انتقاد وزیر علوم از دوگانه‌گرایی حقوق‌‌ بشر/کرامت کجاست؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد، حسین سیمایی‌صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در مراسم افتتاحیه ششمین کنگره‌ جهانی حضرت رضا(ع) که با محوریت کرامت انسانی در تالار قدس حرم مطهر رضوی در حال برگزاری است، اظهار کرد: امیدوارم همه ما در دنیا از زیارت حضرت و در آخرت از شفاعت ایشان بهره‌مند شویم، عنوان این همایش برگرفته از مفاهیم کلیدی و دغدغه‌های اساسی بشر معاصر است و قطعاً برگزارکنندگان به جایگاه آن در نظم جهانی امروز واقف بوده‌اند.

وی افزود: کرامت یکی از مفاهیم محوری دوران مدرن است که پس از تجربه تلخ دو جنگ جهانی، به‌عنوان مبنای صلح جهانی مطرح شد. اندیشمندانی نظیر کانت، کرامت ذاتی انسان را عامل اصلی برای تحقق صلح پایدار می‌دانستند.

وی گفت: در اسناد حقوق بشر، کرامت ذاتی انسان به‌عنوان منبع ارزش‌هایی چون هرآزادی، عدالت، حق تعیین سرنوشت و آزادی بیان مورد توجه قرار گرفته است. ما باید بررسی کنیم که آیا این مفهوم در اندیشه اسلامی نیز سابقه دارد یا خیر؟!

وزیر علوم ادامه داد: اگر بتوانیم در اندیشه اسلامی درباره اصل کرامت تعیین‌تکلیف کنیم، نسبت ما با بسیاری از مفاهیم دیگر نیز مشخص خواهد شد. همان‌طور که شهید مطهری عدالت را نه صرفاً در فروع فقهی، بلکه در اصول بنیادین می‌دانست، کرامت نیز از چنین جایگاهی برخوردار است.

وی خاطرنشان کرد: در ادبیات غربی، کرامت ذاتی به‌معنای برخورداری همه انسان‌ها از حقوق بنیادین، فارغ از نژاد، مذهب، جنسیت و قومیت است. در مقابل، اندیشه اسلامی نیز به این موضوع پرداخته و برخی از متفکران اسلامی، کرامت ذاتی انسان را پذیرفته‌اند.

سیمایی صراف افزود: در اندیشه اسلامی، علاوه بر کرامت ذاتی، مفهومی تحت عنوان کرامت اکتسابی نیز مطرح شده که بر اساس آن، انسان می‌تواند با تقوا و فضایل اخلاقی، به درجات بالاتری از کرامت دست یابد. این یکی از نوآوری‌های ارزشمند فکری در سنت اسلامی است.

وی با استناد به آیه شریفه «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» گفت: علامه طباطبایی معتقد است که این آیه شامل همه انسان‌ها می‌شود؛ اعم از مؤمن، کافر و فاسق. کرامت انسان، ناشی از موهبت عقل، اختیار و اراده‌ای است که خداوند به او عطا کرده است.

وزیر علوم ادامه داد: در برخی روایات نیز نشانه‌هایی از تکریم انسان، فارغ از عقیده و مذهب، وجود دارد. به‌عنوان نمونه، پیامبر اسلام(ص) نسبت به جنازه یک فرد یهودی از جا برخاستند و در پاسخ به تعجب اطرافیان فرمودند: آیا او انسان نیست؟

وی تأکید کرد: از مجموع نصوص قرآنی، روایی و عقلانی می‌توان به این نتیجه رسید که کرامت انسانی در اسلام نیز به‌عنوان اصلی بنیادین شناخته می‌شود و می‌تواند مانند اصل عدالت، معیار سنجش و ارزیابی سایر احکام و مفاهیم قرار گیرد.

 کرامت انسانی، بن‌مایه‌ای برای اخلاق، حقوق و عدالت در جهان معاصر است

وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در ادامه ، با استناد به روایات اسلامی و تحلیل‌های عقلی، ابعاد گسترده مفهوم کرامت را از منظر دینی، فلسفی، حقوقی و اخلاقی تبیین کرد و گفت: در برخی روایات آمده است که انسان‌ها به دلیل داشتن "نَفْس" و برخورداری از "جان"، دارای شرافت و کرامتی ذاتی هستند. در این روایات، عبارت "کلّ کبد حرّ" و "نَفْس" مبنایی برای اثبات حقوق انسانی حتی برای غیرمسلمانان مطرح شده است. از همین رو برخی فقها بر اساس این خصوصیات، حکم به جواز وصیت، صدقه و احسان به غیرمسلمان داده‌اند، چراکه این افراد نیز در جایگاه انسان بودن، مستحق تکریم هستند.

وی افزود: این برداشت‌های فقهی نشان می‌دهد که انسان بودن، خود معیار شایستگی کرامت است؛ معیارهایی فراتر از نژاد، دین، مذهب یا قومیت. و این امر در منظومه فقهی ما، از ادله و استنباط‌های معقول و منسجم برخوردار است.

وزیر علوم ادامه داد: از منظر عقلانی نیز ما دلایلی برای اثبات کرامت انسانی در اختیار داریم. زیرا ما "عقلا" هستیم و معتقدیم که قبح ظلم و نفی سلب حقوق طبیعی از انسان، از جمله محسنات عقلی و غیرقابل انکار است. ظلم، چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی، عقلاً محکوم است، و از این منظر نیز کرامت انسانی به عنوان یک "حق مادر" و منبع اصلی بسیاری از ارزش‌ها قابل شناسایی است.

وی تصریح کرد: اجماع جهانی نیز بر این باور استوار است که کرامت انسانی، حداقل در شکل عام و فارغ از قرائت‌های رادیکال و سکولار، مورد پذیرش همگان است. این مفهوم از مصادیق بارز "بنای عقلاء" است که به باور بسیاری از اصولیون، در صورت امضای شارع، از حجیت شرعی نیز برخوردار می‌شود.

سیمایی‌صراف گفت: صرف‌نظر از اینکه منشأ کرامت انسانی را در علوم طبیعی، فلسفه یا قراردادهای اجتماعی جستجو کنیم، باید پذیرفت که این مفهوم در جهان معاصر، موجب آثار و نتایج بزرگی شده است. از جمله می‌توان به حق تعیین سرنوشت، لغو مجازات‌های خشن، برابری انسان‌ها در تئوری و برخی سیاست‌های عملی و ارزش‌گذاری‌های نوین اشاره کرد.

وی همچنین با اشاره به ابعاد اخلاقی کرامت انسانی در منابع اسلامی بیان کرد:در آموزه‌های اخلاق اسلامی، کرامت یک منبع الهام‌بخش برای تخلیق به اخلاق‌الله و تعالی شخصیت انسانی است. احادیث متعددی از اهل‌بیت علیهم‌السلام به ما می‌آموزند که انسان باید برای خویشتن حرمت و کرامت قائل باشد. از جمله در حدیثی آمده است؛ "مَن كَرُمتْ علیه نفسه، هانت علیه شهواته"، به این معنا که کسی که خود را گرامی بدارد، اسیر امیال پست نخواهد شد.

وی ادامه داد: در روایت دیگری نیز آمده است: "مَن أهانت علیه نفسه، أهان علیه دنیا"، یعنی کسی که برای خویش احترام و کرامت قائل نباشد، در برابر سختی‌های دنیا بی‌مقدار می‌شود. این سخنان نشان می‌دهد انسانی که فاقد عزت نفس است، نه‌تنها خود را بی‌ارزش می‌داند، بلکه برای دیگران و جامعه‌اش نیز حرمتی قائل نخواهد بود. باید از چنین افرادی ترسید.

وزیر علوم تصریح کرد: کرامت، گذشته از جایگاه حقوقی و فلسفی، در بعد اخلاقی نیز منبعی قدرتمند برای ارزش‌آفرینی و رشد معنوی انسان است.

وی، با اشاره به وضعیت ظلم‌بار مردم فلسطین گفت: در دنیای امروز، شاهد آن هستیم که یک رژیم اشغالگر و غاصب، با وجود عضویت در سازمان ملل و به‌رسمیت‌شناخته‌شدن در برخی محافل بین‌المللی، هنوز نتوانسته ملت واقعی تشکیل دهد. در حالی که ملت فلسطین، چه در داخل سرزمین فلسطین و چه در سراسر جهان، یک ملت حقیقی و مقاوم هستند.

سیمایی‌صراف تأکید کرد: جنایات این رژیم، که با حمایت آشکار استکبار جهانی انجام می‌شود، آن‌چنان آشکار و فجیع است که امروز حتی وجدان جهانی نیز بیدار شده است. صحنه‌های جنایت در غزه دیگر قابل تحمل نیست و وجدان بشری آن را پس می‌زند. جهان امروز نمی‌تواند چشم خود را بر نسل‌کشی، جنایت علیه بشریت و نقض آشکار کرامت انسانی ببندد.

وی در پایان گفت: در این ایام خجسته، از درگاه خداوند می‌طلبیم که غیرت، وحدت و اقتدار بیشتری به امت اسلامی عطا فرماید، تا بتوانند این رژیم نامشروع را تنبیه کنند و حقوق ملت مظلوم فلسطین را از حلقوم غاصبان پس بگیرند.

انتهای پیام/282