به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، روابط هند و پاکستان پس از یک حمله تروریستی مرگبار در ۲۲ آوریل ۲۰۲۵ در منطقه پهلگام (کشمیر تحت کنترل هند)، که ۲۶ کشته و ۱۷ زخمی برجای گذاشت، به شدت متشنج شد. هند، پاکستان را به حمایت از گروه شبه‌نظامی «جبهه مقاومت»، شاخه‌ای از لشکر طیبه، متهم کرد، در حالی که پاکستان این اتهامات را رد کرده و خواستار تحقیقات بی‌طرفانه شده است. در واکنش، هند صدور روادید برای شهروندان پاکستانی را تعلیق کرد، گذرگاه‌های مرزی را بست و تهدید به قطع جریان آب رودخانه سند کرد. پاکستان نیز حریم هوایی خود را به روی پروازهای هندی بست، روابط تجاری را قطع کرد و تعلیق معاهده آب را «اقدام جنگی» خواند. تبادل آتش مرزی در ۲۵ آوریل و تظاهرات ضد هندی در اسلام‌آباد، تنش‌ها را تشدید کرد و نگرانی‌ها از درگیری نظامی بین دو قدرت هسته‌ای را افزایش داده است.
ریشه یک دشمنی دیرینه
تنش‌های کنونی میان دهلی نو و اسلام آباد ریشه در اختلافات تاریخی و ژئوپلیتیکی دارد که از زمان تجزیه شبه‌قاره هند در سال ۱۹۴۷ آغاز شد. مناقشه بر سر کشمیر، که هر دو کشور ادعای مالکیت کامل بر آن دارند اما تنها بخشی از آن را کنترل می‌کنند، محور اصلی این درگیری‌هاست. این اختلاف منجر به جنگ‌های ۱۹۴۷، ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ و درگیری‌های مرزی متعدد، از جمله درگیری کارگیل در ۱۹۹۹، شده است. اتهامات هند به پاکستان مبنی بر حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی مانند جیش محمد و انکار پاکستان، همراه با اقدامات تلافی‌جویانه، مانند حملات هوایی هند در بالاکوت در سال ۲۰۱۹، بی‌اعتمادی را تعمیق کرده است. تصمیم هند در سال ۲۰۱۹ برای لغو خودمختاری کشمیر، روابط دو کشور را به پایین‌ترین سطح رساند و زمینه‌ساز تنش‌های کنونی شد.
در این میان، عوامل ژئوپلیتیکی و داخلی نیز به تشدید بحران کمک کرده‌اند؛ رشد اقتصادی و سیاسی هند و روابط رو به گسترش آن با قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده و عربستان سعودی، توازن قدرت منطقه‌ای را به نفع هند تغییر داده است. در مقابل، پاکستان با بحران اقتصادی، ناامنی در مرزهایش با افغانستان و کاهش نفوذ دیپلماتیک مواجه است.
این شرایط، پاکستان را به حفظ موضوع کشمیر در کانون توجه بین‌المللی برای جلب حمایت جهانی سوق داده است. از سوی دیگر، سیاست‌های سختگیرانه دولت نارندرا مودی، نخست وزیر هند به‌ویژه پس از لغو وضعیت ویژه کشمیر، خشم پاکستان و گروه‌های محلی را برانگیخته و به افزایش فعالیت‌های شبه‌نظامی در منطقه دامن زده است.
لزوم به کارگیری مساعی جمیله
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان شنبه هفته جاری (۶ اردیبهشت) در مکالمه تلفنی با همتای پاکستانی خود برای کاهش تنش و رفع سوء تفاهمات میان پاکستان و هند اعلام آمادگی کرد. پزشکیان در گفت‌وگو با شهباز شریف، با ابراز تأسف عمیق از حوادث تروریستی اخیر در منطقه شبه قاره هند، نگرانی خود را از تشدید تنش‌ها میان هند و پاکستان، به ویژه در پی حادثه تروریستی شهر پهلگام، ابراز داشت و خاطرنشان کرد: «متأسفانه، اینگونه اقدامات تروریستی که پیوسته در حال قربانی گرفتن از ملت‌های منطقه است، نه تنها جان‌های بیگناه را می‌گیرد، بلکه منجر به ایجاد اختلافات و تنش‌های جدید میان کشورهای منطقه نیز می‌شود».
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه نیز در تماس تلفنی با محمد اسحاق‌دار، معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه پاکستان از آمادگی ایران برای کمک به کاهش تنش بین دهلی و اسلام آباد خبر داد. عراقچی با بیان مواضع کشورمان اهمیت خویشتنداری و شکیبایی هر دو طرف را (هند و پاکستان) برای مدیریت بحران یادآور شد. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با تاکید بر مناسبات حسنه جمهوری اسلامی ایران با هر دو کشور پاکستان و هندوستان، آمادگی ایران را برای به‌کارگیری مساعی جمیله برای کمک به کاهش تنش و تقویت ثبات در منطقه اعلام کرد.
ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه و سفیر پیشین کشورمان در هند در گفت‌وگو با ایرنا، در پاسخ به این سوال که تنش میان هند و پاکستان چه مخاطراتی برای همسایگان این کشورها به ویژه جمهوری اسلامی ایران دارد، گفت: بین این دو کشور از زمان استقلال‌شان در سال ۱۹۴۷ تا کنون سه جنگ رخ داده است. بنابراین، این منازعه یک مناقشه ریشه‌دار است و متأسفانه بخش زیادی از آن تنها به دولت‌ها محدود نمی‌شود، بلکه ریشه‌های مردمی و مذهبی نیز در هر دو طرف دارد. از این جهت، چون این موضوع تا حدی از کنترل دولت‌ها خارج است، حل آن بسیار دشوار شده است.
وی افزود: در هند، طی ده سال گذشته، دو اتفاق مهم رخ داده است؛ نخست، رشد اقتصادی بسیار بالایی که این کشور تجربه کرده است و دوم بر اساس آنچه در اخبار مختلف طی این سال‌ها گزارش شده است، تنگ‌تر شدن حلقه قوانین و مقررات مربوط به مسلمانان از جمله در کشمیر . از سوی دیگر، با وجود محدودیت‌های امنیتی برای صدور ویزا، صنعت گردشگری در هند رشد بسیار بالایی داشته است اما وقتی حادثه‌ای مانند ترور گردشگران رخ می‌دهد، طبیعتاً دولت هند در بخش درآمدهای خود از گردشگری آسیب‌پذیر می‌شود. در طرف مقابل، وضعیت اقتصادی پاکستان چندان مناسب نیست و دولت‌های مرکزی این کشور نیز ثبات زیادی نداشته‌اند. با توجه به این شرایط، به نظر می‌رسد واکنش‌های هند نسبت به گذشته شدیدتر بوده و حتی شامل تهدید به عملیات نظامی نیز شده است. پاکستان نیز ادعا می‌کند که محدود کردن منابع آب توسط هند برای این کشور تهدید امنیتی ایجاد می‌کند و در نتیجه، به واکنش متوسل می‌شود. در نتیجه، میزان تنش و خشم در پایتخت‌های دو کشور و بخش‌هایی از مردم نسبت به گذشته افزایش یافته است.
این دیپلمات بازنشسته گفت: در این شرایط است که معتقدم قطعا نیاز به میانجیگری وجود دارد، اما تاکنون هیچ‌کس نتوانسته میانجیگری مؤثری انجام دهد. به‌ویژه با توجه به بحران‌های دیگر در سطح منطقه و جهان، تلاش چندانی برای جلوگیری از این تنش‌ها دیده نمی‌شود. اضافه شدن یک تنش جدید در منطقه، علاوه بر تنش‌های موجود، نه تنها بر کشورهای همسایه مانند ایران، بلکه در سطح جهانی نیز تأثیرات بیشتری خواهد داشت. امیدواریم این تنش‌ها گسترده نشود و به عملیات نظامی وسیع منجر نگردد، زیرا این امر برای هر دو کشور خطرناک است و به نظر من برای هند، به دلیل لطمه‌ای که به ثبات اقتصادی‌اش وارد می‌شود، خطرناک‌تر خواهد بود.
معاون پیشین دستگاه دیپلماسی همچنین در پاسخ به این سوال که ایران در روابط خود با دهلی‌نو و اسلام آباد همواره ملاحظاتی را رعایت کرده است چرا که از سویی پاکستان یک کشور همسایه مسلمان و هند خریدار نفت ایران و سرمایه گذار در جنوب ایران است، در این شرایط دستور کار وزارت امور خارجه برای مدیریت روابط خود باید چه مختصاتی داشته باشد، گفت: سابقه روابط ایران با این دو کشور، چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب، موضوعی است که قابل بررسی است. به نظرم در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که ما بتوانیم تأثیرگذاری زیادی داشته باشیم. وضعیت کنونی ما به گونه‌ای است که توجه‌مان معطوف به موضوعات خاصی است که خودمان درگیر آن‌ها هستیم. طبیعتاً توصیه ما به صبر، تحمل و مذاکره است، اما نمی‌دانم میزان تأثیر آن‌ها چقدر است. با این حال، سیاست‌های اصولی ما همین رویکردی است که در روابط با این دو کشور داریم، همان‌طور که شما هم مثال زدید.
رحیم پور در پاسخ به این سوال که آیا ظرفیتی در جامعه بین‌الملل برای مساعی جمیله میان هند و پاکستان در مقطع کنونی وجود دارد، گفت: آمریکا ظرفیت میانجیگری در مناقشه هند و پاکستان را دارد، اما به نظر من تمایلی به این کار ندارد. در واقع، آمریکا به دلیل تضادهای خود با چین و تا حدی با پاکستان، ترجیح می‌دهد از اقتدار هند حمایت کند. به نظرم در سیاست خارجی آمریکا، به‌ویژه در دوره آقای ترامپ، این تنش چندان باعث نگرانی نیست. از سوی دیگر، برخی معتقدند که آمریکا و اسرائیل از این وضعیت ناراضی نیستند. سازمان ملل هم مدت‌هاست که نتوانسته تأثیر قابل‌توجهی در مسائل امنیتی جهانی داشته باشد. نقش سازمان ملل در این زمینه کاهش یافته و اختلافات در شورای امنیت، به‌خصوص بین آمریکا، چین و روسیه، بیش از هر زمان دیگری مشهود است. این اختلافات باعث شده که شورای امنیت و حتی خود سازمان ملل، به عنوان یک نهاد و با دبیرکل‌اش، در ضعیف‌ترین موقعیت خود قرار داشته باشند. با این حال، اگرچه وضعیت خطرناک به نظر می‌رسد، احتمال یک جنگ تمام‌عیار هم بعید است. هند به دلیل اقتصاد رو به رشد خود تمایلی به از دست دادن ثبات اقتصادی ندارد و پاکستان نیز با اقتصاد ضعیفش توان تحمل یک درگیری گسترده را ندارد. این عوامل ممکن است وضعیت را حساس‌تر کند، اما به نظر من این تنش به یک درگیری گسترده منجر نخواهد شد.
