ریال دیجیتال زیر ذره‌بین/انقلابی در پرداخت‌ها یا سرابی دیگر؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی برنا، ریال دیجیتال پروژه‌ای که با وعده‌های بزرگ پا به میدان گذاشته و قرار است، چهره پول و پرداخت در کشور را دگرگون کند. فاز آزمایشی این پول ملی دیجیتال از ۱۴۰۱ آغاز شد و از تیر ۱۴۰۳ فاز آزمایشی گسترده آن کلید خورد.

حالا زمزمه‌های ورود آن به زندگی روزمره مردم، پرسش‌های بسیاری را ایجاد کرده است. اما ریال دیجیتال چیست؟ چه تفاوتی با پول‌های الکترونیکی و رمزارزها دارد؟ آیا می‌تواند مرهمی بر زخم کهنه تورم باشد یا صرفا ابزاری جدید برای کنترل بیشتر است؟

ریال دیجیتال چگونه زندگی روزمره را تغییر می‌دهد؟

شاید ملموس‌ترین جنبه ریال دیجیتال برای عموم مردم، کاربردهای روزانه آن باشد. تصور کنید دیگر نیازی به حمل پول نقد یا حتی کارت بانکی برای خریدهای خرد نباشد. ریال دیجیتال، که اساسا نسخه الکترونیکی همان اسکناس‌ها و سکه‌های رایج در کیف پول شماست، قرار است پرداخت‌های روزمره را ساده‌تر و سریع‌تر کند.

بانک مرکزی تاکید دارد که ریال دیجیتال، تعهد مستقیم این بانک است؛ درست مانند اسکناس. این یعنی ارزش آن دقیقا معادل ریال فیزیکی است و از پشتوانه دولتی برخوردار است.

اما تفاوت اصلی در نحوه استفاده است. شما از طریق یک اپلیکیشن کیف پول دیجیتال بر روی تلفن همراه خود، می‌توانید به راحتی و بدون نیاز به تسویه بین بانکی پیچیده، به دیگران ریال دیجیتال منتقل کنید یا با اسکن یک QRکد در فروشگاه‌ها، هزینه خرید خود را بپردازید.

یکی از ویژگی‌های بالقوه جذاب ریال دیجیتال، امکان پرداخت «آفلاین» است؛ یعنی حتی در مکان‌هایی که دسترسی به اینترنت وجود ندارد، بتوان با استفاده از فناوری‌هایی مانند NFC (ارتباط حوزه نزدیک)، تراکنش‌های کوچک را انجام داد.

این ویژگی می‌تواند برای پرداخت کرایه تاکسی، خرید از دکه‌های کوچک یا در مناطقی با پوشش اینترنت ضعیف، بسیار کاربردی باشد. سرعت بالا و کارمزد احتمالا صفر یا بسیار پایین برای تراکنش‌های خرد، از دیگر مزایای وعده داده شده برای کاربران عادی است.

هدف نهایی، ایجاد یک سیستم پرداخت آسان، سریع و فراگیر برای همه، حتی کسانی است که دسترسی کمتری به خدمات بانکی سنتی دارند.

شمشیر دولبه ریال دیجیتال

یکی از بحث‌برانگیزترین جنبه‌های ریال دیجیتال، تاثیر احتمالی آن بر کنترل تورم و سیاست‌های پولی است. طرفداران این طرح معتقدند که با دیجیتالی شدن پول ملی، بانک مرکزی ابزارهای دقیق‌تر و کارآمدتری برای رصد جریان پول در اقتصاد و اعمال سیاست‌های پولی خواهد داشت.

شفافیت ایجاد شده در تراکنش‌ها می‌تواند به شناسایی بهتر گلوگاه‌های تورم‌زا و نظارت بر حجم نقدینگی کمک کند. در تئوری، بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از داده‌های لحظه‌ای حاصل از تراکنش‌های ریال دیجیتال، سیاست‌های انقباضی یا انبساطی را با سرعت و دقت بیشتری اجرا کند.

همچنین، امکان تعریف پول برنامه‌پذیر (Programmable Money) وجود دارد؛ به این معنی که می‌توان برای برخی پرداخت‌ها، مانند یارانه‌ها یا وام‌های هدفمند، محدودیت‌ها یا کاربردهای خاصی تعریف کرد تا اطمینان حاصل شود که پول در مسیر تعیین‌شده هزینه می‌شود.

اما منتقدان هم با دیده تردید به این موضوع می‌نگرند. آن‌ها استدلال می‌کنند که ریشه‌های تورم مزمن در ایران بسیار عمیق‌تر از آن است که صرفا با تغییر شکل پول بتوان آن را مهار کرد.

نگرانی دیگر این است که سهولت ایجاد و توزیع ریال دیجیتال، خود می‌تواند به ابزاری برای خلق پول بدون پشتوانه و تشدید تورم تبدیل شود؛ اگر بانک مرکزی استقلال کافی نداشته باشد یا تحت فشارهای سیاسی قرار گیرد.

علاوه بر این، شفافیت و قابلیت ردیابی بالای ریال دیجیتال، نگرانی‌هایی جدی در مورد حریم خصوصی شهروندان و احتمال سوء استفاده از اطلاعات مالی افراد برای کنترل اجتماعی یا سیاسی ایجاد می‌کند. این شمشیر دولبه، نیازمند قانون‌گذاری دقیق و نظارت مستقل برای جلوگیری از انحراف از اهداف اولیه است.

چالش‌های پیاده‌سازی ریال دیجیتال

راه‌اندازی موفقیت‌آمیز ریال دیجیتال، مسیری پر از دست‌انداز و چالش‌های فنی، قانونی، امنیتی و اجتماعی است. این پروژه صرفا یک ارتقای نرم‌افزاری نیست، بلکه نیازمند ایجاد یک زیرساخت کاملاً جدید و تغییر در اکوسیستم پرداخت کشور است.

در این بین، چالش‌های فنی، چالش‌های قانونی و رگولاتوری، چالش‌های امنیتی و پذیرش عمومی و اجتماعی وجود دارد که لازم است آن‌ها را در نظر داشته باشیم.

چالش‌های فنی: طراحی و پیاده‌سازی پلتفرمی که بتواند حجم عظیم تراکنش‌های روزانه را با سرعت، امنیت و پایداری بالا پردازش کند، یک چالش مهندسی بزرگ است. اطمینان از قابلیت همکاری این سیستم با زیرساخت‌های پرداخت موجود (مانند شتاب و شاپرک) و همچنین سیستم‌های بانکی، امری حیاتی است. مسئله مقیاس‌پذیری نیز مطرح است؛ سیستم باید بتواند با افزایش تعداد کاربران و تراکنش‌ها، عملکرد خود را حفظ کند.

چالش‌های قانونی و رگولاتوری: فقدان قوانین مشخص در حوزه پول‌های دیجیتال ملی، یک خلاء بزرگ است. باید چارچوب‌های قانونی روشنی برای تعریف ماهیت ریال دیجیتال، حقوق و مسئولیت‌های کاربران، بانک مرکزی، بانک‌ها و ارائه‌دهندگان کیف پول تدوین شود. مسائلی مانند مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم، نیازمند سازوکارهای نظارتی دقیق و در عین حال حفظ حریم خصوصی کاربران هستند.

چالش‌های امنیتی: ریال دیجیتال، هدف جذابی برای حملات سایبری، کلاهبرداری و جعل خواهد بود. تامین امنیت شبکه، کیف پول‌های دیجیتال و اطلاعات کاربران، اولویت اصلی است. هرگونه رخنه امنیتی می‌تواند اعتماد عمومی به این سیستم را به کلی از بین ببرد.

چالش‌های پذیرش عمومی و اجتماعی: متقاعد کردن مردم و کسب‌وکارها به استفاده از یک شکل جدید پول، کار آسانی نیست. باید فرهنگ‌سازی گسترده‌ای صورت گیرد و مزایای ریال دیجیتال به خوبی تبیین شود. وجود شکاف دیجیتال (عدم دسترسی یا توانایی استفاده از فناوری‌های دیجیتال در بخشی از جامعه) و نیاز به آموزش کاربران، از دیگر موانع مهم هستند.

مشکلات پیش روی متولی ریال دیجیتال

بانک مرکزی ایران به عنوان متولی اصلی پروژه ریال دیجیتال، با مجموعه‌ای از مشکلات و فشارهای منحصر به فرد روبروست. موفقیت این طرح تا حد زیادی به توانایی این نهاد در مدیریت این چالش‌ها بستگی دارد.

یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها، حفظ ثبات نظام بانکی است. اگر مردم به سرعت سپرده‌های خود در بانک‌ها را به ریال دیجیتال تبدیل کنند، ممکن است بانک‌ها با مشکل کمبود نقدینگی مواجه شوند.

مسئله دیگر، تاثیر ریال دیجیتال بر اجرای سیاست‌های پولی سنتی است. ابزارهای قبلی مانند نرخ بهره بین بانکی یا نسبت سپرده قانونی، ممکن است کارایی خود را از دست بدهند یا نیاز به بازنگری اساسی داشته باشند. بانک مرکزی باید مدل‌های جدیدی برای مدیریت نقدینگی و کنترل تورم در عصر ریال دیجیتال توسعه دهد.

محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی نیز کار را برای بانک مرکزی دشوارتر می‌کند. تعامل با سیستم‌های پرداخت جهانی یا استفاده از فناوری‌های روز دنیا ممکن است با موانعی روبرو باشد. همچنین، جلب اعتماد بین‌المللی به ریال دیجیتال، به خصوص در زمینه مبارزه با پولشویی، چالشی جدی خواهد بود.

کمبود نیروی متخصص در حوزه‌های فناوری بلاکچین، امنیت سایبری و اقتصاد دیجیتال، و همچنین نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌ها، از دیگر مشکلات پیش روی بانک مرکزی است. علاوه بر این، جلب و حفظ اعتماد عمومی به نهادی که در سال‌های اخیر به دلیل تورم بالا و سیاست‌های ارزی مورد انتقاد بوده، خود یک چالش اساسی محسوب می‌شود.

مزایای کلیدی ریال دیجیتال

با وجود تمام چالش‌ها و نگرانی‌ها، ریال دیجیتال پتانسیل ارائه مزایای قابل توجهی برای اقتصاد و جامعه ایران را دارد:

کاهش هزینه‌ها: حذف یا کاهش نیاز به چاپ، توزیع، نگهداری و امحاء اسکناس و مسکوک، می‌تواند صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌های دولت و بانک مرکزی به همراه داشته باشد.

افزایش کارایی و سرعت پرداخت‌ها: تسویه آنی تراکنش‌ها بدون نیاز به واسطه‌های متعدد، سرعت گردش پول را افزایش داده و کارایی سیستم پرداخت را بهبود می‌بخشد.

شمول مالی: ریال دیجیتال، می‌تواند دسترسی به خدمات مالی پایه را برای افرادی که حساب بانکی ندارند یا در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، تسهیل کند. تنها با داشتن یک تلفن همراه ساده، امکان دریافت و پرداخت پول فراهم می‌شود.

افزایش شفافیت اقتصادی: قابلیت ردیابی تراکنش‌ها با رعایت ملاحظات حریم خصوصی، می‌تواند به مبارزه با اقتصاد زیرزمینی، فرار مالیاتی، پولشویی و فساد مالی کمک کند.

ابزار نوین سیاست‌گذاری پولی: همانطور که پیشتر اشاره شد، داده‌های دقیق‌تر و امکان اجرای سیاست‌های هدفمندتر، می‌تواند به بانک مرکزی در مدیریت بهتر اقتصاد کلان یاری رساند.

نوآوری در خدمات مالی: ریال دیجیتال می‌تواند بستری برای توسعه خدمات و محصولات مالی جدید توسط بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک باشد و رقابت و نوآوری را در این حوزه افزایش دهد.

گامی محتاطانه به سوی آینده پول

ریال دیجیتال پروژه‌ای بلندپروازانه با پتانسیل‌های مثبت فراوان، اما همراه با ریسک‌ها و چالش‌های بزرگ است. این پول جدید می‌تواند ابزاری قدرتمند برای مدرن‌سازی سیستم پرداخت کشور، افزایش کارایی اقتصادی و حتی بهبود شمول مالی باشد.

با این حال، نباید انتظار داشت که ریال دیجیتال به تنهایی قادر به حل مشکلات ریشه‌ای اقتصاد ایران، به ویژه تورم مزمن، باشد. موفقیت این طرح نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها، تدوین چارچوب‌های قانونی و نظارتی مستحکم، تأمین امنیت سایبری در بالاترین سطح و مهم‌تر از همه، جلب اعتماد عمومی است.

انتهای پیام/