به گزارش تجارت نیوز، بر اساس آمار رسمی وزارت آموزش‌وپرورش طی سال‌های 1393 تا 1403، معدل دانش‌آموزان رشته تجربی، ریاضی و انسانی به‌ترتیب 14، 23 و 16 درصد افت داشته است. مشاور وزیر آموزش‌وپرورش نیز بیان کرده که میانگین نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان در کشور حدود 8 تا 10 است. این میزان از افت تحصیلی دانش‌آموزان کشور نگرانی‌های زیادی در پی داشته است. به این انگیزه درباره افت تحصیلی و عوامل موثر بر آن با نرگس ملک‌زاده، کارشناس آموزشی، گفت‌وگو کردیم.
افت تحصیلی دانش‌آموزان بازتابی از تغییرات اجتماعی، اقتصادی و نهادی کشور است
نرگس ملک‌زاده می‌گوید: «افت میانگین معدل دانش‌آموزان در سه رشته اصلی متوسطه دوم فقط نشانه افت کیفیت آموزشی نیست. این افت بازتابی از تغییرات عمیق در وضعیت اجتماعی، اقتصادی و نهادی کشور است. جدی نگرفتن این نشانه‌ها بنیان‌های سرمایه انسانی کشور را تضعیف خواهد کرد. اتفاقاً همین بی‌توجهی به سرمایه انسانی یکی از آشکارترین علل افت تحصیلی در ده سال گذشته است.»
دانش‌آموزان دهک‌های درآمدی پایین و مناطق محروم بیش‌از همه آسیب دیده‌اند
او می‌افزاید: «در ده سال گذشته با کاهش قدرت خرید و افزایش فشارهای معیشتی، آموزش برای خانواده‌ها در اولویت پایین‌تری قرار گرفته است. آموزش‌های خصوصی، کلاس‌های تقویتی، دسترسی به منابع کمک‌درسی و حتی یک فضای آرام برای مطالعه تبدیل به کالای لوکس شده‌اند. در این میان دانش‌آموزان دهک‌های درآمدی پایین‌تر و مناطق محروم بیش‌از همه آسیب دیده‌اند. برای بسیاری از افراد آموزش دیگر مسیری برای ترقی نیست بلکه مانعی بر سر راه معیشت است.»
آموزش عمومی به‌شدت نابرابر است
این کارشناس بیان می‌کند: «دستمزدهای پایین بدون امنیت شغلی نیز موجب فرسایش نظام آموزشی رسمی شده‌اند. بدون این‌ها انگیزه و شرایط ارائه کیفیت پایدار در امر آموزش وجود ندارد. احتمال دارد این بی‌انگیزگی به کلاس درس و ذهن دانش‌آموزان نیز رسوخ کند. خروج معلمان توانمند از آموزش‌وپرورش، مهاجرت نخبگان و رشد مدارس خصوصی برای اقشار خاص تصویر آموزش عمومی را به‌شدت نابرابر کرده است.»
کم‌رنگ شدن امید در جامعه ناپایداری کیفیت آموزش را در پی دارد
او اضافه می‌کند: «در سطوح اجتماعی عواملی را می‌توان نام برد که به افت انگیزه و در پی آن افت تحصیلی دامن می‌زنند. ما با نسلی مواجه هستیم که چشم‌انداز روشنی از آینده خویشتن ندارد. کنکور طاقت‌فرسا، بازار کار بی‌ثبات و فضای اجتماعی پرتنش شوق و انگیزه برای تحصیل را از بین می‌برند. نرخ بالای اضطراب و افسردگی در نوجوانان، کاهش پیوندهای اجتماعی و… به افت انگیزه و افت تحصیلی دامن می‌زنند. در جامعه‌ای که امید کم‌رنگ شده است، آموزش نمی‌تواند کیفیت پایدار داشته باشد. کاهش امید بحران کلان اجتماعی است.»
آموزش عمومی یکی از ابزارهای توسعه بلندمدت است / افت تحصیلی یعنی کاهش توانمندی نسلی که قرار است در آینده توسعه ملی نقش ایفا کند
نرگس ملک‌زاده می‌گوید: «آموزش عمومی یکی از موثرترین ابزارهای توسعه بلندمدت است. کشوری که آموزش‌وپرورش سرمایه‌گذاری می‌کند، نه‌فقط رشد اقتصادی بالاتر که تاب‌آوری اجتماعی بالاتری را نیز تجربه خواهد کرد. افزایش همبستگی ملی و توان رقابت بین‌المللی نیز از نتایج بهبود کیفیت آموزش عمومی در کشورها هستند. افت تحصیلی یعنی کاهش توانمندی نسلی که قرار است در آینده توسعه ملی نقش ایفا کند.»
وضعیت آموزش آینه‌ای از وضعیت کلی کشور است
این کارشناس بیان می‌کند که این روند هنوز می‌تواند برگشت‌پذیر باشد: «اگر سیاست‌گذار شجاعت، صداقت و آینده‌نگری نسبت به مسائل داشته باشد، احیاء کیفیت آموزشی امکان‌پذیر است. بهبود معیشت معلمان و کاهش نابرابری آموزشی بدون بازتوزیع منابع ممکن نیست. بازگرداندن انگیزه به دانش‌آموزان بدون بازسازی امید اجتماعی امکان‌ناپذیر و بی‌ثمر است. وضعیت آموزش آینه‌ای از وضعیت کلی کشور است که ترمیم آن از طریق اصلاحات ساختاری امکان‌پذیر است.»
افت تحصیلی محصول یک اکوسیستم به‌هم‌پیوسته است
او می‌گوید: «نظام آموزشی تنها مسئول افت عملکرد دانش‌آموزان نیست. افت تحصیلی محصول یک اکوسیستم به‌هم‌پیوسته است. عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، روانی و حتی سیاسی بر وضعیت آموزش اثرگذارند. چندین عامل کلیدی بیرون از ساختار آموزش‌وپرورش در افت تحصیلی نقش پررنگی دارند.»
سیاست‌های کلان اقتصادی از مهم‌ترین عوامل دخیل در افت تحصیلی هستند
نرگس ملک‌زاده اضافه می‌کند: «سیاست‌های کلان اقتصادی و کاهش امنیت زیستی خانوارها از مهم‌ترین عوامل هستند. در فضایی که خانواده درگیر اضطراب تامین معیشت است، نه‌تنها نیازهای اساسی آموزش، که حتی نیازهای عاطفی و حمایتی برای فرزندان از دست تامین نمی‌شوند. کودکی که با ضعف بدنی و خشونت خانگی روبرو است، در بهترین نظام آموزشی نیز نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد.»
پیوند میان موفقیت و فراگیری دانش در اذهان تضعیف شده است
او می‌گوید: «در محتوای رسانه‌های رسمی و غیررسمی ارزش دانش، کوشش درسی، تفکر تحلیلی و این قبیل مسائل بسیار کم‌رنگ شده‌اند. الگویی که به دانش‌آموزان ارائه می‌شود بر پایه‌ی شهرت و کسب سریع ثروت و زندگی تجملی است. این محتوا اشاره‌ای به مطالعه و کسب علم و دانش ندارد. این مورد نیز بر کاهش انگیزه برای یادگیری اثر دارد چرا که پیوند میان موفقیت و یادگیری را در ذهن دانش‌آموز تضعیف می‌کند. علاوه‌بر این، احساس بی‌سرانجامی نیز موثر است. اگر دانش‌آموز آینده‌ای مطلوبی متصور نشود، برای نمره امروز تلاشی نمی‌کند.»
در غیاب سیاست‌های حمایتی تمام بار به دوش مدارس می‌افتد
این کارشناس می‌افزاید: «فروپاشی ارتباط میان نسل‌ها و تضعیف نقش تربیتی خانواده‌ها نیز در افت تحصیلی موثر است. در گذشته خانواده در نظارت و پشتیبانی فرآیند یادگیری نقش داشت. امروزه به‌دلیل تغییر سبک زندگی، فشار کاری والدین، و ناآشنایی با شیوه‌های جدید آموزشی، خانواده کمتر نقش حمایتی دارد. همچنین نبود سیاست اجتماعی موثر در حمایت از دانش‌آموزان، در افت تحصیلی نقش ایفا می‌کند. تامین و حمایت از تحصیل فقط وظیفه مدرسه نیست. این مهم نیازمند سیاست‌های چندبعدی شامل خدمات روانی رایگان، تغذیه، حمایت از خانوارهای کم‌درآمد و آموزش والدین است. در غیاب سیاست‌های حمایتی تمام بار به دوش مدارس گذاشته می‌شود که خود از کمبود منابع و نیرو رنج می‌برند.»
نباید تمام تقصیرها را به گردن آموزش‌وپرورش انداخت
نرگس ملک‌زاده در پایان می‌گوید: «باری، افت تحصیلی پدیده‌ای چندعاملی است. علی‌رغم ضعف‌های متعدد آموزش‌وپرورش، نمی‌توان تمام تقصیرها را به گردن این نظام انداخت. این پدیده بازتاب یک بحران اجتماعی گسترده است. این بحران ریشه در سیاست‌های اقتصادی، تغییرات فرهنگی، ضعف رسانه‌ای، کاهش کیفیت زندگی و ناکارآمدی سیاست‌های حمایتی دارد. آموزش‌وپرورش برای کارآمدی بیشتر باید در بستر اجتماعی سالم‌تری فعالیت کند. در غیر این صورت هرگونه اصلاح آموزشی دیر یا زود در برابر واقعیت دچار فرسودگی می‌شود.»
