باکو و مسکو در مارپیچ تنش؛ دلایل لغو سفر جنجالی علی‌اف
غیبت معنادار علی‌اف از رژه پیروزی مسکو، علی‌رغم دعوت‌های پوتین، به تنش‌ها در روابط باکو-کرملین پس از حوادثی چون سقوط هواپیما و حملات سایبری دامن زده است. این اقدام، تلاش آذربایجان برای تثبیت موضعی برابر در برابر لحن امپراتوری روسیه تلقی می‌شود.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، یوری اوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه، در تاریخ 7 مه اعلام کرد که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، برای شرکت در رژه روز پیروزی 9 مه به مناسبت هشتادمین سالگرد پیروزی اتحاد جماهیر شوروی بر آلمان نازی در جنگ کبیر میهنی، به مسکو سفر نخواهد کرد.
به گفته اوشاکوف، طرف آذربایجانی مدعی شده که علی‌اف «باید در رویدادهای داخلی مربوط به حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور سابق و پدر الهام علی‌اف شرکت کند.»
پیش از این در همان روز، رسانه‌های روسی به نقل از اوشاکوف گزارش داده بودند که علی‌اف در میان رهبرانی است که انتظار می‌رود در جشن‌های روز پیروزی مسکو شرکت کنند.
در نهایت، علی‌اف تنها رهبر از منطقه پساشوروی با روابط دیپلماتیک معمولاً صمیمانه با روسیه بود که در جشن‌های 9 مه شرکت نکرد. رهبران هر پنج جمهوری آسیای مرکزی و همچنین ارمنستان و بلاروس در این مراسم حضور داشتند. غیبت علی‌اف سوالات متعددی را در مورد وضعیت روابط روسیه و آذربایجان پس از سانحه هوایی 25 دسامبر 2024 ایجاد کرده است.
دعوت‌های متعدد و دلایل واقعی لغو سفر
علی‌اف سفر خود به مسکو را علی‌رغم دریافت دعوت‌نامه‌های متعدد از منابع مختلف، از جمله شخص ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، لغو کرد. در 15 مارس، وب‌سایت رسمی رئیس‌جمهور آذربایجان گزارش داد که پوتین طی یک تماس تلفنی از مسکو، علی‌اف را به رژه پیروزی دعوت کرده است.
در زمان این تماس، الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس و امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، برای یک دیدار غیررسمی با پوتین حضور داشتند.
بر اساس این وب‌سایت، علی‌اف و پوتین «توافق کردند که برای رویدادهای سالگرد در مسکو دیدار کنند.»
علاوه بر این، در 3 مه، کمتر از یک هفته قبل از رژه، پاتریارک کریل مسکو و تمام روسیه، رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه، در جریان سفر به باکو، دعوت دیگری از سوی پوتین به علی‌اف ارائه داد.
لغو سفر علی‌اف در آخرین لحظه، علی‌رغم دعوت‌های عمومی و سطح بالای متعدد، اهمیت دیپلماتیک این تصمیم را برجسته می‌کند. رسانه‌های آذربایجانی نزدیک به دولت، مجموعه‌ای از تحولات منفی در روابط روسیه و آذربایجان از زمان سانحه هوایی دسامبر 2024 را که احتمالاً ناشی از شلیک غیرعمدی ارتش روسیه بوده، دلیل لغو این سفر ذکر کرده‌اند.
از سقوط هواپیما تا حملات سایبری و ممانعت از ورود نماینده مجلس
عمده‌ترین این دلایل، عدم انجام تحقیقات از سوی روسیه در مورد سقوط هواپیمای دسامبر و ناکامی در پاسخگو کردن مسئولان آن بوده است.
پس از این حادثه، علی‌اف در گفتگو با رسانه‌ها خواستار تحقیقات کامل و جبران خسارت از سوی طرف روسی شد.
وی اظهار داشت که درخواست باکو برای عذرخواهی رسمی پس از عذرخواهی پوتین طی یک تماس تلفنی برآورده شده و افزود که باکو منتظر تحقق سایر خواسته‌ها است. با این حال، مسکو هنوز به سایر خواسته‌ها عمل نکرده است.
رسانه‌های آذربایجانی دو دلیل دیگر را نیز برای عدم حضور علی‌اف در رژه ذکر کردند. اول، در اوایل ماه مه، کمیسیون پارلمانی آذربایجان برای مقابله با تهدیدات هیبریدی، یک حمله سایبری در ماه فوریه به رسانه‌های آذربایجانی را به روسیه نسبت داد.
رامید نامازوف، رئیس این کمیسیون، این حادثه را «مداخله سایبری با انگیزه سیاسی» توصیف کرد و مدعی شد که این یک عملیات تلافی‌جویانه از سوی روسیه در پاسخ به تعطیلی مرکز اطلاعات و فرهنگ روسیه، معروف به «خانه روسیه»، توسط آذربایجان در 3 فوریه و همچنین شایعات مربوط به تعطیلی احتمالی دفتر نمایندگی «روسیا سِوودنیا (اسپوتنیک)» بوده است.
در حادثه‌ای جداگانه در ماه مه، مقامات روسی از ورود آذر باداموف، نماینده مجلس آذربایجان، به روسیه برای شرکت در جشن‌های 102 سالگی حیدر علی‌اف، رئیس‌جمهور سابق آذربایجان، جلوگیری کرده و او را از فرودگاهی در مسکو به باکو بازگرداندند.
خبرگزاری ریانووستی، یک خبرگزاری داخلی دولتی روسیه که آذربایجان در ماه مه 2022 آن را ممنوع کرده بود، اعلام کرد که باداموف به دلیل اظهارات «ضد روسی» و «روس‌هراسانه» از ورود منع شده است.
وزارت امور خارجه آذربایجان این اقدام را «گامی غیردوستانه» خواند و خواستار «توضیحات دقیق» در مورد این حادثه شد.
فرسایش اعتماد: نارضایتی فزاینده باکو از رویکرد مسکو
مسیر روابط آذربایجان و روسیه در ماه‌های اخیر نشان‌دهنده فرسایش مداوم اعتماد است که با عدم پاسخگویی مناسب مسکو به خواسته‌های باکو در مورد سانحه هوایی تشدید شده است.
در حالی که پیامدهای دیپلماتیک این بحران هنوز به تغییرات آشکار در سیاست‌ها یا گسست در همکاری‌های رسمی منجر نشده، اما حرکات نمادین و سیگنال‌های لفاظی از هر دو طرف نشان‌دهنده تنش فزاینده است. تصمیم آذربایجان برای لغو شرکت علی‌اف در رژه روز پیروزی علی‌رغم دعوت‌های متعدد سطح بالا، نشانگر روشنی از نارضایتی موجود در باکو است.
باکو خواستار شراکت برابر؛ ایستادگی در برابر «لحن امپراتوری» روسیه
این لغو سفر، بازتاب‌دهنده نارضایتی گسترده‌تر آذربایجان از تحقیر تلقی شده از سوی مسکو و عدم تمایل آن به رفتار با باکو به عنوان یک شریک برابر، آنگونه که در اعلامیه تعامل متحدانه سال 2022 وعده داده شده بود، است.
«لحن امپراتوری» که ناظران آذربایجانی به رفتار اخیر روسیه نسبت می‌دهند، در تضاد آشکار با تمایل باکو برای برابری در روابط خود با روسیه قرار دارد.
آینده روابط دوجانبه: از تعامل محتاطانه تا گسست احتمالی؟
آذربایجان همچنان به سیاست خارجی مبتنی بر استقلال استراتژیک و تعامل چندجانبه متعهد است. تصمیم علی‌اف برای لغو سفر به مسکو، نشان‌دهنده تمایل آذربایجان برای ایستادگی در برابر روسیه در مواجهه با نادیده گرفتن نگرانی‌های آن است.
تا زمانی که روسیه گام‌های معناداری برای رسیدگی به شکایات آذربایجان و بازسازی اعتماد متقابل برندارد، روابط دوجانبه احتمالاً راکد باقی خواهد ماند و با تعامل محتاطانه و گسست فزاینده مشخص خواهد شد.
انتهای پیام/
