قربانی کردن؛ رسیدن به مراتب و منزلت‌های معنوی
به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، عید قربان یا عیدالأضحی روز دهم ذی‌الحجه از اعیاد بزرگ اسلامی به‌شمار می‌رود که در چنین روزی ابراهیم(ع)، فرزندش اسماعیل(ع) را به قربانگاه برد که جبرئیل به همراه «قوچی» بر او نازل شد و ابراهیم(ع)را مأمور به ذبح آن کرد. قربانی کردن در این روز بر حاجیانی که در سرزمین منا حضور داشته باشند واجب و برای سایر مسلمانان مستحب مؤکد است.
در منابع دینی اعمالی برای شب و روز عید قربان ذکر شده که شب‌زنده‌داری، زیارت امام حسین(ع)، غسل، دعای ندبه و نماز عید قربان از جمله آن‌هاست. روزه گرفتن در این روز حرام است. عید قربان در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی بوده و مسلمانان در این روز به برگزاری جشن می‌پردازند.
به‌مناسبت فرا رسیدن عید سعید قربان، امیرعلی حسنلو، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه، یادداشتی در اختیار ایکنا قرار داد که در ادامه می‌خوانیم؛
ذبح اسماعیل
عید قربان، روز آزمایش و امتحان حضرت ابراهیم(ع) و حضرت اسماعیل(ع) است که از آن سربلند بیرون آمدند. سنت قربانی در روز عید قربان نیز یادبود رخداد ذبح اسماعیل است. حضرت ابراهیم بنابر رؤیایی که دیده بود مأمور قربانی کردن فرزندش شد. در هنگام قربانی، ابراهیم پیشانی پسرش را بر زمین نهاد و تیغ تیز بر حلق او گذارد؛ اما کارد گردن او را نبرید و سرانجام هنگامی که پدر و پسر تسلیم بودن کامل خود در برابر فرمان الهی را نشان دادند، خداوند عمل او را قبول نمود و ابراهیم به‌جای قربانی فرزندش قوچی را که جبرئیل آورده بود، قربانی نمود. بنابر برخی روایات، تمام حیواناتی که در سرزمین منا در روز عید قربان ذبح می‌شوند؛ فدیه حضرت اسماعیل هستند .
در عصر جاهلیت قربانی کردن از پلیدی شرک مبرا نبود. کعبه را با خون قربانی آلوده می‌کردند و گوشت آن را بر خانه کعبه می‌آویختند تا خداوند آن را قبول کند. در قرآن این رسم مذموم خوانده شده و شرط قبولی قربانی تقوا معرفی می‌شود. همین تقوا و خلوص برای قربانی کردن است که این روز، حج اکبر نامیده می‌شود. نام دیگر «عید قربان»، «یوم النَّحر»، «عیدالاَضْحی» و «عید خون» است. دهخدا از این روز با نام «عید گوسپندکُشان» یاد می‌کند.
جایگاه و اهمیت عید قربان
در اهمیت و جایگاه این عید بزرگ همین بس که امامان معصوم(ع) در روایات چهار روز را به‌عنوان عید عمومی برای مسلمانان معرفی کرده‌اند، دهم ذی‌حجه(عید قربان)، اول شوال(عید فطر)، روز جمعه و روز 18 ذی‌حجه (عید غدیر خم) که براساس سخن پیامبر(ص) با فضیلت‌ترین اعیاد است. امام صادق(ع) در روایتی درباره قربانی در روز عید قربان فرمود: خداوند قربانی را برای این قرار داده که مساکین و نیازمندان از گوشت قربانی سیر شوند و انسان نعمت‌های الهی را که از آنها بهره‌مند شده در اختیار خانواده و همسایگان و نیازمندان و فقیران قرار بدهد. مطهری اسلام پژوه شیعه با استفاده از ظهور مقام تسلیم ابراهیم و فرزندش در ماجرای ذبح اسماعیل؛ حکمت عید گرفتن در روز عید قربان را که آن را رکن این کار می‌داند، تجدید خاطره بزرگ توحیدی(توحید فکری وتوحید عملی) است که از ابراهیم و فرزندش اسماعیل به یادگار مانده است.
فلسفه قربانی کردن در نگاه قرآنی
«إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ» قرآن دیرینه و تاریخچه قربانی را به زمان حضرت آدم بر می‌گرداند که فرزندان او مأمور شدند و امتحان شدند به قربانی کردن و این امتحان شباهتی به قربانی ابراهیم نیز دارد قربانی آنکه قبول شد نبوت در نسل او قرار گرفت وآن یکی از امتحان پذیرفته نشد و از حسادت دست به قتل حابیل زد و خون ریخت.
قربانی در قرآن به‌عنوان نمادی است که خداوند برخی از انسان‌ها و پیامبران را بدان سخت آزموده است؛ سخت‌ترین آزمون‌ها متوجه حضرت ابراهیم(ع) است. یکی از این آزمون‌ها قربانی است که ابراهیم برای ذبح و قربانی کردن فرزندش اسماعیل مأمور گردید که او از این امتحان الهی سربلند بیرون آمد. خداوند پس از امتحان‌ها به ابراهیم فرمود: «انی جاعلک للناس امام؛ از این آزمون‌ها قبول و سربلند درآمدی، به رتبه امامت نایل شدی و داستان قربانی او در سوره «صافات» آمده است. به نظر می‌رسد، فلسفه قربانی کردن در قرآن، آزمون بزرگ و گذشتن از خواسته‌ها و شیرین‌ترین امیال و تعلقات برای رسیدن به مراتب و منزلت‌های بزرگ معنوی و اخلاص در بندگی است.
تأثیر بندگی خدا در تکامل اخلاقی انسان
رسیدن به رتبه عبودیت واقعی سخت است. انسانهای بزرگ به آزمون‌های سخت مبتلا بوده‌اند؛ مسیری که انبیا و اولیاء پیموده‌اند، همه با مصائب و سختی‌ها بوده است، خداوند قبل از رسیدن به مراتب نبوت و امامت آنان را سخت آزموده و تربیت نموده است. آنان پس از آزمون‌های سخت به رتبه معرفت خدا و عبودیت راه یافته‌اند. ابراهیم به اندرون آتش نمرود نیز رفت. این آزمون دیگر او بود. موسی نیز در آزمون‌های سخت مبتلا بود، آزمون موسی با قومی چون بنی‌اسرائیل همانان که حسادت در میان آنان از توطئه بر علیه یوسف جلوه یافت و آزمون یعقوب فقدان یوسفش بود و آزمون برادران یوسف نیز همان یوسف که از آزمون سربلند نیامدند و نسل آن برادران همین بنی اسرائیلند که موسی را آزرده‌اند و جریان آن به‌طور مفصل در قرآن ذکر شده است. این آزمون‌ها که در سرگذشت همه انبیاء بوده است، تمرین رسیدن به عبودیت است که برخی از این آزمون عبودیت به مشکل افتاده‌اند؛ از سیاق آیات قرآن چنین مستفاد است که همه انسان‌ها در معرض آزمون عبودیت هستند. پیامبر خاتم(ص) و امت او نیز آزمون‌های بزرگی داشته‌اند و پس از حضرت نمادهای آزمون مختلف بوده است. رها کردن پیروی وصی رسول و تمرد از نص و دستور حضرت، همانند تمرد بر وصی موسی یعنی هارون تشبیه شده در سیاق آیات قرآن، اینجا عبودیت در معرض آزمون بزرگ است که امت از تکامل باز مانده‌اند و به قهقرا و نوعی جاهلیت گرفتار شده‌اند.
هرگاه عبودیت واقعی لطمه دیده بشر از تکامل معنوی و به تبع آن مادی و تمدنی بازمانده است. تفرقه و فرقه فرقه شدن لطمه‌ای است به عبودیت خالص که امت اسلام با دوری از فرمان عبودیت غدیر خم به آن مبتلا شده و در سقیفه این عبودیت را باختند و از آزمون مردود شدند. بنابراین عبودیت خداوند در تکامل اخلاقی و همه مراتب کمال تأثیر دارد همه ابعاد زندگی انسان در سایه عبودیت به تکامل می‌رسد. تجلی روشن این حقیقت و بهترین گواه آن این است که غالبا انسانهای به کمال رسیده و تأثیرگذار در تاریخ و تاریخ‌سازان از میان افرادی برخاستند که پای بند به عبودیت بودند.
غلبه بر هوای نفس تعالی روح انسان
قرآن کریم در آیات مختلف غلبه بر هوای نفسانی را در نماد قربانی و آزمون‌های دیگر تمثل می‌زند، سرگذشت امم مختلف از جمله قوم موسی در قرآن به جهت آزمون‌های مختلف بسیار درس‌آموز است و همه اینها را قرآن ذکر نمود تا امت اسلام با پیروی از هوای نفسانی پیرامون قارون‌ها، سامری‌ها و فرعون‌ها اجتماع ننمایند تا راه عبودیت و تعالی و تکامل گم نشود. همه اینها تمثیل عینی است که انسان‌ها از ضابطه الهی و فرامین حق با پیروی از هوای نفس تمرد ننمایند با نمادهای جعلی و دروغین و نسبت‌های اعتباری فریب نخورند، همسر لوط بودن و همسر و فرزند نوح بودن کافی نیست و اینها نمی‌تواند نماد عبودیت و راه درست باشد. قرآن به وضوح به امت اسلام اعلام می‌نماید به‌دنبال انتسابات، منسوب و نسب نباشید. نماد حق چیزی است که خداوند بیان می‌کند، نه نسبت داشتن با نبوت معیار نجات و تکامل است و نه مال و ثروت نشانه تکامل و عبودیت و غلبه بر هوای نفس نمودن یعنی تبعیت محض از پیامبر(ص) نه نسبت‌هایی که پیشتر مایه هلاکت اقوام انبیاء شده است. پیروی اینها مصداق غلبه هواست که باید به قربانگاه برده و ذبح شوند.
علی(ع) در جنگ جمل دستور می‌دهد تا آن جمل که نماد انحراف و فریب و مصداق پیروی از نفس بود به آتش سوزانده شود، چون گوساله سامری هرگاه غلبه بر نفس و هوا و امیال رنگارنگ نفسانی بوده است، انسان در سقوط بوده و از تکامل بازمانده است. داستان اصحاب کهف داستان قوم لوط که امروز این دستان‌ها برای عبرت باید باز گفته شود، تا انسان از آنجه در گذشته روی داده و گرفتار هوای نفس و به سقوط کشیده شده است، و از تکامل بازمانده درس عبرت بگیرد. برهنگی یکی از مصادیق سقوط انسان و ایستایی او از کمال است. حریم‌ها اگر رعایت نشود، راه پیشرو سقوط و انحطاط است نه کمال.
راهکارهای ارتقای بندگی
اولین و مهمترین راهکار غلبه بر هوای نفس و ارتقای رتبه‌بندگی مبارزه با نمادهای هواهای نفسانی است. علی(ع) وقتی برادرش عقیل سهم بیشتر از بیت‌المال می‌خواهد او را به حقیقت آنچه در پیشروی اوست، می‌ترساند و به آتشی که سوزناک‌تر از آن خواهد بود، تربیت و می‌ترساند. خویشاوندی نماد باطل و هوای نفسی است که با آن امویان بیت المال را غارت کردند و زمین‌ها را تحویل خود و خویشاوندان نمودند. مناصب سیاسی و دینی را به آنان بدون داشتن لیاقت و تهعد و تخصص به آنان واگذار نمودند و دین با اعمال و رفتار آنان وارونه شد. نمازی که بنیان‌گذار دین آموخته بود به فراموشی سپرده شد و نمازهای رنگارنگ به مردم آموخته شد که رنگی از نماز رسول خدا در آن نبود.
ثروت و مال اندوزی نماد دیگر است که صحابه در طول 25 سال پس از رحلت رسول خدا(ص) به آن مبتلا شدند و به کاخ‌نشینی و ثروت‌اندوزی پرداختند، نوشته‌اند طلای طلحه و زبیر را با تبر خرد می‌کردند، همین ثروت‌اندوزی نامشروع آنان را به مقابله با نماد حق امیرمؤمنان(ع) که به گفته فخر رازی عالم و مفسر اهل سنت رسول الله فرمود: «علی مع الحق والحق مع علی ...» جنگیدند و سرانجام پیروان نماد باطل مردم را به کشتن حسین که رسول خدا او را نماد اهل جنت نامیده بود، وادار کرد و جنایتی مرتکب شدند که در تاریخ بشر سابقه نداشت. پس اولین گام و راهکار رسیدن به بندگی شناخت نمادهای باطل و حق و نیز پیروی از نماد حق است.
قربانی کردن هوی نفس با شناخت دقیق از نمادهاست. شیطان نماد باطل است که نمادهای ظاهری را در نفس انسان جلوه داده وآن را به سوی آن نمادهای باطل سوق می‌دهد. آیا می‌توان در دنیای ماشینی امروز معرفت و بندگی را در زندگی اجتماعی نهادینه کرد؟ امیرمؤمنان(ع) فرمود وقتی شبهات به سوی شما هجوم آورد، در پناه سنگر قرآن در آیید. در معرفت به قرآن و علوم قرآنی می‌توان تضاد بین معرفت و عبودیت و صنعت را از میان برد. از نگاه قرآن مبنای معرفت دانایی و زدودن آثار جهل و نادانی است. قرآن انسان را به دانش و معرفت فرا می‌خواند. صنعت و ماشین برخاسته از معرفت است. لذا معرفت و بندگی مقوله‌ای نیست که با ماشین و صنعت ناکار آمد باشد. همان صنعت و ماشین و تکنولوژی اختراعات و ابداعات همه محصول علم و معرفت و شناخت است. پس از منظر قرآن و اسلام هیچ تضادی بین آند و وچود ندارد که صنعت و ماشین مانع معرفت و بندگی باشد، بلکه هر دو از یک منبع هدایت شده و سرچشمه می‌گیرند و مبنای واحد دارند. لذا در عصر صنعت و ماشین زمینه معرفت و بندگی بیش از گذشته فراهم‌تر است. ابزارهای معرفت در این عصر فراهم‌تر از گذشته است. صنعت و ماشین را می‌توان در خدمت معرفت و عبودیت به‌کار گرفت. برای نمونه تحصیل علوم دین و احکام شریعت یکی از اسباب رسیدن به عبودیت و بندگی است که امروز سهل‌تر و آسان‌تر از گذشته و اسباب آن فراهم‌تر است.
رفتن به زیارت از خانه خدا تا اماکن مقدس که یکی دیگر از اسباب اظهار بندگی و عبودیت است که در گذشته به سختی و مرارت و گاهی به قیمت جان آدمی تمام می‌شد، اما امروز در عصر ماشین و صنعت این این راه بندگی در نهایت سرعت و سلامت محقق است. بهداشت و پاکیزگی نیز یکی از اسباب بندگی و عبودیت است که با صنعت و ماشین امروزین این امکان فراهم‌تر است تا انسان با استفاده از دستاورد صنعت به پاکیزگی و بهداشت است، دست یابد. اگرچه صنعت و ماشین و ابزارها بی‌زیان نیستند، تبلیغ و ابلاغ دستور دین به دیگران یکی از اسباب عبودیت و گستراندن بندگی در جهان است که در سایه صنعت و ماشین این مؤلفه به آسانی صورت می‌گیرد. بنابراین هیچ منافاتی بین عبودیت و بندگی و عصر صنعت و ماشین وجود ندارد.
اعمال روز عید قربان
روز عید قربان روز پر فضیلتی است که اعمال خاصی دارد که عبارتند از غسل که به گفته علامه مجلسی، غسل در عید قربان سنت مؤکد است تا آنجا که بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند. بهتر است غسل پیش از نماز انجام شود.
نماز عید که این نماز در زمان غیبت امام زمان(عج) مطابق فتوای مشهور فقهای شیعه، مستحب مؤکد است. خواندن دعاهایی که پیش از نماز عید و قبل از آن وارد شده، مستحب است. به گفته علامه مجلسی، بهترین دعا در این روز، دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه و دعای چهل و ششم است.
خواندن دعای ندبه در این روز همچون سایر اعیاد( عید غدیر و عید فطر)، مستحب است.
قربانی کردن که انجام قربانی بر حاجیان حاضر در مکه، واجب و برای دیگر مسلمانان مستحب مؤکد است. بعضی از علما آن را بر کسانی که توانایی دارند، واجب دانسته‌اند. مستحب است بعد از نماز عید، کمی از گوشت قربانی خورده شود.
طبق روایتی از امام صادق(ع) مستحب است هنگام قربانی این دعا خوانده شود: «وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذی فَطَرَ السَّمواتِ وَ الارْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما أنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، إنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریک لَهُ، وَ بِذلِک أُمِرْتُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ. اَللّهُمَّ مِنْک وَلَک، بِسْمِ الله وَاللهُ اَکبَرُ. اَللّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّی»
گفتن تکبیرات مشهور که برای کسانی که در مراسم حج و صحرای منا هستند، بعد از پانزده نماز از نمازهای روزانه یعنی از نماز ظهر روز عید، شروع کرده تا نماز صبح روز سیزدهم؛ ولی کسانی که در آن جا نیستند، بعد از 10 نماز آنها را می‌خوانند، از نماز ظهر روز عید آغاز نموده، تا نماز صبح روز دوازدهم. آن تکبیرها مطابق روایت کتاب کافی چنین است: «اَللهُ اَکبَرُ اَللهُ اَکبَرُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ وَ اللهُ اَکبَر اَللهُ اَکبَرُ، و للهِ الْحَمْدُ، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، اَللهُ اَکبَرُ عَلی ما رَزَقَنا مِنْ بَهیمَةِ الانعامِ وَ الْحَمْدُ لِلهِ عَلی ما أبْلانا»
زیارت امام حسین(ع) در این ایام سفارش زیاد شده است هم در عرفه هم در شب قربان وروز قربان. خواندن زیارت‌نامه امام حسین(ع)، زیارت عاشورا و زیارت امین الله که همه ائمه را می‌توان با زیارت امین الله، زیارت کرد.
منبع: ایکنا
انتهای پیام/
