قرص اورژانسی چه زمانی باید مصرف شود؟
به گزارش سرویس دانستنی های جنسی و زناشویی پایگاه خبری ساعدنیوز، قرص اورژانسی یا "قرص صبح روز بعد" (Emergency Contraceptive Pill) یک روش پیشگیری از بارداری است که در شرایط خاص برای جلوگیری از بارداری ناخواسته استفاده می‌شود. این قرص‌ها حاوی هورمون‌هایی مانند لوونورژسترل یا اولیپریستال استات هستند که با تأخیر در تخمک‌گذاری یا جلوگیری از لانه‌گزینی، از بارداری پیشگیری می‌کنند. در این مقاله، با استناد به منابع معتبر علمی، به زمان‌بندی صحیح مصرف، اثرات، عوارض و نکات کلیدی می‌پردازیم.
قرص اورژانسی چیست؟
قرص‌های اورژانسی، مانند لوونورژسترل (Levonorgestrel) و اولیپریستال استات (Ella)، روشی برای پیشگیری از بارداری پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده یا شکست روش‌های پیشگیری (مانند پاره شدن کاندوم) هستند. این قرص‌ها جایگزین روش‌های پیشگیری دائمی مانند قرص‌های ضدبارداری روزانه یا IUD نیستند و تنها برای موارد اضطراری توصیه می‌شوند.
چه زمانی باید قرص اورژانسی مصرف شود؟
بر اساس تحقیقات منتشرشده در Journal of Obstetrics and Gynecology و راهنمای سازمان بهداشت جهانی (WHO)، زمان‌بندی مصرف قرص اورژانسی تأثیر زیادی بر اثربخشی آن دارد:
لوونورژسترل (مانند قرص‌های لونژیل یا Postinor):
باید ظرف 72 ساعت (3 روز) پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده مصرف شود.
اثربخشی در 24 ساعت اول تا 95٪ است و با تأخیر کاهش می‌یابد.
اولیپریستال استات (Ella):
تا 120 ساعت (5 روز) پس از رابطه جنسی قابل‌استفاده است.
اثربخشی آن در مقایسه با لوونورژسترل در روزهای چهارم و پنجم بیشتر است.
نکته مهم: هرچه زودتر قرص مصرف شود، احتمال پیشگیری از بارداری بیشتر است. مصرف پس از زمان توصیه‌شده (72 یا 120 ساعت) اثربخشی را به‌شدت کاهش می‌دهد.
موارد استفاده از قرص اورژانسی
بر اساس American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG)، قرص اورژانسی در شرایط زیر توصیه می‌شود:
رابطه جنسی بدون استفاده از روش پیشگیری (کاندوم، قرص ضدبارداری و غیره).
شکست روش پیشگیری، مانند پاره شدن کاندوم یا فراموشی مصرف قرص ضدبارداری.
تجاوز جنسی یا رابطه جنسی اجباری
نحوه مصرف قرص اورژانسی
لوونورژسترل: معمولاً به‌صورت یک دوز 1.5 میلی‌گرمی یا دو دوز 0.75 میلی‌گرمی با فاصله 12 ساعت مصرف می‌شود.
اولیپریستال: یک دوز 30 میلی‌گرمی به‌صورت تک‌دوز.
در صورت استفراغ ظرف 2 ساعت پس از مصرف، ممکن است نیاز به دوز مجدد باشد. حتماً با پزشک یا داروساز مشورت کنید
عوارض جانبی و نکات مهم
مطالعات منتشرشده در The Lancet نشان می‌دهند که قرص‌های اورژانسی ایمن هستند، اما ممکن است عوارضی مانند موارد زیر ایجاد کنند:
تهوع و استفراغ
سردرد یا سرگیجه
خستگی
تغییر در چرخه قاعدگی (تأخیر یا خونریزی نامنظم)
هشدارها
قرص اورژانسی از بیماری‌های مقاربتی (مانند HIV) پیشگیری نمی‌کند.
استفاده مکرر از قرص اورژانسی توصیه نمی‌شود، زیرا اثربخشی کمتری نسبت به روش‌های پیشگیری دائمی دارد.
در صورت بارداری تأییدشده، قرص اورژانسی بی‌اثر است و به جنین آسیب نمی‌رساند
چه کسانی نباید از قرص اورژانسی استفاده کنند؟
بر اساس راهنمای WHO، افراد با شرایط زیر باید پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند:
حساسیت به هورمون‌های موجود در قرص.
بیماری‌های کبدی شدید.
بارداری تأییدشده
جایگزین‌های قرص اورژانسی
یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری اورژانسی، IUD مسی است که تا 5 روز پس از رابطه جنسی محافظت‌نشده قابل‌استفاده است. طبق مطالعه‌ای در New England Journal of Medicine، IUD مسی تا 99.9٪ در پیشگیری از بارداری مؤثر است و می‌تواند به‌عنوان روش پیشگیری دائمی نیز استفاده شود. نصب IUD باید توسط پزشک انجام شود و ممکن است با عوارضی مانند درد یا خونریزی همراه باشد.
اثربخشی قرص اورژانسی
اثربخشی قرص‌های اورژانسی به زمان مصرف بستگی دارد. بر اساس Planned Parenthood و WHO:
لوونورژسترل: در 24 ساعت اول تا 95٪، در 48 ساعت حدود 85٪ و در 72 ساعت حدود 58٪ مؤثر است.
اولیپریستال استات: تا 5 روز اثربخشی بالاتری (حدود 85٪) نسبت به لوونورژسترل دارد.
این قرص‌ها در افرادی با وزن بالاتر از 75 کیلوگرم یا BMI بالای 30 ممکن است اثربخشی کمتری داشته باشند. در این موارد، IUD مسی گزینه بهتری است
نکات کلیدی برای مصرف قرص اورژانسی
مشورت با پزشک: اگر در مورد زمان‌بندی یا شرایط خاص (مانند مصرف داروهای دیگر) مطمئن نیستید، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
پیگیری قاعدگی: اگر قاعدگی شما بیش از یک هفته تأخیر داشت یا علائم بارداری مشاهده کردید، تست بارداری انجام دهید.
دسترسی: قرص‌های اورژانسی در اکثر کشورها بدون نسخه در داروخانه‌ها در دسترس هستند. در ایران، می‌توانید این قرص‌ها را از داروخانه‌ها با مشورت داروساز تهیه کنید
چگونه از قرص اورژانسی به‌درستی استفاده کنیم؟
برای بهترین نتیجه:
قرص را در اسرع وقت (ترجیحاً در 24 ساعت اول) مصرف کنید.
دستورالعمل روی بسته‌بندی یا تجویز پزشک را دقیق دنبال کنید.
از روش‌های پیشگیری دائمی (مانند کاندوم یا قرص ضدبارداری) برای آینده استفاده کنید
نتیجه‌گیری
قرص اورژانسی یک ابزار مؤثر برای پیشگیری از بارداری ناخواسته است، اما باید در زمان مناسب (ترجیحاً 24 تا 72 ساعت پس از رابطه جنسی) مصرف شود. با آگاهی از زمان‌بندی صحیح، عوارض و جایگزین‌هایی مانند IUD مسی، می‌توانید تصمیم آگاهانه‌ای بگیرید. برای اطلاعات بیشتر یا شرایط خاص، حتماً با پزشک مشورت کنید.
