مرجعیت ملی این کنوانسیون از سال ۱۳۷۵ صرفا به دلیل مکاتبات بین‌المللی بر عهده وزارت امور خارجه بود تا اینکه در سال ۱۳۹۷ مرجعیت این کنوانسیون به وزارت جهاد کشاورزی سپرده شد. حالا دو گروه از متخصصان با استدلال‌های خود به دنبال تغییر و یا عدم تغییر مرجعیت کنوانسیون هستند. وزارت جهاد کشاورزی معتقد است حالا که ذخایر ژنتیکی و بانک ژن در محدوده امور مربوط به زراعت، باغبانی، جنگل، مرتع، بیابان، شیلات، دام، طیور، آبزیان، زنبورداری و خوراک دام و طیور و بیماری‌ها و آفات مرتبط و آب‌های تحت حاکمیت و صلاحیت ایران در اختیار این وزارتخانه است، مرجعیت نباید تغییر کند و متخصصان حوزه محیط زیست معتقدند کار وزارتخانه در نهایت بهره‌برداری از منابع جهت تامین امنیت غذای برای تنها یک گونه و آن هم انسان است. از آنجایی که وزارت کشاورزی به دنبال ساده‌سازی اکوسیستم‌ها برای تولید غذای بیشتر است، اهداف کنوانسیون تنوع زیستی با وجود مرجعیت در این وزارتخانه تامین نمی‌شود. در پی نامه‌نگاری گروه موافقان و مخالفان امروز، یکشنبه (۲۱ اردیبهشت) در جلسه هیات دولت قرار است درباره مرجیعت این کنوانسیون تصمیم‌گیری نهایی شود.
کنوانسیون تنوع زیستی یکی از مهم‌ترین معاهدات سازمان ملل است که در سال ۱۹۹۲ در اجلاس سران زمین در ریودوژانیرو تصویب شد. پیش از آن، معاهدات موجود تنها بخشی از تنوع زیستی را پوشش می‌دادند، اما این کنوانسیون برای اولین‌بار رویکردی جامع نسبت به حفاظت از تنوع زیستی ارائه داد. تقریباً همه کشورهای جهان جز آمریکا و واتیکان به آن پیوسته‌اند.
زهرا قلیچ‌پور، عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری و متخصص محیط زیست، با اشاره به اهداف اصلی کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) به همشهری گفت: این اهداف، به طور مستقیم با وظایف قانونی و مأموریت‌های سازمان حفاظت محیط زیست مرتبط‌اند. کشورهایی که به این کنوانسیون پیوسته‌اند موظف‌اند برای تحقق اهداف آن، برنامه‌های ملی، استراتژی‌ها و اقدامات مشخصی را طراحی و اجرا کنند. این اقدامات ممکن است توسط نهادهای گوناگون صورت گیرد، اما نظارت بر اجرای صحیح آنها به‌ویژه در ارتباط با حفاظت از زیست‌بوم‌ها و تنوع زیستی باید بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست باشد.
او در مورد یکی از کاربردی‌ترین مفاد کنوانسیون گفت: طبق ماده ۱۴ کنوانسیون، کشورها موظف به ارزیابی اثرات زیست‌محیطی طرح‌ها و پروژه‌هایی هستند که ممکن است بر تنوع زیستی تأثیرگذار باشد. در ایران، تنها نهادی که صلاحیت و وظیفه قانونی برای این ارزیابی‌ها دارد، سازمان حفاظت محیط زیست است. با وجود اینکه بهره‌برداری از منابع طبیعی (اعم از شیلات، کشاورزی، جنگل و مراتع) در حیطه وظایف وزارت جهاد کشاورزی است، اما چگونگی بهره‌برداری، میزان برداشت و رعایت اصول پایداری در این بهره‌برداری‌ها، باید تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست باشد. چرا که سازمان، نهاد بهره‌بردار نیست بلکه نهاد ناظر و متولی حفاظت از منابع زیستی است.
یکی دیگر از وظایف سازمان، ایفای نقش کلیدی در سیاست‌گذاری ملی مرتبط با کنوانسیون است، این متخصص محیط زیست در این باره گفت: تهیه و تدوین گزارش‌های ملی و برنامه اقدام تنوع زیستی کشور از جمله اقدامات کلیدی‌ای است که عمدتاً توسط کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده است. از زمان عضویت ایران در کنوانسیون تاکنون، پنج گزارش ملی به دبیرخانه کنوانسیون ارائه شده که اغلب آنها توسط بدنه کارشناسی سازمان تهیه شده‌اند و گزارش ششم نیز با محوریت سازمان تهیه شده است. تا پیش از سال ۱۴۰۱، ایران دارای ۱۰ مرجع ملی ذیل کنوانسیون بود که ۶ مورد آن متعلق به سازمان حفاظت محیط زیست، دو مورد مربوط به وزارت جهاد کشاورزی و دو مورد نیز وابسته به دانشگاه‌ها بود. اما از سال ۱۴۰۱ مراجع مربوط به سازمان به دو مرجع کاهش یافته است. وزارت کشاورزی تا کنون نتوانسته است بدون کمک سازمان حفاظت محیط‌زیست کارهای مربوط به تنوع زیستی را انجام دهد.
موضوع دیگری که نگرانی سازمان حفاظت محیط زیست را در سال‌های واگذاری مرجعیت به وزارت کشاورزی بیشتر کرد، مسئله ست. زهرا قلیچ‌پور در این‌باره گفت: طبق پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که ذیل همین کنوانسیون است ورود فناوری‌های زیستی جدید باید تحت ارزیابی و نظارت دقیق صورت گیرد. گزارش‌هایی مبنی بر نقض این پروتکل، از جمله در زمینه عدم رعایت اصل احتیاط، عدم برچسب‌گذاری محصولات تراریخته یا کشت این محصولات در اراضی غیرایزوله، نگرانی‌هایی ایجاد کرده است. در حوزه فعالیت شیلات، جنگل‌ها و مراتع همه نشان می‌دهد که متولی کنوانسیون بایددر جای دیگری باشد ضمن اینکه وزارت کشاورزی به دنبال ساده سازی اکوسیستم‌ها و بزرگ‌کردن اعداد مربوط به تولید منابع غذایی است. وزارت جهاد کشاورزی به عنوان بهره‌بردار تضاد منافع با الزامات نظارتی دارد. از نظر ماهوی، سازمان حفاظت محیط زیست یک نهاد نظارتی، فرابخشی و سیاست‌گذار است و نمی‌تواند یا نباید تمامی امور اجرایی را مستقیماً بر عهده بگیرد. اما مرجعیت فنی و سیاست‌گذاری برای کنوانسیون باید در اختیار نهادی باشد که به‌صورت تخصصی با اصول، ملاحظات و الزامات تنوع زیستی آشنا و درگیر باشد و این وظیفه با ماهیت و تخصص سازمان حفاظت محیط زیست هم‌خوانی دارد. در عین حال، در اجرای عملی برنامه‌ها، نیاز به همکاری نهادهای اجرایی مانند وزارت جهاد کشاورزی، سازمان منابع طبیعی، شیلات و سایر نهادهای مرتبط وجود دارد.
فلسفه انتخاب مناطق حفاظت شده، وجود تنوع زیستی بالا در آن مناطق است. حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه مساحت زیاد به معنای تنوع زیستی بیشتر نیست، گفت: در حال حاضر حدود ۱۹.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور را در قالب ۳۲۴منطقه تحت مدیریت داریم. سازمان حفاظت محیط زیست از نقاط داغ تنوع زیستی محافظت می‌کند بنابراین بهترین شرایط را برای حفظ تنوع زیستی دارد، زیرا پراکنش این مناطق به‌گونه‌ای است که تمام اکوسیستم‌ها و به احتمال بسیار زیاد همه گونه‌ها و ژن‌های وحشی کشور را دربرمی‌گیرد. ۵۰ درصد از تنوع زیستی دنیا در ۲.۵ درصد از سرزمین واقع شده که نشان دهنده اهمیت بسیار زیاد نقاط داغ تنوع زیستی است. لذا مناطق حفاظت شده یکی از کانون‌های اصلی حفظ تنوع زیستی دنیا به شمار می‌آیند و در گزارش‌ها آمده که ۹۲ درصد تنوع زیستی دنیا در مناطق تحت حفاظت دنیا مستقر شده است.
سال گذشته سازمان حفاظت محیط زیست، خبر داد که قرار است به زودی اولین پایگاه داده‌های تنوع زیستی کشور با هدف دسترسی همه افراد جامعه به منابع اطلاعاتی در سه سطح اصلی ژن، گونه و اکوسیستم (همه گونه‌ها، زیستگاه‌ها، توزیع جغرافیایی و وضعیت حفاظتی موجودات زنده) راه اندازی شود در این پایگاه هر فردی از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، دانشجویان، سازمان‌ها و ... تا افراد که به طور مثال آزاد در حال تحقیق در مورد یک گونه هستند، می‌توانند داده‌های خود را وارد کنند.
در گفت و گو باهمشهری درباره این پایگاه داده گفت: افراد به فراخور نیاز خود خروجی‌های متنوعی مثل جدول، نمودار، نقشه و ... دریافت خواهد کرد. به طور مثال برای مدیران سازمان حفاظت محیط زیست مهم است که نقشه تنوع زیستی را به روز در اختیار داشته باشند. پایگاه داده اساس تصمیم‌گیری برای مدیران است. برخی از مناطق در کشور به عنوان «مناطق داغ تنوع زیستی» شناخته می‌شود؛ این مناطق را وقتی می‌توانیم شناسایی کنیم که نقشه صدها گونه را همزمان از پایگاه داده تنوع زیستی بخواهیم. وقتی همپوشانی زیستگاه گونه‌ها زیاد شود، نقاط داغ تنوع زیستی بدست می‌آید. مدیران با این نقشه‌هاست که متوجه می‌شوند کدام منطقه نیاز به حفاظت بیشتر دارد و یا در کریدور عبور حیات وحش است و یا در منطقه آزاد قرار دارد و نیاز به حفاظت دارد. با همین نقشه‌هاست که متوجه می‌شویم عملکرد سازمان در حفاظت از گونه‌ها در گذر زمان چگونه بوده است. هم اکنون برخی مناطق آزاد وضعیت بهتری از مناطق حفاظت شده دارند و با این نقشه‌ها می‌توانیم هدفمند و علمی مناطق را حذف و اضافه کنیم. همچنین می‌توانیم متوجه بشویم که مسائلی مانند تغییر اقلیم، چرای بی‌رویه دام، آتش سوزی و ... چه تاثیری بر تنوع زیستی یه منطقه داشته است. بخش از پایگاه داده‌ها مربوط به زیستگاه‌های حساس می‌شود. به طور مثال داده‌های مربوط به غارهای کشور به عنوان زیستگاه‌های منحصر به فرد در این پایگاه گنجانده خواهد شد؛ غارها در ایران به لحاظ تعداد و تنوع بسیار شگفت‌انگیز است.
۱۹۶ کشور: عضو کنوانسیون تنوع زیستی هستند
