سفری به قصر افسانه‌ای فتحعلی شاه بر فراز تپه خوش آب و هوا با معماری خیره کننده /+ بلای عجیبی که رضاخان پهلوی بر سر این بنای آورد

به گزارش سرویس تاریخ ساعد نیوز، اینکه داستان تبدیل قصر قاجار به زندان از کی آغاز شد، در مقایسه با این که این زندان نخستین زندان شهر تهران بعد از صد و چند سال از پایتختی‌اش هست شاید اهمیت کمتری دارد.

داستان زندان قصر را شاید کمی‌دورتر از آن در روزگاری پیدا کنیم که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار جوانان ایل قاجار سنگ‌ها و مصالح ساختمانی نخستین قصر قاجارها را به بالای تپه‌ای نزدیک پایتخت بردند. این قصر نخستین قصر قاجارها بود و به همین دلیل هم به قصر قاجار معروف شد. قصر قاجار هر چقدر کاخ مورد علاقه فتحعلی‌شاه و محمدشاه بود به دل ناصرالدین‌شاه ننشست و در زمان او به فراموشی سپرده شد.

کنت دوسرسی که در سال 1255 قمری از این قصر دیدن کرده، نوشته است: «دیگر کسی در قصر سکونت نداشته و تابلوهای روی دیوارها به این سبب لانه پرندگان شده و رو به خرابی رفته است.» دکتر پولاک نیز در سفرنامه خود به سال 1282 قمری از بی‌توجهی به باغ و خشک شدن چنارهای تناور آن سخن می‌گوید. دونالد ویلبر در کتاب «باغ‌های ایرانی» گزارش داده است که در سال 1950 میلادی آجرها و سنگ‌های عمارت اصلی را برای بناهای مجاور به غارت بردند.

در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قصر قاجار کارآیی اصلی خود را از دست داده و تبدیل به یک مرکز نظامی شد.هنوز پنجاه سال کامل از ساخت آن نگذشته بود که متروک و برای استقرار نیروی قزاق در اختیار کلنل کاساکوفسکی گذاشته و تبدیل به محل قزاقخانه شد که سالی یک‌بار شاه برای سان دیدن به آنجا می‌رفت.

در سال 1299 قمری محل قزاقخانه از داوودیه به قصر منتقل می‌شود.در زمان احمدشاه تیپ تیرانداز عراق مرکب از دو فوج احمدی و نادری در قصر قاجار تشکیل شد که فرماندهی فوج احمدی بر عهده احمدشاه بود.

دوران پهلوی اول که آغاز شد او به دنبال جایی بود تا مخالفانش را سرکوب کند. تا آن زمان زندان تهران زیر زمینی دوستاقخانه بود که سابق بر این بخشی از خانه امیرکبیر بود. او ابتدا با طراحی آلمانی‌ها زندان شهربانی را در محوطه میدان مشق ساخت. اما خیلی زود فهمید زندان نظمیه کفایت این همه مخالف را ندارد؛ پس به سرتیپ محمد درگاهی، رئیس نظمیه دستور داد تا جایی را برای ساخت زندان در نظر بگیرد، زندانی برای خفه کردن صداهای مخالف.

درگاهی برای پیدا کردن محل زندان وقت زیادی نداشت و دست به دامن نیکولا مارکوف شدند. نیکولای مارکوف، گرجی بود و فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبای آکادمی سلطنتی سن‌پترزبورگ و پیش از این کاخ شهربانی را طراحی کرده بود و در بازسازی مدرسه دارالفنون سرمهندس بود. پیشنهاد مارکف ساختمانی آماده روی تپه بود که دیوارهای بی‌پنجره داشته باشد و اتاق‌های تنگ و کوچک و چه جایی بهتر از محل قزاقخانه قصر که درگاهی نیز مدتی در آنجا بود. ساختمان زندان قصر با تغییراتی بلافاصله آماده شد و در 11 آذر 1308 با 192 اتاق و ظرفیت 800 نفر زندانی با حضور پهلوی اول در حالی افتتاح شد که نخستین زندانی‌اش سرتیپ درگاهی بود. شاید این هم بخشی از نفرین‌های قصر قاجار بود که عبدالحسین‌خان تیمورتاش دست راست پهلوی اول که در مراسم افتتاحیه تخم شک به درگاهی را به دل شاه افکنده بود، خود در میان دیوارهای همین زندان نفس آخرش را کشید. زندان قصر یکی از مخوف‌ترین زندان‌های تاریخ ایران بوده و هست. این زندان بعد از ساخته شدن زندان‌های دیگر تهران همچنان مخوف باقی ماند. در نهایت سال 1383 به تصمیم امور زندان‌ها بسته شد و در سال 1390 به شهرداری سپرده شد. شهرداری نیز با بازسازی زندان آن را تبدیل به باغ موزه کرد. باغ‌موزه‌ای که حالا بخشی از هویت تاریخی شهر تهران شده است.