نفوذ ۶۸ درصدی اینترنت در جهان؛ سبک زندگی یا «تنهایی دیجیتال»

در سال‌های اخیر، رشد سریع استفاده از اینترنت باعث شکل‌گیری سبک زندگی دیجیتال (Digital Lifestyle) شده است. این سبک زندگی توانسته است ۱۵.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان را به اقتصاد دیجیتال اختصاص دهد. با این حال، این روند چهره‌ای دیگر نیز دارد: زمانی که کاربران عمق روابط انسانی خود را به شبکه‌های اجتماعی کاهش می‌دهند و به تعبیر کارشناسان درگیر «تنهایی دیجیتال» می‌شوند. در ایران نیز با گسترش اینترنت و حضور پررنگ شبکه‌های اجتماعی، سبک زندگی روزمره و الگوهای ارتباطی دستخوش تغییرات چشم‌گیری شده‌اند.

بر اساس گزارش Digital 2024 Global Overview، تعداد کاربران جهانی اینترنت در سال ۲۰۲۴ حدود ۵.۵ میلیارد نفر برآورد شده که معادل ۶۸ درصد از جمعیت کره زمین است. به‌طور میانگین، کاربران جهانی روزانه بیش از ۶ ساعت و ۳۰ دقیقه را در اینترنت وقت می‌گذرانند که حدود سه ساعت آن به شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها اختصاص دارد.

در ایران نیز طبق همین گزارش، تا ژانویه ۲۰۲۵ حدود ۷۳.۲ میلیون نفر کاربر اینترنت هستند که معادل ۷۹.۶ درصد از کل جمعیت کشور است.

در ایران نیز سبک زندگی دیجیتال با سرعتی بالا در حال گسترش است. بر اساس نظرسنجی ایسپا در پاییز ۱۴۰۳، دانشجویان ایرانی به‌طور متوسط روزانه حدود ۴ ساعت را در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها سپری می‌کنند. این روند نه‌تنها در میان جوانان، بلکه در اقشار مختلف جامعه مشاهده می‌شود و نشان‌دهنده تغییری اساسی در الگوهای ارتباط، سرگرمی و کسب‌وکار است.

شبکه‌های اجتماعی در ایران نه‌تنها ابزاری برای سرگرمی، بلکه به بستری برای کارآفرینی و تجارت الکترونیک تبدیل شده‌اند. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و استارتاپ‌ها از اینستاگرام و تلگرام برای بازاریابی و فروش محصولات خود استفاده می‌کنند. بر اساس آمار موجود سهم خرده‌فروشی آنلاین در ایران با رشد قابل توجهی به ۶ درصد رسیده است.

طبق گزارش بانک جهانی، اقتصاد دیجیتال در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل داده و انتظار می‌رود تا پایان دهه جاری، این سهم به بیش از ۲۵ درصد برسد. در ایران نیز، بر اساس اعلام وزارت ارتباطات، سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۴۰۲ حدود ۷.۹ درصد بوده و دولت چهاردهم هدف‌گذاری کرده است این رقم را به ۱۰ درصد افزایش دهد.

امروزه، سبک زندگی دیجیتال نه‌تنها به‌عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی عمل می‌کند، بلکه جنبه‌های مختلف زندگی، از جمله روابط انسانی و شیوه‌های سرگرمی را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

آنتونی گیدنز (Anthony Giddens)، جامعه شناس انگلیسی در مورد سبک زندگی دیجیتال می‌گوید: «سبک زندگی در دنیای مدرن نوعی انتخاب آگاهانه و بازتابی از هویت فردی است. کاربران اینترنت با تولید و اشتراک محتوا، حضور در شبکه‌های اجتماعی و ساختن «هویت دیجیتال»، نه‌تنها از فناوری بهره می‌برند، بلکه با آن خود را تعریف و ابراز می‌کنند.»

از طرفی دیگر شری ترکل (Sherry Turkle)، جامعه شناس آمریکایی معتقد است که هرچند تکنولوژی، به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی، به افراد امکان می‌دهند که در ارتباط باشند، اما در عین حال موجب انزوا و کاهش عمق روابط انسانی می‌شود. او به‌نوعی به «تنهایی دیجیتال» اشاره دارد که به دلیل ارتباطات سطحی آنلاین ممکن است به وجود آید.

مطالعات نشان می‌دهند بسیاری از کاربران، به‌ویژه جوانان، دچار نوعی وابستگی به اینترنت شده‌اند. مرکز CITA آمریکا در سال ۲۰۲۴ اعلام کرد که بیش از ۳۵ درصد مردم این کشور به اینترنت اعتیاد دارند و ۶۰ درصد از جوانان با علائم اعتیاد دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

در ایران، اگرچه آمار رسمی و ملی در این زمینه در دست نیست، اما نتایج پژوهشی در سال ۱۴۰۲ بر روی ۲۱۰ دانشجو نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد آن‌ها دچار اعتیاد متوسط و حدود ۵ درصد مبتلا به اعتیاد شدید به اینترنت هستند.

دیوید گرینفیلد (David Greenfield)، روان‌پزشک و بنیان‌گذار مرکز CITA، می‌گوید: «فناوری‌های دیجیتال به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که کاربران را هرچه بیشتر درگیر نگه دارند.»

او معتقد است اعتیاد به اینترنت تنها به مدت‌زمان استفاده محدود نمی‌شود، بلکه اثرات آن بر روابط انسانی، خواب، بهره‌وری و سلامت روان اهمیت بیشتری دارد.