واتساپ چگونه از چت‌های خانوادگی شما نقشه جنگی می‌سازد؟
به گزارش سرویس علم و فناوری ساعدنیوز به نقل از فارس، در پی هشدار صداوسیما درباره مخاطرات امنیتی واتساپ و دعوت از مردم برای حذف این اپلیکیشن، شرکت متا مالک اینستاگرام، فیسبوک و واتساپ، بیانیه‌ای صادر کرده و مدعی شده اطلاعات کاربران را در اختیار دیگران نمی‌گذارد. سخنگوی متا گفته است که «نگرانیم این گزارش‌ها بهانه‌ای برای مسدودسازی خدمات ما باشد»
این در حالی است که بررسی‌های امنیتی نشان می‌دهد که کشور درگیر یک «جنگ ترکیبی» تمام‌عیار است؛ جنگی که در آن، مرز میان زندگی شخصی و امنیت ملی به‌شدت باریک شده است. در چنین شرایطی، پلتفرم‌هایی مانند واتساپ دیگر صرفاً ابزار ارتباطی نیستند، بلکه به بخشی از میدان نبرد اطلاعاتی تبدیل شده‌اند.
شبکه‌های اجتماعی چیزی فراتر از ابزارهای ارتباطی هستند؛ این شبکه‌ها به بستری برای استخراج و پردازش کلان‌داده‌ها (Big Data) تبدیل شده‌اند. داده‌هایی که در یک حجم عظیم از دل زندگی روزمره کاربران بیرون کشیده می‌شوند و می‌توانند از طریق تحلیل‌های هوش‌مصنوعی اطلاعاتی حساس از ابعاد امنیتی، اجتماعی و حتی نظامی فراهم کنند.
پردازش کلان‌داده یک به این صورت عمل می‌کند که میلیون‌ها دادهٔ رد و بدل‌شده در بستر شبکه‌های اجتماعی را با ابزارهای پیشرفته هوش‌مصنوعی تحلیل می‌کند و اطلاعات کاربردی را از دل آن بیرون می‌کشد. این شیوه به‌جای بررسی یک پیام یا عکس، رفتار میلیون‌ها کاربر را در کنار هم قرار می‌دهد تا الگوهای پنهان را شناسایی کند. مثلاً اگر هزاران نفر در زمان و مکان‌های مختلف درباره یک موضوع مشابه صحبت کنند، هوش مصنوعی می‌تواند از همین داده‌های به‌ظاهر پراکنده، به موقعیت‌های حساس یا تحرکات اجتماعی و امنیتی پی ببرد.
در پلتفرم‌هایی مانند واتساپ، حتی مکالمات روزمره میان اعضای خانواده یا دوستان می‌تواند مبنای تحلیل‌های اطلاعاتی قرار گیرد. برای مثال، اگر فردی در گفت‌وگویی ساده به شغل همسایه‌اش در یک نهاد حساس یا موقعیت مکانی خاصی اشاره کند، همین اطلاعات به‌ظاهر عادی، در مقیاس میلیون‌ها کاربر، به یک نقشه اطلاعاتی ارزشمند تبدیل می‌شود.
برای نمونه، تصور کنید مادری به دخترش پیام می‌دهد: «شنیدم همسایه‌مان در فلان اداره نظامی کار می‌کند» یا «می‌گویند آن منطقه نظامی شده، برویم مرخصی بگیریم». در نگاه اول این جملات ساده و بی‌اهمیت‌اند، اما در بستر شبکه‌های اجتماعی و با تحلیل کلان‌داده‌ها، به خوراکی امنیتی تبدیل می‌شوند. به گفته برخی کارشناسان، حتی محتوای برخی پیام‌های تهدیدآمیز رژیم صهیونیستی علیه مردم ایران، ریشه در همین اطلاعات جمع‌آوری‌شده دارد.
مسئله فقط به محتوای پیام‌ها محدود نمی‌شود. شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی مانند واتساپ و اینستاگرام از «فراداده» (metadata) نیز بهره‌برداری می‌کنند؛ داده‌هایی که نشان می‌دهد چه کسی، در چه زمانی، با چه کسی، در کجا و درباره چه موضوعی صحبت کرده است. این اطلاعات، وقتی با مکان جغرافیایی، شماره سیم‌کارت، عکس‌ها و حتی تگ‌های پنهان موجود در تصاویر دیجیتال ترکیب شوند، ارزش عملیاتی پیدا می‌کنند.
مثلا هر عکس دیجیتال که به نظر ما معمولی است همراه خود اطلاعاتی به نام متادیتا دارد؛ اطلاعاتی شامل مدل دوربین یا گوشی، تنظیمات نور، تاریخ و زمان ثبت عکس و در صورت فعال بودن GPS، مکان دقیق تصویر. اگر عکس به‌صورت اصلی (مثلاً از طریق گزینه photo در تلگرام یا از طریق سرویس‌هایی مانند Google Drive یا Dropbox) ارسال شود، این متادیتا معمولاً حفظ می‌شود و می‌تواند در تحلیل‌های امنیتی، نقش مهمی ایفا کند.
در اینجا موضوع به تقاطع‌گیری داده‌ها می‌رسد. داشتن داده به‌تنهایی کافی نیست، اما وقتی هزاران گوشی در نقاط مختلف کشور داده‌هایی را منتشر می‌کنند و این داده‌ها به هم متصل می‌شوند، الگویی از تحرکات اجتماعی، امنیتی یا حتی نظامی حاصل می‌شود. برای مثال، ممکن است تصویری که فردی در شرق کشور گرفته، در کنار تصویری دیگر از غرب کشور، یک نقشه کامل‌تری از تحرکات به دست بدهد. این کار از طریق شبکه‌های اجتماعی ممکن می‌شود، چون اطلاعات میلیون‌ها کاربر را به‌صورت مجتمع در اختیار دارند.
در این میان، هوش مصنوعی نیز ابزار تحلیل را بسیار قدرتمندتر کرده است. تجمیع، پردازش و یافتن ارتباط معنایی بین میلیون‌ها داده پراکنده، توسط الگوریتم‌های پیشرفته با دقت و سرعت بالا انجام می‌شود.
اما خطر اصلی، در «مالکیت» و محل «مدیریت» این پلتفرم‌ها نهفته است. واتساپ و اینستاگرام هر دو متعلق به شرکت آمریکایی متا (فیسبوک سابق) هستند. این شرکت نه‌تنها به اطلاعات کاربران دسترسی دارد، بلکه بر اساس قوانین داخلی ایالات متحده، در برخی شرایط موظف به ارائه این اطلاعات به نهادهای امنیتی است. به بیان دیگر، برای دسترسی به داده‌های کاربران، نهادهای اطلاعاتی آمریکا الزاماً نیاز به مجوز قضایی ندارند.
حتی درباره تلگرام نیز که به ظاهر مستقل است، نگرانی‌هایی درباره ساختار مالکیت و سرمایه‌گذاران آن وجود دارد؛ از جمله ارتباط با برخی سرمایه‌گذاران صهیونیستی که تحلیلگران درباره آن هشدار داده‌اند.
در چنین شرایطی، حذف این پلتفرم‌ها از گوشی‌ها دیگر صرفاً یک توصیه امنیتی ساده نیست، بلکه یک اقدام پیشگیرانه در برابر نفوذ اطلاعاتی دشمن است. چراکه در نبرد امروز، بخشی از تهاجم نه از آسمان، بلکه از درون گوشی‌های ما صورت می‌گیرد.
در این میدان جدید، تفاوت میان سیستم‌عامل‌هایی مانند اندروید با پلتفرم‌هایی نظیرواتس‌اپ و اینستاگرام اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. اندروید صرفاً یک بستر فنی است که سطح مشخصی از دسترسی را به اپلیکیشن‌ها می‌دهد، اما پلتفرم‌های پیام‌رسان ابزار ارتباطی شهروندان با یک‌دیگر است؛ بستری در آن با هم مرتبط می‌شوند، حول اتفاقات مرتبط با جنگ حرف می‌زنند و اطلاعات رد و بدل می‌کنند.
در نهایت، باید گفت: نبرد در عصر حاضر تنها در میدان فیزیکی نیست؛ بخشی از آن در جیب و گوشی موبایل هرکدام از ما جریان دارد. آگاهی از این واقعیت، نخستین گام برای ایستادگی در برابر آن است.
