سایه سنگین فیلترینگ بر اقتصاد دیجیتال ایران/ هزینه‌های پنهان و آشکار
وقتی در یک عصر پاییزی، جوانی در کافه‌ای در تهران تلاش می‌کند تا با استفاده از فیلترشکن به حساب اینستاگرام کسب‌وکار کوچک خود دسترسی پیدا کند، شاید کمتر به ذهنش خطور کند که این اقدام ساده، بخشی از یک معضل بزرگ‌تر در اقتصاد دیجیتال کشور است.
به گزارش اقتصادآنلاین، با افزایش محدودیت‌های اینترنتی، استفاده از فیلترشکن‌ها به‌طور چشم‌گیری در ایران افزایش یافته است. بر اساس گزارش‌ها، حدود ۸۳.۶ درصد از کاربران اینترنت در ایران از VPN استفاده می‌کنند. این رقم نشان‌دهنده‌ی وابستگی بالای کاربران به ابزار‌های دور زدن محدودیت‌هاست. همچنین، گردش مالی فروش فیلترشکن‌ها در ایران به حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده است که بار مالی سنگینی را بر دوش کاربران و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند.
محدودیت‌های اینترنتی نه‌تنها باعث کاهش دسترسی به اطلاعات و سرویس‌های بین‌المللی شده، بلکه کاربران را به استفاده از روش‌های جایگزین برای دور زدن این محدودیت‌ها سوق داده است. این وضعیت علاوه بر پیامد‌های اقتصادی، مشکلات امنیتی نیز به همراه دارد، چرا که بسیاری از فیلترشکن‌های موجود، ناامن بوده و اطلاعات کاربران را بدون اجازه ذخیره و حتی به فروش می‌رسانند. در حالی که دولت به‌طور مداوم به دنبال اعمال سیاست‌های سختگیرانه‌تر است، کاربران نیز با روش‌های جدیدتری برای دسترسی به محتوای مورد نظر خود آشنا می‌شوند، به‌طوری که تلاش‌ها برای فیلترینگ، تاکنون نتیجه‌ی مؤثری نداشته است.
تأثیرات اقتصادی فیلترینگ بر کسب‌وکار‌ها
فیلترینگ گسترده‌ی شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های بین‌المللی، تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر کسب‌وکار‌های آنلاین داشته است. بر اساس گزارش اتاق بازرگانی ایران، فیلترینگ در سال ۱۴۰۱، به‌طور متوسط ماهانه حدود ۳۹ هزار میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان به اقتصاد دیجیتال کشور خسارت وارد کرده است. این خسارت‌ها ناشی از کاهش دسترسی به بازار‌های بین‌المللی، از دست دادن مشتریان خارجی و افزایش هزینه‌های بازاریابی برای جذب مشتریان داخلی است. بسیاری از کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط که بر بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کردند، با محدودیت‌های اعمال‌شده، دچار افت شدید فروش و حتی تعطیلی شده‌اند.
این شرایط نه‌تنها باعث کاهش درآمد کسب‌وکار‌های داخلی شده، بلکه هزینه‌های اضافی نیز به آنها تحمیل کرده است. بسیاری از شرکت‌ها برای جبران این محدودیت‌ها، ناچار به استفاده از راهکار‌های پرهزینه مانند تبلیغات در پلتفرم‌های داخلی و راه‌اندازی زیرساخت‌های جایگزین شده‌اند. این در حالی است که هنوز بسیاری از کاربران ایرانی به پلتفرم‌های بین‌المللی اعتماد بیشتری دارند و ترجیح می‌دهند با استفاده از VPN، از همان سرویس‌های مسدودشده استفاده کنند.
هزینه‌های پنهان استفاده از فیلترشکن‌ها
استفاده‌ی گسترده از فیلترشکن‌ها، علاوه بر هزینه‌های مالی مستقیم، هزینه‌های پنهانی نیز به همراه دارد. بر اساس گزارش‌ها، حدود ۱۶ درصد از مصرف برق کشور صرف استفاده از فیلترشکن‌ها می‌شود. این میزان مصرف برق، فشار مضاعفی بر شبکه‌ی برق کشور وارد کرده و هزینه‌های اضافی برای تولید و توزیع برق ایجاد کرده است. همچنین، استفاده‌ی مداوم از VPNها می‌تواند امنیت سایبری کاربران را به خطر بیندازد. بسیاری از فیلترشکن‌های رایگان، اطلاعات کاربران را جمع‌آوری کرده و ممکن است به‌عنوان بستری برای حملات سایبری مورد استفاده قرار گیرند. این مسئله می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای امنیت اطلاعات شخصی و سازمانی داشته باشد.
با توجه به تأثیرات منفی فیلترینگ بر اقتصاد دیجیتال و افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها، لازم است راهکار‌هایی برای کاهش این تبعات اندیشیده شود. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ و ایجاد دسترسی پایدار به اینترنت آزاد، می‌تواند بخشی از مشکلات موجود را حل کند. تجربه‌ی سایر کشور‌ها نشان داده است که رویکرد‌های مبتنی بر فیلترینگ سختگیرانه، در نهایت به گسترش بازار ابزار‌های دور زدن تحریم و کاهش شفافیت فضای آنلاین منجر خواهد شد.
علاوه بر این، توسعه‌ی پلتفرم‌های داخلی و ارتقای کیفیت خدمات آنها، می‌تواند راه‌حلی برای کاهش نیاز کاربران به VPN باشد. بسیاری از کاربران به دلیل عدم دسترسی به سرویس‌های کارآمد داخلی، مجبور به استفاده از ابزار‌های دور زدن فیلترینگ شده‌اند. اگر دولت و بخش خصوصی بتوانند جایگزین‌های مناسبی برای پلتفرم‌های بین‌المللی فراهم کنند، می‌توان بخشی از این وابستگی را کاهش داد.
همچنین، آموزش و آگاهی‌بخشی به کاربران درباره‌ی خطرات استفاده از فیلترشکن‌های ناامن و ترویج فرهنگ استفاده‌ی مسئولانه از اینترنت، می‌تواند نقش مهمی در کاهش این معضل داشته باشد. بسیاری از کاربران از خطرات امنیتی مرتبط با VPNهای ناشناس آگاه نیستند و اطلاعات شخصی آنها ممکن است در معرض سوءاستفاده قرار گیرد.
در نهایت، برای توسعه‌ی پایدار اقتصاد دیجیتال و بهره‌برداری از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات، لازم است سیاست‌های هوشمندانه‌تری در حوزه‌ی دسترسی به اینترنت و مدیریت فضای مجازی اتخاذ شود. تا زمانی که دسترسی به اطلاعات به‌عنوان یک حق اساسی برای کاربران در نظر گرفته نشود، اقتصاد دیجیتال کشور همچنان با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود.
