غذای ناایمن چطور باعث بیماری و مرگ می‌شود؟
همشهری‌آنلاین : غذای ایمن به غذایی گفته می‌شود که از نظر میکروبی، شیمیایی و فیزیکی سالم و بدون خطر است و مصرف آن برای انسان باعث بروز بیماری نمی‌شود.
غذا، یکی از اساسی‌ترین نیازهای انسان برای بقا و سلامت است، اما همین عنصر حیاتی اگر ناایمن یا آلوده باشد، می‌تواند به بروز بیماری‌های مختلف و حتی مرگ فرد منجر شود. عوامل بیماری‌زا مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و مواد شیمیایی مضر، همگی تهدیدی دائمی برای ایمنی غذا هستند.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)سالانه حدود ۶۰۰ میلیون نفر در جهان به دلیل مصرف غذای ناایمن به انواع بیماری مبتلا می‌شوند و از این تعداد حدود ۴۲۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند. این آمار تکان‌دهنده نشان می‌دهد که ایمنی غذا نه تنها مساله‌ای فردی، بلکه موضوعی اساسی و جهانی است که نیاز به آگاهی، پیشگیری و برنامه‌ریزی دقیق دارد.
غذا چطور باعث بیماری می‌شود؟
هدف روز جهانی ایمنی غذا که هر سال در ۷ ژوئن (۱۷ خرداد) برگزار می‌شود، این است که آگاهی عمومی را درباره اهمیت ایمنی غذا افزایش دهد و توجه کشورها، تولیدکنندگان، فروشندگان و مصرف‌کنندگان را به نقش حیاتی غذای سالم و ایمن در سلامت انسان‌ها و پیشگیری از بروز بیماری‌ها جلب کند.
غذای ناایمن یا غذای آلوده به موادی گفته می‌شود که در آن عوامل بیماری‌زا، سموم، مواد شیمیایی خطرناک، باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و ... وجود دارد. این عوامل ممکن است در مراحل مختلف – از تولید تا زمان مصرف - وارد غذا شوند. موارد زیر از مهم‌ترین عوامل ناایمن شدن غذا هستند:
آلودگی میکروبی: آلودگی میکروبی، شایع‌ترین دلیل مسمومیت غذایی است. باکتری‌هایی مثل سالمونلا، و ... در صورت وجود در غذا می‌توانند موجب اسهال شدید، تب، عفونت و در موارد شدید مرگ شوند. مثلا خیلی از مردم وقتی غذایی را می‌پزند، آن را بیرون یخچال نگه می‌دارند و شب دوباره همان را گرم می‌کنند و می‌خورند. این کار می‌تواند باعث رشد و تکثیر خطرناک‌ترین میکروب‌ها در غذا شود. غذایی مثل برنج پخته‌شده، مرغ، گوشت و ماکارونی اگر بیشتر از ۲ ساعت بیرون از یخچال بمانند، به باکتری‌های مضر این فرصت را می‌دهند که به سرعت در آنها رشد کنند و تنها طی چند ساعت، احتمال مسمومیت غذا ایجاد شود.
باقیمانده سموم و مواد شیمیایی: استفاده بی‌رویه و غیرمجاز از آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها در کشاورزی و دامداری می‌تواند باعث باقی ماندن این مواد در محصولات غذایی شود.
آلودگی فلزات سنگین: فلزات سنگین مثل سرب و جیوه که بر اثر آلودگی محیط زیست وارد زنجیره غذایی می‌شوند، اثرات مخربی بر کلیه، مغز، دستگاه عصبی و رشد کودکان دارند.
سموم قارچی: بعضی قارچ‌های کپکی مثل آفلاتوکسین‌ها که در دانه‌های غلات، آجیل، و مواد غذایی فاسد یافت می‌شوند، سرطان‌زا هستند.
روش‌های نادرست پخت، مصرف و نگهداری: دمای نامناسب در نگهداری مواد غذایی، استفاده مجدد از روغن‌های سوخته، یا پخت ناقص گوشت و مرغ همگی می‌توانند موجب رشد میکروب‌ها و تولید سموم خطرناک شوند.
چه بیماری‌هایی از طریق غذا منتقل می‌شوند؟
بیش از ۲۵۰ نوع بیماری به مصرف غذای آلوده مرتبط هستند. این بیماری‌ها شامل طیفی از عفونت‌های حاد گوارشی (اسهال، استفراغ، دل‌درد شدید)، عفونت‌های انگلی، بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت نوع A، و در موارد خاص بیماری‌های مزمنی مثل سرطان کبد می‌شود. کودکان، سالمندان، زنان باردار و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر این بیماری‌ها دارند.
چگونگی انتخاب و مصرف غذای ایمن
یک سمتِ موضوع ایمنی غذا تولیدکنندگان و ناظران ایستاده‌اند و سمت دیگر ماجرا مصرف‌کنندگان هستند که کارشناسان تاکید دارند بدون آگاه‌سازی آنها و بدون رعایت نکات کلیدی از سمت آنها، نمی‌توان به شعار غذای ایمن و سالم رسید. زهرا امیراولاد، کارشناس تغذیه در گفتگو با همشهری‌آنلاین، ۶ توصیه مهم و کاربردی درباره ایمنی غذا به خانواده‌ها می‌کند:
خرید از مراکز معتبر: از خرید مواد غذایی از دستفروش‌ها یا فروشگاه‌هایی که استاندارد بهداشتی را رعایت نمی‌کنند، اجتناب کنید. درضمن موقع خرید حتما بسته‌بندی و برچسب مواد غذایی (تاریخ تولید، انقضا، شماره پروانه بهداشت) را بررسی کنید.
شست‌وشوی صحیح مواد غذایی: میوه‌ها و سبزیجات باید قبل از مصرف با آب پاکیزه شسته و ضدعفونی شوند. شستن گوشت خام با آب ممکن است باعث پخش آلودگی به سطوح آشپزخانه شود. بنابراین باید با احتیاط و اصولی انجام شود.
تفکیک مواد غذایی خام و پخته: هیچ وقت از یک تخته برش یا یک چاقو برای تکه تکه کردن گوشت خام و مواد غذایی پخته و سبزیجات استفاده نکنید. این کار می‌تواند به انتقال آلودگی منجر شود.
پخت کامل غذا: گوشت، مرغ، تخم‌مرغ و غذاهای دریایی باید به طور کامل و در دمای مناسب پخته شوند. نیم‌پز بودن این مواد خطر ابتلا به باکتری‌های بیماری‌زا را افزایش می‌دهد.
نگهداری در دمای مناسب: غذاهای فاسدشدنی از جمله باقیمانده غذاها و وعده‌های غذایی را ظرف ۲ ساعت بعد از پخت یا خرید در یخچال نگهداری کنید تا از رشد باکتری جلوگیری شود. بررسی تنظیمات دمای یخچال و فریزر هم برای نگهداری درست مواد غذایی ضروری است.
اجتناب از مصرف غذاهای کپک‌زده یا مانده: حتی اگر بخش کپک‌زده نان، پنیر یا میوه را جدا کنید، احتمال نفوذ سموم قارچی به سایر بخش‌ها وجود دارد. چنین غذاهایی نباید مصرف شوند.
مهم‌ترین چالش ایمنی غذا در ایران
ایمنی غذا یکی از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در سطح جهان و ایران محسوب می‌شود. با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک و توسعه استانداردهای بین‌المللی، هنوز میلیون‌ها نفر در سراسر جهان در معرض بیماری‌های ناشی از مواد غذایی قرار دارند. این وضعیت نشان می‌دهد که سلامت مواد غذایی هنوز در بسیاری از نقاط جهان ضعیف است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایمنی غذا در ایران از نگاه کارشناسان، ضعف یا فقدان نظارت کارآمد بر زنجیره تأمین غذا - از مرحله تولید تا مصرف -، تغییرات اقلیمی و خشکسالی که می‌تواند بر کاهش کیفیت محصولات تاثیر بگذارد، کاربرد نادرست کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات و مواد نگهدارنده در کشاورزی و فرآوری و تحریم‌های اقتصادی است که بر واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز برای تولید غذای سالم تأثیر دارد. این عوامل می‌توانند سلامت مصرف‌کننده را به خطر بیندازند و زمینه‌ساز بروز بیماری‌های گوارشی، مسمومیت‌های غذایی و آسیب‌های مزمن شوند.
البته ایمنی غذا موضوعی نیست که فقط برعهده نهادهای دولتی یا تولیدکنندگان مواد غذایی باشد. بلکه هر فرد باید در نقش مصرف‌کننده و عضوی از جامعه درباره آن مسئولانه عمل کند. انتخاب و مصرف غذای ایمن نه تنها از بیماری‌های خطرناک جلوگیری می‌کند، بلکه گامی اساسی برای حفظ سلامت پایدار، ارتقای کیفیت زندگی، کاهش هزینه‌های درمان و جلوگیری از مرگ زودرس است.
