پست‌بیوتیک‌ها؛ سلاح طبیعی علیه باکتری‌های غذایی
در سال‌های اخیر، نگرانی‌ها درباره آلودگی مواد غذایی و تاثیر آن بر سلامت انسان افزایش یافته است. پژوهش‌های تازه‌ای تلاش کرده‌اند راه‌حل‌های جدیدی برای افزایش ایمنی غذا ارائه دهند.
به گزارش ایسنا، مواد غذایی ممکن است در مراحل مختلفی مانند تولید، نگهداری، توزیع یا حتی آماده‌سازی، دچار آلودگی شوند. این آلودگی‌ها می‌توانند از نوع فیزیکی (مثل ورود اجسام خارجی)، شیمیایی (مانند بقایای سموم یا فلزات سنگین) یا بیولوژیکی (مثل ویروس‌ها، قارچ‌ها یا باکتری‌های بیماری‌زا) باشند. در این میان، باکتری‌ها از مهم‌ترین عوامل خطرناک به شمار می‌روند؛ چون می‌توانند باعث فساد مواد غذایی یا بروز بیماری‌های عفونی در انسان شوند.
اهمیت موضوع زمانی دوچندان میشود که بدانیم برخی از این بیماری‌ها، می‌توانند در سطح جهانی گسترش یابند و سلامت عموم مردم را تهدید کنند. به همین دلیل، ایمنی مواد غذایی به یکی از مسائل کلیدی در بهداشت عمومی تبدیل شده است.
هرچند در کشورهای توسعه‌یافته اقداماتی مانند اعمال استانداردهای سخت‌گیرانه برای کنترل آلودگی غذا صورت گرفته، اما همچنان سالانه میلیون‌ها نفر در جهان به دلیل مصرف غذای آلوده بیمار می‌شوند. وجود اجرام بیماری‌زا در مواد غذایی، به‌ویژه برای گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان و بیماران، خطر جدی‌تری دارد. علاوه بر این، با تغییر سبک زندگی و روش‌های تولید و مصرف غذا، نوع آلودگی‌ها نیز پیچیده‌تر و گاهی مقاوم‌تر شده‌اند.
این شرایط باعث شده که پژوهشگران به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه و ایمن برای جلوگیری از رشد عوامل بیماری‌زا در غذا باشند. در این میان، ترکیباتی که از میکروب‌های مفید به دست می‌آیند، مثل پروبیوتیک‌ها و پست‌بیوتیک‌ها، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند.
در همین راستا، امین عباسی از گروه علوم و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با همکاری پژوهشگرانی از دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز، جندی شاپور اهواز و روزبهان ساری، تحقیقی را درباره یکی از راهکارهای نوین افزایش ایمنی غذا انجام داده‌اند. تمرکز این پژوهش بر بررسی نقش ترکیباتی موسوم به پست‌بیوتیک‌هاست. این ترکیبات برخلاف پروبیوتیک‌ها که میکروب‌های زنده هستند، بقایای غیرفعال‌شده آن‌ها هستند که همچنان می‌توانند فعالیت ضدباکتریایی مؤثری داشته باشند.
این پژوهش به صورت مروری انجام شده است؛ یعنی محققان با بررسی و تحلیل نتایج مطالعات پیشین، تلاش کرده‌اند دید جامعی از دانسته‌های موجود درباره پست‌بیوتیک‌ها و نقش آن‌ها در افزایش ایمنی مواد غذایی به دست آورند.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که پست‌بیوتیک‌ها توانایی خوبی در مهار باکتری‌های بیماری‌زا دارند. این ترکیبات می‌توانند با ایجاد اختلال در ساختار سلولی باکتری‌ها یا تغییر در فرایندهای حیاتی آن‌ها، جلوی رشدشان را بگیرند. برای مثال، اسیدی کردن درون سلول باکتری یا اختلال در تنظیم انرژی از جمله روش‌هایی است که پست‌بیوتیک‌ها از طریق آن‌ها عمل می‌کنند.
پژوهشگران همچنین دریافته‌اند که پست‌بیوتیک‌ها می‌توانند جایگزین مناسبی برای پروبیوتیک‌ها باشند، چرا که دیگر نگرانی بابت زنده‌ماندن یا فعال‌بودن این ترکیبات در محصول غذایی وجود ندارد. در عین حال، آن‌ها از نظر ایمنی و پایداری نیز عملکرد بهتری نشان داده‌اند.
اهمیت این یافته‌ها در شرایطی بیشتر میشود که بدانیم باکتری‌های بیماری‌زا در برابر بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند. از سوی دیگر، استفاده از مواد نگهدارنده شیمیایی هم همیشه با نگرانی‌هایی درباره سلامت مصرف‌کنندگان همراه بوده است.
پست‌بیوتیک‌ها به دلیل منشأ طبیعی و اثرات مثبت بیولوژیکی، گزینه‌ای سالم‌تر و ایمن‌تر برای ارتقای کیفیت و سلامت مواد غذایی به شمار می‌آیند. آن‌ها می‌توانند در تولید غذاهای موسوم به «فراسودمند» نیز به‌کار روند؛ محصولاتی که علاوه بر تغذیه، به بهبود سلامت عمومی کمک می‌کنند.
با توجه به این که پژوهش درباره پست‌بیوتیک‌ها هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، ادامه‌ی مطالعات در این زمینه می‌تواند به شناخت بهتر این ترکیبات و تسهیل ورود آن‌ها به صنعت غذا کمک کند. اگر نتایج به‌دست‌آمده در سطح صنعتی نیز تکرار شوند، می‌توان امیدوار بود که این ترکیبات جایگزین بخشی از مواد شیمیایی در صنایع غذایی شوند و نقش مهمی در ارتقای سلامت جامعه ایفا کنند.
یافته‌های فوق در مجله «تعالی بالینی»، نشریه‌ای معتبر در زمینه‌ی پژوهش‌های علمی و کاربردی در حوزه سلامت که وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مازندران است، منتشر شده‌اند.
