دلایل سقوط رفاه در ایران چه بوده‌اند؟/رشد اقتصادی ایران عقب‌تر از رشد جمعیت قرار گرفت !
علت اصلی کاهش چشمگیر سرانه تولید ناخالص داخلی طی نزدیک به پنج دهه گذشته، رشد نامتوازن جمعیت و اقتصاد بوده است. در این مدت، جمعیت کشور 156 درصد رشد کرده، اما اندازه اقتصاد تنها 28.1 درصد افزایش یافته است. کارشناسان، ریشه این عقب‌ماندگی اقتصادی را در سیاست‌گذاری‌های مبتنی بر توزیع و نه تولید، و همچنین غلبه نگرش‌های آرمان‌گرایانه در عرصه سیاست خارجی می‌دانند.
روند تاریخی رفاه ایرانیان
داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که در فاصله سال‌های 1347 تا 1358، درآمد سرانه ایرانیان در تمامی سال‌ها از سطح آن در سال 1403 بالاتر بوده است. این دوره هم‌زمان با افزایش درآمدهای نفتی، اجرای برنامه‌های صنعتی‌سازی، و جذب سرمایه خارجی بود. اما پس از انقلاب 1357 و آغاز جنگ ایران و عراق، به‌ویژه در دهه 60، اقتصاد کشور با رکود شدید و کاهش رشد اقتصادی روبه‌رو شد. با پایان جنگ و آغاز دوران بازسازی از سال 1367، تا حدی روند رشد اقتصادی ترمیم شد.
در دهه 70، با بهبود نسبی روابط بین‌المللی و آغاز اصلاحات اقتصادی، درآمد سرانه رشد ملایمی را تجربه کرد. این روند در دوره اول ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به‌دلیل افزایش درآمدهای نفتی، ادامه یافت. اما از سال 1386 به بعد، عواملی چون تشدید تحریم‌ها، نوسانات ارزی، و کاهش سرمایه‌گذاری، موجب افت نسبی درآمد سرانه شدند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 1403، رفاه ایرانیان از تمام سال‌های بین 1359 تا 1385 بیشتر است، اما نسبت به سال‌های 1386 تا 1396 کاهش یافته است. به‌ویژه در سال‌های 1395 و 1396 که به‌دلیل اجرای برجام و افزایش صادرات نفت، اقتصاد ایران بهبود نسبی را تجربه کرد، سطح درآمد سرانه و شاخص‌های رفاه ارتقا یافت. اما با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، مجدداً اقتصاد وارد مرحله افول شد.
بحران سرمایه‌گذاری و آینده اقتصاد
کارشناسان معتقدند موتور اصلی رشد بلندمدت اقتصادی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و صنعت است. در حالی که رشد کوتاه‌مدت عمدتاً به درآمدهای نفتی وابسته است، افت شدید سرمایه‌گذاری صنعتی در دهه 1390، به‌ویژه پس از سال 1397، زنگ خطری برای آینده اقتصاد کشور است. این کاهش، نتیجه ترکیبی از تحریم‌های خارجی، فضای نامساعد کسب‌وکار، بی‌ثباتی سیاست‌گذاری، و دخالت‌های گسترده دولت در بازارها بوده است.
سال 1386 را می‌توان نقطه آغاز افول سرمایه‌گذاری در صنعت و نفت دانست؛ روندی که تاکنون ادامه یافته و ظرفیت‌های تولیدی کشور را به‌شدت محدود کرده است. تداوم این وضعیت، چشم‌انداز رشد اقتصادی ایران را در میان‌مدت و بلندمدت با تهدید جدی مواجه می‌کند.
نتیجه‌گیری
تصویر کلی اقتصاد ایران از 1355 تا 1403، منعکس‌کننده چرخه‌های متناوبی از رشد و رکود، امید و یأس، و اصلاحات و بازگشت به عقب است. باوجود منابع طبیعی غنی و نیروی انسانی فراوان، سطح رفاه ایرانیان امروز به نیمی از میزان ثبت‌شده در میانه دهه 50 رسیده است. خروج از این مسیر نیازمند بازنگری بنیادین در سیاست‌های اقتصادی، تقویت سرمایه‌گذاری، و تعامل سازنده‌تر با جهان است. در غیر این صورت، روند نزولی رفاه ادامه یافته و می‌تواند به تهدیدی برای ثبات اجتماعی و توسعه پایدار کشور بدل شود.
