آیا معاونت علمی توانایی راهبری "هوش مصنوعی" را دارد؟
با توجه به عملکرد مثبت معاونت علمی در توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی و پیشرفت در حوزه‌های کلیدی، حمایت از این نهاد و تمرکز بر تقویت آن می‌تواند مسیر مناسبی برای پیشرفت کشور در این حوزه باشد.
گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم ــ علی‌اصغر اصولی: در حالی که کشورهای منطقه با سرمایه‌گذاری‌های نجومی در حوزه هوش مصنوعی، جایگاه خود را در اقتصاد آینده تثبیت می‌کنند، ایران هنوز درگیر کشمکش‌های نهادی در حکمرانی این فناوری است. سازمان ملی هوش مصنوعی که با سر و صدای زیادی مطرح شده بود، به حاشیه رفته و حالا ستادی با شکل و شمایل جدید جای آن را گرفته است. اما پشت‌پرده این تغییرات چیست و آیا باید نگران آینده باشیم یا به مدل فعلی دل بست؟
سازمان ملی هوش مصنوعی؛ وعده‌ای که عملی نشد
با وجود تأکیدات مکرر رهبری بر تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی، این نهاد هیچ‌گاه به‌صورت رسمی و عملیاتی شکل نگرفت. در واقع، عمده بار توسعه هوش مصنوعی، به‌ویژه در بخش زیرساختی، بر دوش معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری بوده است. برخلاف تصور عمومی، این معاونت در پشت‌صحنه، عملاً مسیر هوش مصنوعی را پیش برده و سازمان‌هایی نظیر وزارت ارتباطات، وزارت علوم و حتی نهاد پیشنهادی «سازمان ملی» نقش آنچنان مؤثری نداشته‌اند.
مصوبه جدید دولت؛ ستاد به‌جای سازمان
هیأت دولت صبح چهارشنبه 24 اردیبهشت 1404 به ریاست «مسعود پزشکیان» تشکیل جلسه داد و در این جلسه بنا به اهمیت توجه به هوش مصنوعی، تشکیل «ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» به تصویب رسید.
این ستاد به ریاست رئیس‌جمهور یا معاون اول و با حضور معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور و وزرای علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنعت، معدن و تجارت، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و اطلاعات، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، رئیس سازمان و برنامه بودجه، رئیس سازمان امور استخدامی کشور، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای‌عالی فضای مجازی، رئیس هیئت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، دو نفر از متخصصان علم و صنعت حوزه هوش مصنوعی از بین دانشگاهیان، فناوران و انجمن‌های علمی تشکیل خواهد شد.
با این مصوبه، سازمان ملی هوش مصنوعی فعلاً کنار گذاشته شده و تمامی امور مرتبط با هوش مصنوعی در کشور تحت نظارت این ستاد قرار خواهد گرفت.
عملکرد معاونت علمی؛ پیشرو در توسعه زیرساخت
طبق اطلاعات موجود، معاونت علمی تا امروز رقم قابل توجهی از بودجه داخلی خود را صرف توسعه زیرساخت پردازشی کرده است. این نهاد رقمی بالغ بر 10 همت را اجرایی کرده که به استقرار GPUها منجر شده است.
معاونت علمی در دو حوزه «زیرساخت» و «مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)» جلوتر از برنامه است؛ تنها حوزه‌ای که عقب‌مانده، «دیتا» است؛ اما این هم با شکل‌گیری بازارگاه داده و شکل‌گیری اکوسیستم به‌تدریج حل خواهد شد.
نگاه مجلس؛ دغدغه‌ای که نیاز به بازنگری دارد
با تصویب کلیات طرح ملی هوش مصنوعی در مجلس، ایران رسماً گام نخست را برای ورود به عرصه حکمرانی این فناوری برداشت. در این طرح، بر تأسیس نهادی با عنوان «سازمان ملی هوش مصنوعی» زیر نظر رئیس‌جمهور تأکید شده است. اما نکته اینجاست که مدل سازمانی، بدون پشتوانه اجرایی و بودجه‌ای، نه‌تنها گرهی از توسعه باز نمی‌کند، بلکه می‌تواند به یکی دیگر از نهادهای تشریفاتی در ساختار پیچیده کشور بدل شود.
اصرار مجلس بر سازمانی که تجربه چند سال اخیر نشان داد نه شکل اجرایی گرفته و نه توانسته هماهنگ‌کننده باشد، در تضاد با تجربه موفق معاونت علمی در ایجاد زیرساخت پردازشی و توسعه LLM است. به جای طراحی دوباره‌ی چرخ، بهتر است ظرفیت‌های موجود در معاونت علمی تقویت شود و ستاد توسعه هوش مصنوعی که با حضور عالی‌ترین مقامات اجرایی کشور تشکیل شده، نقش هماهنگ‌کننده و تسهیلگر را ایفا کند.
در واقع، اینجا نیاز به یک بازنگری اساسی در نگاه قانون‌گذار داریم: حمایت هوشمندانه از مسیر پیش‌روی، نه اصرار بر ساختارهایی که صرفاً روی کاغذ کار می‌کنند.
اصلاح و تقویت بخش «رقبای منطقه‌ای؛ سرمایه‌گذاری‌های نجومی در هوش مصنوعی»
در حالی که ایران هنوز درگیر تعیین متولی توسعه هوش مصنوعی است، کشورهای منطقه با گام‌های بلند در حال تثبیت جایگاه خود در آینده اقتصاد دیجیتال‌اند. امارات متحده عربی به‌تنهایی قراردادی 66 میلیارد دلاری با شرکت انویدیا منعقد کرده که شامل توسعه شهر هوش مصنوعی ابوظبی و واردات تراشه‌های پیشرفته از سال 2025 می‌شود.
از سوی دیگر، شرکت سیسکو همکاری راهبردی با G42، شرکت پیشرو اماراتی در حوزه هوش مصنوعی، آغاز کرده تا زیرساخت‌های فناورانه ابوظبی را به سطح جهانی برساند.
این اقدامات نشان‌دهنده درک دقیق این کشورها از بازی قدرت در عصر جدید است؛ جایی که تسلط بر سخت‌افزار و مدل‌های زبانی، همان نقش نفت در قرن گذشته را ایفا خواهد کرد.
راهکار ایران؛ تمرکز بر LLM و ریزتراشه‌های بومی
در دنیایی که عمق دانش هوش مصنوعی در دو نقطه بحرانی «ریزتراشه» و «مدل‌های زبانی» متمرکز شده، ایران نیز باید تکلیف خود را مشخص کند. مسیر ایران باید از کمینه‌ترین زیرساخت، بیشترین خروجی را طلب کند؛ درست مانند تجربه DeepSeek چین.
اما اگر قرار است اتفاق مثبتی در این حوزه بیافتد، باید وارد ساخت ریزتراشه‌های بومی هوش مصنوعی نیز بشویم. این هدف غیرواقعی نیست، اما نیازمند تمرکز، سرمایه‌گذاری هدفمند و جلوگیری از حواس‌پرتی نهادی است.
شفاف‌سازی ظرفیت پردازشی کشور
برای شروع حکمرانی شفاف، لازم است جدول ملی ظرفیت پردازشی کشور منتشر و مشخص شود:
- هر نهاد چه تعداد GPU دارد؟
- از چه نوع؟
- در کجا مستقر است؟
- چه میزان از ظرفیت قابل استفاده است؟
این اطلاعات می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر و تخصیص منابع بهینه کمک کند.
با توجه به عملکرد مثبت معاونت علمی در توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی و پیشرفت در حوزه‌های کلیدی، حمایت از این نهاد و تمرکز بر تقویت آن می‌تواند مسیر مناسبی برای پیشرفت کشور در این حوزه باشد. تشکیل ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی نیز گامی در جهت هماهنگی بیشتر و استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود است.
در نهایت، با تمرکز بر توسعه مدل‌های زبانی بزرگ و ساخت ریزتراشه‌های بومی، می‌توان امیدوار بود که ایران نیز جایگاه مناسبی در عرصه جهانی هوش مصنوعی پیدا کند.
انتهای پیام/
