همکاری سه‌جانبه قفقاز؛ فرصتی نو برای ثبات یا اتحادی شکننده؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در تاریخ 17 آوریل، تفلیس میزبان یک نشست سه‌جانبه و پشت درهای بسته میان لاشا دارسالیا (معاون وزیر خارجه گرجستان)، النور ممدوف (معاون وزیر خارجه جمهوری آذربایجان) و واهان کوستانیان (معاون وزیر خارجه ارمنستان) بود.

هدف اصلی این نشست، که به عنوان اولین گام در ایجاد یک فرمت جدید همکاری منطقه‌ای توصیف شده، «اشتراک‌گذاری منافع و دیدگاه‌های مشترک سه کشور که به تقویت همکاری‌های سودمند متقابل و ثبات ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی کمک خواهد کرد» اعلام شد.

ماکا بوچوریشویلی، وزیر امور خارجه گرجستان، در افتتاحیه این نشست بر نقش استراتژیک قفقاز جنوبی، پتانسیل‌های آن و لزوم ایجاد فرمت‌های همکاری تأکید کرد و افزود که «گرجستان صمیمانه مایل است به توسعه همکاری منطقه‌ای در قفقاز جنوبی کمک کند.»

بیانیه مشترک پس از نشست نیز آن را «تبادل نظر باز» و «مرحله‌ای اولیه با هدف اعتمادسازی و هموار کردن راه برای گفتگوهای آتی در سطوح بالاتر» توصیف کرد.

تفاوت با گذشته؛ زمینه‌های جدید همکاری

هرچند تفلیس پیشتر نیز میزبان دیدارهای دوجانبه میان مقامات ارمنستان و آذربایجان بوده است (مانند دیدار وزرای خارجه در ژوئیه 2022)، اما شرایط کنونی ژئوپلیتیکی تفاوت‌های اساسی با گذشته دارد.

در سال 2022، چشم‌انداز صلح میان باکو و ایروان بسیار دور به نظر می‌رسید و کنترل کامل آذربایجان بر قره‌باغ هنوز محقق نشده بود. همچنین، سیاست خارجی گرجستان انعطاف‌پذیری کمتری برای ایفای نقش فعال داشت و نارضایتی ارمنستان از روسیه نیز به شدت امروز نبود.

چرخش در سیاست خارجی سه کشور

اما اکنون هر سه کشور قفقاز جنوبی در حال بازتعریف و تغییر ساختاری سیاست خارجی خود هستند:

گرجستان: از رویکرد سنتی صرفاً غرب‌گرا به سمت سیاست خارجی چندوجهی حرکت کرده و در تلاش برای ایجاد روابط متوازن با بازیگران مختلفی چون ترکیه، چین، اتحادیه اروپا (علی‌رغم تنش‌های اخیر) و حتی روسیه است.

ارمنستان: به دنبال سیاست خارجی چندوجهی و تلاش برای کاهش وابستگی امنیتی، نظامی و سیاسی خود به روسیه است.

جمهوری آذربایجان: همواره به دنبال ایجاد روابط نزدیک با چندین قدرت بزرگ به طور همزمان بوده و این روند پس از سال 2022 تقویت شده است.

افزایش کنشگری منطقه‌ای

این گرایش عمومی به سمت استقلال بیشتر در سیاست خارجی، به کشورهای قفقاز جنوبی اجازه داده تا «کنشگری سه‌جانبه» بیشتری برای تعیین مسیر آینده منطقه و تصمیم‌گیری در مورد مسائل مشترک به صورت منطقه‌ای از خود نشان دهند.

اگرچه این سه کشور به تنهایی وزن ژئوپلیتیکی لازم برای مقابله با همسایگان بزرگتر خود را ندارند، اما تمایل نوظهور آنها برای همکاری سه‌جانبه به منظور غلبه بر شکاف‌های تاریخی، گامی بزرگ رو به جلو محسوب می‌شود.

قفقاز جنوبی برای دهه‌ها منطقه‌ای پراکنده با سیاست‌های خارجی متفاوت و گاه ناسازگار بود که مانع از شکل‌گیری همکاری‌های عمیق منطقه‌ای می‌شد.

نقش پیشرفت در روند صلح ارمنستان و آذربایجان

شرایط ژئوپلیتیک جهانی، به‌ویژه پیشرفت‌های قطعی اخیر در روند دستیابی به توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان (توافق بر سر متن پیش‌نویس)، نقش مهمی در فراهم کردن زمینه برای شکل‌گیری این چارچوب سه‌جانبه داشته است.

اگرچه امضای نهایی پیمان صلح ممکن است زمان‌بر باشد، اما پیشرفت‌های حاصل شده، نشان‌دهنده اراده طرفین برای ایجاد روابط همسایگی و حل و فصل اختلافات دیرینه است.

لزوم خوش‌بینی محتاطانه

با این همه، نباید از چالش‌های پیش رو غافل شد. روند صلح و همکاری سه‌جانبه ممکن است همچنان با شکست مواجه شود. قفقاز جنوبی از نظر تاریخی، بستری دشوار برای شکل‌گیری چارچوب‌های همکاری فراگیر منطقه‌ای بوده است. بی‌اعتمادی عمیق میان باکو و ایروان و پتانسیل بروز مجدد درگیری‌های مرزی همچنان به قوت خود باقی است.

علاوه بر این، عوامل خارجی مانند نتیجه نهایی جنگ اوکراین با توجه به نزدیکی جغرافیایی و روابط متفاوت کشورهای منطقه با بازیگران جهانی، بر وضعیت امنیتی قفقاز جنوبی تأثیرگذار خواهند بود.

پتانسیل فرمت سه‌جانبه

با وجود تمام این چالش‌ها، فرمت سه‌جانبه میان گرجستان، ارمنستان و آذربایجان، مسیری امیدوارکننده در همکاری منطقه‌ای به شمار می‌رود. در صورت تحقق کامل پتانسیل‌های آن، این فرمت می‌تواند به سه کشور قفقاز جنوبی قدرت مانور بیشتری در عرصه روابط خارجی بخشیده و وزن ژئوپلیتیکی آنها را افزایش دهد.

این چارچوب همچنین پتانسیل آن را دارد که به این سه کشور در مقاومت در برابر فشارهای خارجی کمک و همکاری‌های درون‌منطقه‌ای را بیش از پیش تسهیل کند.

انتهای پیام/