به گزارش تجارت نیوز، درهای سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از صبح چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت‌ماه به‌روی بازدیدکنندگان باز شد. رویدادی که حالا نه فقط یک اتفاق فرهنگی، که در تقویم اقتصادی صنعت نشر نیز جایگاه مهمی دارد. نمایشگاهی که امسال با شعار «بخوانیم برای ایران» در دو قالب حضوری و مجازی برگزار می‌شود و چشم انتظار گردش قابل توجهی از نقدینگی در بازار کتاب است.
۲۳۶۳ ناشر، ۷۵هزار مترمربع، یک بازار موقت
طبق اعلام ستاد اجرایی نمایشگاه، در این دوره بیش از ۲۳۶۳ ناشر داخلی و خارجی ثبت‌نام کرده‌اند که ۱۳۲۶ ناشر به صورت فیزیکی در شبستان و رواق‌های مصلی مستقر شده‌اند. فضای اختصاص‌یافته به ناشران بیش از ۷۵هزار مترمربع است و تنوعی از ناشران عمومی، دانشگاهی، کودک و نوجوان، دیجیتال، آموزشی و بین‌الملل را دربر می‌گیرد.
در واقع مصلی تهران طی ده روز آینده نه فقط محل تبادل کتاب، که بازار بزرگ نشر کشور است. بازاری که به‌طور سنتی بزرگترین حجم فروش سالانه بسیاری از ناشران را رقم می‌زند و بخش مهمی از جریان مالی صنعت کتاب در همین بازه زمانی گردش می‌یابد.
نمایشگاه مجازی و بن کتاب
در کنار نمایشگاه حضوری، نمایشگاه مجازی کتاب نیز از امروز آغاز شده و از طریق سامانه book.icfi.ir امکان خرید ۲۴ ساعته برای مخاطبان در سراسر کشور فراهم است. نکته قابل توجه آن است که امسال بن خرید یارانه‌ای کتاب که از سوی وزارت ارشاد در اختیار مخاطبان قرار گرفته، فقط در بستر مجازی قابل استفاده است. این سیاست اگرچه به عدالت دسترسی کمک می‌کند، اما عملاً ناشران حضوری را از بخشی از منابع فروش محروم می‌کند.
در این میان، کتاب‌فروشان مستقل نیز که امسال از حضور در نمایشگاه منع شده‌اند، قرار است از ۲۸ اردیبهشت‌ماه به مدت پنج روز فروش اختصاصی داشته باشند؛ رویدادی مجزا با حمایت ۱۰ میلیارد تومانی وزارت ارشاد. این طرح جداگانه، اگر به‌درستی اجرا شود، می‌تواند به تقویت چرخه اقتصاد کتاب‌فروشی‌های مستقل که در رقابت با فروش آنلاین تحت فشار هستند، کمک کند.
مهمان ویژه: عراق با ۳۰ ناشر
امسال کشور عراق مهمان ویژه نمایشگاه است و با ۳۰ ناشر و چهره فرهنگی در بخش بین‌الملل حضور دارد. این حضور با توجه به اشتراکات فرهنگی، زبانی و مذهبی، می‌تواند دروازه‌ای برای صادرات فرهنگی نشر ایران به بازارهای عرب‌زبان باشد؛ البته اگر زیرساخت‌های تبادل نشر و حقوقی در این مسیر تقویت شوند.
چالش‌های اقتصادی صنعت نشر از زبان رئیس مجلس
در مراسم افتتاحیه، محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی ضمن بازدید از غرفه‌ها، در سخنانی به ارتباط مستقیم کتاب و فرهنگ با اقتصاد اشاره کرد و گفت: فرهنگ پایه اصلی توسعه اقتصادی است و بدون حل مسائل فرهنگی از جمله در حوزه کتابخوانی، ناترازی‌های اقتصادی نیز باقی خواهد ماند.
او همچنین با صراحت به برخی مشکلات ساختاری صنعت نشر اشاره کرد؛ از جمله: شمارگان پایین چاپ به‌دلیل گرانی کاغذ و هزینه تولید، فرایندهای ممیزی طولانی و گاه غیرشفاف، توزیع ناکارآمد کتاب و عدم رعایت حقوق مؤلف و ناشر.
قالیباف بر این نکته تأکید کرد که «برای احیای اقتصاد کتاب، باید ابتدا اقتصاد کلان را ترمیم کرد» و وعده داد که مجلس در اصلاح قوانین نشر و حمایت از کتابخانه‌های دیجیتال نقش فعالی خواهد داشت.
حمل‌ونقل، دغدغه تکراری اما بی‌پاسخ
با وجود اهمیت نمایشگاه کتاب، زیرساخت‌های رفاهی آن همچنان از ضعف‌هایی مزمن رنج می‌بر. پارکینگ محدود، ترافیک سنگین، و ضعف تهویه و دسترسی مناسب برای سالمندان و افراد دارای معلولیت همچنان پابرجاست. پلیس راهور تنها پارکینگ چهل‌سرا را برای بازدیدکنندگان مجاز اعلام کرده و استفاده از مترو به‌ویژه ایستگاه‌های شهید بهشتی و مصلی به‌عنوان سریع‌ترین و به‌صرفه‌ترین مسیر توصیه شده است.
فلوشیپ ادبی و سرمایه‌گذاری در دیپلماسی فرهنگی
امسال برای نخستین بار هم‌زمان با نمایشگاه کتاب، فلوشیپ ادبی تهران نیز برگزار می‌شود. برنامه‌ای که قرار است نویسندگان، مترجمان و مدیران انتشارات از کشورهای مختلف را به تهران بیاورد و زمینه‌ای برای گفت‌وگو و تبادل در بازار بین‌المللی نشر ایران فراهم کند. اگرچه این برنامه در نخستین گام‌های خود است، اما می‌تواند پیش‌درآمدی برای سرمایه‌گذاری هوشمندانه در دیپلماسی فرهنگی باشد.
یک صنعت، چند پرسش
نمایشگاه کتاب تهران امسال در حالی آغاز به‌کار کرده که اقتصاد نشر با مشکلات عدیده‌ای مواجه است؛ از افزایش قیمت تمام‌شده تولید کتاب، کاهش توان خرید مخاطب، مهاجرت نیروی انسانی، تا تضعیف کتاب‌فروشی‌ها در برابر پلتفرم‌های بزرگ فروش آنلاین.
اما همچنان نمایشگاه کتاب یک نشانه است؛ نشانه‌ای از زنده بودن بازار کتاب، علیرغم همه زخم‌هایش.
آیا دولت و مجلس در عمل نیز مانند حرف‌هایشان، نشر را جزو اولویت‌های اقتصادی فرهنگی قرار می‌دهند؟ آیا فرصت نمایشگاه برای تولید ثروت در صنعت نشر، فراتر از ویترین ده‌روزه دیده می‌شود؟
پاسخ این پرسش‌ها شاید سرنوشت آینده اقتصاد فرهنگ را روشن کند.
