صلح یا فشار؟تحلیل دیدار هیئت‌های اوکراین و روسیه در استانبول

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، مذاکرات صلح اخیر میان روسیه و اوکراین در استانبول، نخستین گفت‌وگوی مستقیم دو کشور از زمان آغاز تهاجم روسیه در سال 2022 بوده است. این نشست با میانجی‌گری ترکیه و بدون حضور رهبران اصلی، ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی، برگزار شد. 

هیئت اوکراینی به ریاست رستم عمروف، وزیر دفاع، در مذاکرات حضور یافت. زلنسکی پس از دیدار با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، تصمیم گرفت شخصاً در نشست شرکت نکند و عمروف را به‌ عنوان نماینده اعزام کرد. 

هیئت روسی به رهبری ولادیمیر میدینسکی، مشاور رئیس‌جمهور روسیه، در مذاکرات شرکت کرد. پوتین با وجود پیشنهاد اولیه برای مذاکرات مستقیم، از حضور در نشست خودداری کرد و تیمی از مقامات میان‌ رده را به استانبول فرستاد. 

این دیدار میان نمایندگان روسیه و چهره‌های نزدیک به دولت زلنسکی در استانبول، بار دیگر توجه‌ها را به امکان احیای روند دیپلماتیک در بحران اوکراین جلب کرده است. 

در حالی که حدود سه سال از آغاز جنگ می‌گذرد، این دیدار نشانه‌ای از خستگی راهبردی در میان برخی بازیگران و تردیدهای رو‌به‌افزایش درباره سودمندی ادامه جنگ برای همه طرف‌ها است. 

با وجود سانسور خبری و سکوت برخی رسانه‌های غربی، این دیدار حامل پیام‌هایی مهم برای آینده معادلات میدانی و دیپلماتیک جنگ و نیز جایگاه آمریکا در مدیریت بحران‌ها است.

مذاکرات که کمتر از دو ساعت به طول انجامید، به توافقی برای تبادل هزار اسیر جنگی از هر طرف منجر شد. با این حال، اختلافات اساسی بر سر شرایط آتش‌بس باقی مانده است. 

روسیه خواستار عقب‌نشینی نیروهای اوکراینی از مناطق تحت کنترل خود است، در حالی که اوکراین این درخواست را "غیرقابل قبول" دانست و بر آتش‌بس بدون پیش‌شرط تأکید دارد. 

در پی این مذاکرات، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، اعلام کرد که روز دوشنبه با پوتین، زلنسکی و رهبران ناتو تماس تلفنی خواهد داشت تا برای توقف جنگ و دستیابی به آتش‌بس تلاش کند. 

او تأکید کرد که بدون مشارکت مستقیم او، پیشرفتی در مذاکرات حاصل نخواهد شد. 

مذاکرات استانبول، هرچند به شکلی رسمی از سوی دولت اوکراین مورد تایید قرار نگرفته، اما به‌روشنی نشان داد که مسیر گفت‌وگو هنوز کاملاً مسدود نیست. برای روسیه، این دیدار می‌تواند آزمون جدیدی برای سنجش آمادگی طرف مقابل برای بازتعریف خطوط قرمز باشد. 

در مقابل، برای برخی جریان‌های سیاسی اوکراینی، این گفتگوها فرصتی برای بررسی سناریوهای جایگزین در شرایط بن‌بست نظامی و فشارهای اقتصادی است. اهمیت این دیدار در آن است که نشان می‌دهد حتی در اوج نبردهای میدانی، محرک‌های دیپلماتیک هنوز زنده‌اند؛ اگرچه با موانع جدی مواجهند.

واشنگتن در موضع رسمی، از «حق اوکراین برای تصمیم‌گیری درباره صلح» سخن می‌گوید، اما در عمل، با تداوم کمک‌های نظامی گسترده، فشار بر متحدان برای حفظ انسجام و مخالفت با هرگونه مصالحه که به معنای عقب‌نشینی اوکراین باشد، عملاً روند صلح را با چالش روبرو کرده است. 

آمریکا نگران آن است که توافق صلح بدون تحقق هدف تضعیف ساختاری روسیه، به بازسازی جایگاه بین‌المللی مسکو منجر شود و پروژه مهار ژئوپلیتیک روسیه را ناکام گذارد. 

در میان نخبگان سیاسی و رسانه‌ای آمریکا نیز اجماع کاملی درباره مسیر جنگ وجود ندارد. در حالی‌ که نئوکان‌ها و بخشی از دموکرات‌ها بر ادامه حمایت از اوکراین به عنوان راهبرد مهار روسیه تأکید دارند، جریان‌هایی از واقع‌گرایان جمهوری‌خواه و کارشناسان مستقل، خواستار پایان دادن به جنگ فرسایشی و تمرکز بر اولویت‌های داخلی آمریکا هستند. این دوگانگی، در عمل موجب پیچیدگی در تصمیم‌گیری راهبردی کاخ سفید شده است.

ادامه جنگ در اوکراین، بدون چشم‌انداز روشن برای پیروزی قاطع، به فرسایش بیشتر منابع آمریکا و کاهش قدرت بازدارندگی این کشور در سایر مناطق خواهد انجامید. 

چنانچه واشنگتن نتواند راه‌حلی برای خروج آبرومندانه از این بحران بیابد، احتمال شکل‌گیری شکاف‌های جدی در ناتو و افزایش بی‌اعتمادی متحدان نسبت به رهبری آمریکا به وجود خواهد آمد. 

از سوی دیگر، روابط آمریکا و روسیه، در صورت تداوم تقابل، وارد مرحله‌ای بلندمدت از تنش ساختاری خواهد شد که پیامدهای آن فراتر از اروپا و حتی در حوزه‌هایی چون خاورمیانه، آسیای مرکزی و جنوب شرق آسیا نیز احساس خواهد شد. 

از سوی دیگر، چنانچه روندی برای مصالحه میان اوکراین و روسیه با میانجی‌گری کشورهایی چون ترکیه، چین یا دیگر بازیگران منطقه‌ای و جهانی شکل گیرد، ممکن است راهی برای کاهش سطح تنش در روابط مسکو و واشنگتن باز شود؛ اگرچه بازسازی اعتماد دوجانبه و بازگشت به شرایط پیش از جنگ، در کوتاه‌مدت بعید به‌نظر می‌رسد.

دیدار استانبول، فارغ از نتیجه فوری آن، هشداری است به بازیگران غربی به‌ویژه آمریکا که زمان و منابع برای ادامه جنگ بی‌پایان محدود است. در حالی که واشنگتن هنوز بر راهبرد فشار و مهار روسیه پافشاری می‌کند، نشانه‌های واقع‌گرایی تدریجی در برخی محافل سیاست‌گذاری به چشم می‌خورد. 

در مجموع، اگرچه این مذاکرات گامی مهم در جهت گفت‌وگوهای صلح بود، اما عدم حضور رهبران اصلی و تداوم اختلافات اساسی نشان‌دهنده مسیر دشوار پیش‌رو برای پایان دادن به جنگ است. 

البته شایان ذکر است که با ابتکار عمل طرف آمریکایی، وزاری خارجه روسیه و آمریکا گفتگویی تلفنی داشتند و به درخواست ترامپ دیداری حضوری با پوتین صورت خواهد گرفت که شاید بتوان نتایج قابل قبول تری در جهت روند صلح انتظار داشت.

معصومه محمدی کارشناس مسائل روسیه

انتهای پیام/