چمن ایرانی، تعویض طلایی در وقت اضافه بحران آب
به گزارش خبرگزاری برنا از اصفهان، چمن ورزشگاه، در نگاه نخست شاید صرفاً سطحی سبز و آراسته برای برگزاری مسابقات ورزشی به‌نظر برسد، اما در واقع، نمایانگر سطحی پیچیده و چندلایه از فناوری، دانش زیست‌محیطی، مهندسی زیرساخت و مدیریت بهره‌برداری است. آنچه در میادین ورزشی به چشم می‌آید، حاصل مجموعه‌ای از فرایندهای دقیق و تخصصی در کاشت، نگهداری و بازسازی چمن است که در هماهنگی کامل با شرایط اقلیمی، نوع کاربری و استانداردهای جهانی طراحی و اجرا می‌شود. در جهان امروز، چمن ورزشگاه‌ها نه‌تنها نقش اساسی در کیفیت بازی و سلامت ورزشکاران دارد، بلکه به معیاری مهم برای ارزیابی سطح توسعه‌یافتگی زیرساخت‌های ورزشی هر کشور تبدیل شده است.
با این حال، در ایران، چمن ورزشگاه‌ها همواره یکی از نقاط ضعف زیرساخت‌های ورزشی به‌شمار آمده است. زردشدگی زودهنگام، پوسیدگی، کندگی و فرسایش سریع، نشانه‌هایی آشنا در بسیاری از استادیوم‌های کشورند؛ نشانه‌هایی که از نبود انسجام میان طراحی، اجرا و نگهداری این بخش حیاتی از ورزشگاه حکایت دارند. در شرایطی که کشورهای مختلف جهان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین همچون سیستم‌های تهویه زیرسطحی، آبیاری هوشمند، ترکیب چمن طبیعی و مصنوعی و پایش مداوم شرایط خاک و رطوبت، توانسته‌اند چمن‌هایی مقاوم، بادوام و متناسب با نیازهای حرفه‌ای ایجاد کنند، در ایران همچنان مشکلات ساختاری، کمبود دانش تخصصی، و ضعف در اجرای استانداردهای جهانی، مانعی جدی بر سر راه تحقق این اهداف است.
فناوری کاشت چمن، عرصه‌ای تخصصی است که در پیوند مستقیم با دانش خاک‌شناسی، گیاه‌پزشکی، اقلیم‌شناسی و مهندسی سازه قرار دارد. بدون تکیه بر این دانش میان‌رشته‌ای، هرگونه سرمایه‌گذاری در ساخت و نگهداری ورزشگاه‌ها، محکوم به فرسایش زودرس و ناکارآمدی خواهد بود. از این‌رو، بازاندیشی در الگوهای موجود و حرکت به‌سوی بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در عرصه کاشت و مدیریت چمن، ضرورتی انکارناپذیر برای ارتقای کیفیت و پایداری ورزشگاه‌ها در ایران به‌شمار می‌آید.
داود نادری، متخصص گیاهان زینتی و دانشیار گروه علوم باغبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با اشاره به اینکه در ایران، زرد شدن چمن پدیده‌ای رایج و نگران‌کننده است که دلایل گوناگون اقلیمی، خاک‌شناسی و مدیریتی در آن دخیل‌اند و به علت‌های زیادی بستگی دارد، می‌گوید: کم‌آبی و خشکی هوا در بخش بزرگی از سرزمین ایران تأثیر بسزایی در زرد شدن چمن دارد؛ چراکه بسیاری از مناطق کشور دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک‌اند و میزان بارندگی سالانه در آن‌ها پاسخ‌گوی نیاز آبی پوشش گیاهی نیست. کیفیت پایین آب آبیاری عامل دیگری است که به‌تدریج موجب افزایش شوری خاک و زردی چمن می‌شود؛ به‌ویژه زمانی‌که آب آبیاری حاوی املاح زیاد باشد.
وی در ادامه می‌افزاید: دمای بسیار بالا در فصل تابستان، همراه با انتخاب ارقام نامناسب و ناسازگار با اقلیم منطقه، سبب ضعف عمومی گیاه و تغییر رنگ برگ‌ها می‌شود، همچنین خاک‌های نامناسب، به‌ویژه خاک‌های رسی، کم‌عمق یا دارای زه‌کشی ضعیف، مانع رشد مطلوب ریشه‌ها شده و زمینه‌ساز ضعف گیاه می‌شوند. کوددهی نادرست نیز از دیگر عوامل مؤثر است؛ استفاده نابه‌جا یا بیش‌ازحد از کودها می‌تواند منجر به شوری خام خاک و اختلال در روند تغذیه چمن شود.
متخصص گیاهان زینتی با بیان اینکه در پاسخ به این چالش‌ها، روش‌ها و فناوری‌های نوین متعددی پیشنهاد و اجرا شده است ادامه می‌دهد: از گونه‌های مقاوم به خشکی و شوری نظیر چمن‌های زویسیا و برمودا که سازگاری بیشتری با شرایط اقلیمی ایران دارند، می‌توان استفاده کرد، البته باید توجه داشت که این چمن‌ها در فصل زمستان رنگ خود را از دست می‌دهند و به همین دلیل می‌توان با کاشت ترکیبی و روکاری چمن‌های مقاوم به سرما، سبزینگی سطح را در تمام طول سال حفظ کرد.
نادری اظهار می‌کند: به‌کارگیری سیستم آبیاری قطره‌ای زیرسطحی (Subsurface Drip Irrigation یا SDI) که امکان تغذیه مستقیم ریشه‌ها را فراهم می‌آورد و در مصرف آب صرفه‌جویی قابل‌توجهی ایجاد می‌کند نیز از روش‌های نوین جلوگیری از زرد شدن چمن‌هاست، همچنین استفاده از کودهای کند رهاشونده که با آزادسازی تدریجی مواد مغذی، تغذیه‌ای متعادل و پایدار را برای گیاه فراهم می‌آورند و بهره‌گیری از ماشین‌آلات پیشرفته برای کاشت دقیق و برداشت چمن رول، نقش مهمی در بازسازی مناطق آسیب‌دیده ایفا می‌کند.
وی اضافه می‌کند: در سطح علمی، پژوهش‌هایی در برخی دانشگاه‌های کشاورزی کشور در حال انجام است. به‌عنوان نمونه، می‌توان به اجرای سیستم‌های آبیاری هوشمند اشاره کرد که مبتنی‌بر سنسورهای اندازه‌گیری رطوبت خاک و هوا طراحی شده‌اند و آبیاری را به‌شکل هوشمند و بهینه تنظیم می‌کنند. در کنار این فناوری‌ها، اصلاح ژنتیکی و اصلاح سنتی چمن نیز از جمله راهکارهای بنیادین به شمار می‌روند. این اصلاحات می‌توانند سبب افزایش مقاومت گیاه به شرایط سخت محیطی نظیر خشکی، شوری و گرمای شدید شده و نیز میزان مقاومت چمن در برابر آفات و بیماری‌ها را ارتقا دهند، همچنین این روش‌ها موجب کاهش نیاز چمن به مصرف کود و آب می‌گردند.
دانشیار گروه علوم باغبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان ادامه می‌دهد: در ایران نیز پژوهش‌هایی در این زمینه در جریان است؛ از جمله در مرکز تحقیقات سازمان پارک‌ها واقع در محمودآباد اصفهان که پروژه‌هایی در زمینه تولید و به‌نژادی چمن‌های گرمسیری و مقاوم به شوری در حال اجراست.
نادری می‌افزاید: افزون بر این، اجرای برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) اهمیت فراوان دارد. این برنامه‌ها شامل کنترل‌های بیولوژیک، تنظیم چرخه آبیاری، انتخاب ارقام گیاهی مقاوم و به‌کارگیری روش‌های سازگار با محیط‌زیست در مقابله با آفات و بیماری‌ها می‌شود. استفاده از قارچ‌کش‌ها و حشره‌کش‌های ارگانیک مانند عصاره سیر، روغن نیم(Neem oil) و باکتری Bacillus thuringiensis، از جمله شیوه‌های سالم برای حفظ سلامت چمن به‌شمار می‌رود.
وی خاطرنشان می‌کند: تهویه خاک از طریق هوادهی منظم، کوتاه کردن اصولی چمن و حذف بقایای خشک و پوسیده، می‌تواند به پیشگیری از رشد قارچ‌ها و حفظ شادابی فضای سبز کمک شایانی کند.
نجمه زمانی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان تولیدکننده چمن ایرانی نیز می‌گوید: از دیرباز تاکنون بذور چمن مورد استفاده در فضاهای سبز کشور توسط شرکت‌های واردکننده از کشورهای اروپایی وارد شده‌اند. این بذور، نیاز آبی بالایی داشته و برای شرایط مناطق مرکزی ایران مناسب نبوده‌اند. به همین دلیل، چمن‌کاری در عرصه‌های فضای سبز به دلیل کمبود آب، نگهداری دشوار و حذف آن، با چالش جدی در شهرهای مختلف مواجه شده است.
وی می‌افزاید: اگرچه کشور ما از پوشش گیاهی متنوع و توانمندی بالایی برای گسترش گونه‌های بومی برخوردار است، اما شناسایی و اصلاح این گونه‌ها برای استفاده در فضاهای سبز و بهره‌مندی از کارکردهای مهم آن‌ها، صورت نگرفته و اقدامات واردات بذر چمن همچنان ادامه دارد. در حال حاضر، گونه‌هایی از چمن که نیاز آبی بالایی دارند، به‌عنوان جایگزین در منظر شهری در حال استفاده‌اند، در حالی‌که گونه‌های بومی به‌لحاظ ظاهری قابل رقابت با چمن‌های وارداتی بوده و ویژگی‌های تجاری فراوانی دارند.
مدیرعامل شرکت دانش بنیان تولیدکننده چمن ایرانی ادامه می‌دهد: به نظر می‌رسد برای رفع مشکل استفاده از برنامه‌های به‌نژادی برای تولید ارقام چمن مناسب از ژرم‌پلاسم گونه‌های بومی مقاوم به خشکی و شوری و بهبود ویژگی‌های ظاهری چمن، اقدامی ضروری باشد. شرکت دانش‌بنیان ما به این منظور در زمینه شناسایی و اصلاح گونه‌های چمن فعالیت دارد. به عنوان نمونه، طی پروژه‌ای تحقیقاتی توسط اعضای شرکت، نمونه‌های مختلف از گونه‌ی Cynodon dactylon از نقاط مختلف کشور جمع‌آوری و پس از انجام آزمایش‌های متعدد، ژنوتیپ برتر به نام «ژنوتیپ ۸۸» انتخاب و معرفی شده است.
زمانی اضافه می‌کند: این نوع چمن بومی دارای ویژگی‌های ظاهری از جمله رنگ، بافت و تراکم مطلوب بوده و از نظر تحمل به تنش خشکی در حد گونه‌های وارداتی است. از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به ظاهر تجاری، مقاومت بالا به گرما و پاخوری و کاهش مصرف آب تا یک‌پنجم چمن‌های رایج اشاره کرد.
وی اظهار می‌کند: این ژنوتیپ که یک محصول دانش‌بنیان است، مقاومت بالایی به شرایط سخت آب و خاک نشان داده و قابلیت استفاده در اقلیم‌های گرم ایران را دارد.
مدیر عامل این شرکت ادامه می‌دهد: براساس گزارش صادرات و واردات بذر و نهال در طی ۱۳۹۶ تا سه ماهه نخست ۱۴۰۲(مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال)، میزان واردات بذر چمن برابر با 76٬800کیلوگرم به ارزش 332٬600یورو (معادل ۲۵٬۲۷۷٬۶۰۰٬۰۰۰ تومان بوده است.) اگر میزان واردات بذر چمن در سایر ماه‌های سال نیز همین مقدار باشد، این عدد به میزان چشمگیری خواهد رسید.
زمانی بیان می‌کند: نگهداری هر متر مربع چمن رایج(مثل Mix Sport) به‌طور معمول، در شش ماه نخست سال به ۱۵ لیتر در هر نوبت آبیاری نیاز دارد که معادل ۲۲۵ لیتر در ماه برای هر متر مربع است، بنابراین مصرف سالیانه آب برای یک متر مربع چمن برابر با ۱۳۵۰ لیتر خواهد بود. این مقدار در یک هکتار به بیش از ۱۳٬۵۰۰٬۰۰۰ لیتر می‌رسد. حال آن‌که اگر ژنوتیپ آفریقایی ۸۸ جایگزین شود، مصرف آب به یک‌پنجم کاهش خواهد یافت، یعنی حدود ۲٬۷۰۰٬۰۰۰ لیتر در هکتار.
چمن‌کاری در ایران، به‌ویژه در اقلیم‌های گرم و خشک، نیازمند بازنگری اساسی و رویکردی دانش‌محور، بومی‌گرا و پایدار است. وابستگی بلندمدت کشور به بذور وارداتی با نیاز آبی بالا، نه‌تنها از نظر اقتصادی هزینه‌بر و ارزبَر بوده، بلکه با شرایط اقلیمی و منابع محدود آبی ایران نیز سازگار نیست.
در مقابل، توسعه و بهره‌برداری از گونه‌های بومی مانند ژنوتیپ ۸۸ از گونه Cynodon dactylonکه از نظر ظاهری، مقاومت زیستی و نیاز آبی قابل رقابت با نمونه‌های وارداتی است، راهکاری واقع‌گرایانه، ملی و آینده‌نگر به شمار می‌رود. تلفیق این راهکار با فناوری‌های نوین آبیاری، اصلاح ژنتیکی، مدیریت تلفیقی آفات و کوددهی هوشمند، می‌تواند چمن‌کاری را از یک عامل پرهزینه و پرمصرف، به یک الگوی کارآمد، خوداتکا و سازگار با محیط زیست تبدیل کند.
در چنین بستری، اقدامات زیرساختی باشگاه ذوب‌آهن اصفهان در ۱۴۰۴، نشانه‌ای روشن از عبور از شیوه‌های سنتی و حرکت به سوی استقلال حرفه‌ای در تأمین چمن‌های طبیعی است. احداث بزرگ‌ترین خزانه چمن طبیعی کشور در زمینی به وسعت ۱۳ هزار متر مربع، تنها یک پروژه عمرانی نیست، بلکه گامی استراتژیک برای تضمین کیفیت، پایداری و خودکفایی در مدیریت زمین‌های ورزشی محسوب می‌شود. شروین شلایی، مدیر روابط عمومی باشگاه، با تأکید بر راهبردی بودن این پروژه، از تعویض کامل چمن ورزشگاه فولادشهر در فصل پیش‌رو خبر داده و باشگاه را در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های تأمین چمن طبیعی در کشور معرفی کرده است. این اقدام، پاسخی عملی و آینده‌نگر به مشکلات فصل گذشته ورزشگاه فولادشهر و تلاشی درخور توجه برای ارتقای استانداردهای زیرساختی فوتبال ایران است. پروژه‌ای که اگر با انتخاب ارقام بومی، کم‌نیاز به آب و مقاوم همراه شود، می‌تواند الگویی موفق برای سایر باشگاه‌ها، ورزشگاه‌ها و نهادهای ورزشی در کشور باشد.
به گزارش برنا؛ مجموع این تحولات نشان می‌دهد که فصل تازه‌ای در مدیریت چمن ورزشی ایران آغاز شده است؛ فصلی که در آن فناوری، بوم‌گرایی و تدبیر به جای واردات، اسراف و روزمرگی خواهد نشست. این زمین دیگر تنها محل بازی نیست، بلکه نماد انتخاب آگاهانه برای فردایی سبزتر است.
انتهای پیام
