خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - امیرماهان محمدی یکتا: محرم، ماه حزن و اندوه شیعیان، در استان تهران با آداب و رسوم سنتی و عمیقاً ریشه‌دار، به صحنه‌ای از عشق، ایثار و وحدت تبدیل می‌شود.
پایتخت ایران، با تنوع فرهنگی و قومیتی، در ایام محرم به کانونی از عزاداری‌های حسینی بدل می‌شود، که نه‌تنها ریشه در باورهای دینی دارد، بلکه بازتابی از هویت تاریخی و اجتماعی مردم این دیار است.
محرم در تهران، به‌عنوان قلب تپنده ایران، از گذشته‌های دور با شور و حال خاصی برگزار شده است. از دوره قاجار، که تهران به پایتختی برگزیده شد، این شهر به مرکز تجمع عزاداران حسینی تبدیل شد.
بازار تهران، تکایا و حسینیه‌های قدیمی مانند حسینیه ارباب جمشید و تکیه دولت، از دیرباز میزبان مراسم‌های عزاداری بوده‌اند، این آئین‌ها، که با حضور اقشار مختلف از تجار و کسبه تا طبقات متوسط و محروم برگزار می‌شد، نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم با فرهنگ عاشورا است.
حجت‌الاسلام سیدمحسن محمودی، پژوهشگر و مبلغ فعال در استان تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: تهران از دوره قاجار به دلیل موقعیت سیاسی و فرهنگی خود، مرکزی برای تجمع عزاداران از سراسر ایران بود. تکایا و مساجد، مانند تکیه نیاوران و مسجد سپهسالار، محل گردهمایی عزاداران بودند و آیین‌هایی مانند تعزیه و سینه‌زنی در آن‌ها با شکوه خاصی برگزار می‌شد.
سینه‌زنی و زنجیرزنی از قدیمی‌ترین آئین‌های عزاداری
سینه‌زنی و زنجیرزنی از قدیمی‌ترین آئین‌های عزاداری در دشت ورامین، اعم از پاکدشت، پیشوا، ورامین و قرچک است که در مساجد، حسینیه‌ها و خیابان‌های شهرها برگزار می‌شود.
در مناطق قدیمی مانند بازار سنتی پیشوا و یا امامزاده یحیی (ع) کهنه گل ورامین هیئت‌های عزاداری با نظم و هماهنگی خاصی به سینه‌زنی می‌پردازند.
نوحه‌خوانان با اشعاری که غالباً ریشه در ادبیات عاشورایی دارند، عزاداران را همراهی می‌کنند. این آئین‌ها، که با ریتم‌های خاص و هماهنگ انجام می‌شود، نمادی از وحدت و همدلی عزاداران است.
یکی از ویژگی‌های سینه‌زنی در استان تهران، تنوع سبک‌ها است، در برخی مناطق، مانند جنوب شهر و اطراف ری سینه‌زنی به‌صورت سنگین و با حرکات موزون انجام می‌شود، در حالی که در مناطق شمالی استان تهران اعم از لواسانات، سبک‌های سریع‌تر و پرشورتر رایج است، زنجیرزنی نیز، اگرچه کمتر از گذشته رواج دارد، همچنان در برخی هیئت‌های قدیمی دیده می‌شود.
تعزیه، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین هنرهای نمایشی آئینی ایران، در تهران جایگاه ویژه‌ای دارد، این نمایش‌های مذهبی، که صحنه‌های کربلا را بازسازی می‌کنند، در تکایا و حیاط‌های مساجد برگزار می‌شوند.
تعزیه خوانی در استان تهران
تکیه‌های قدیمی در غرب استان تهران هر سال میزبان گروه‌های تعزیه‌خوان هستند که با لباس‌های سنتی و دیالوگ‌های منظوم، داستان شهادت امام حسین (ع) و یارانش را روایت می‌کنند.
محمدی، یک تعزیه‌خوان قدیمی تهران، به خبرنگار مهر می‌گوید: تعزیه در تهران نه‌فقط یک نمایش، بلکه یک آئین معنوی است که نسل به نسل منتقل شده. مردم با دیدن صحنه‌های کربلا، اشک می‌ریزند و درس ایثار و مقاومت می‌آموزند.
یکی از بارزترین آداب محرم در اقصی نقاط استان تهران، نذری‌پزی و توزیع غذا است، از قیمه و عدس‌پلو گرفته تا شله‌زرد و حلیم، این غذاها در دیگ‌های بزرگ پخته شده و بین عزاداران و نیازمندان توزیع می‌شود.
در مناطق مختلف تهران، مانند شهرری، شهریار و قرچک، مردم با برپایی ایستگاه‌های نذری، این سنت را زنده نگه داشته‌اند، برخی خانواده‌ها، دیگ‌های نذری را به یاد درگذشتگان خود برپا می‌کنند و برخی دیگر به نیت شفای بیماران یا برآورده شدن حاجات، غذا پخش می‌کنند.
خانم زهرا حسینی، یکی از اهالی بومهن که هر سال دیگ نذری برپا می‌کند، به خبرنگار مهر می‌گوید: پختن قیمه برای عزاداران امام حسین (ع) برایم یک وظیفه است و تا زمانی که زنده باشم ادای دین و وظیفه می‌کنم.
گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، عزاداری‌های حسینی
از سویی دیگر با گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، عزاداری‌های حسینی در استان تهران نیز جلوه‌های جدیدی به خود گرفته است، در سال‌های اخیر، ایستگاه‌های صلواتی مدرن، استفاده از فناوری‌های صوتی و تصویری در هیئت‌ها و پخش زنده مراسم عزاداری در شبکه‌های اجتماعی، به بخشی از آئین‌های محرم تبدیل شده‌اند.
در مناطق شمالی تهران، مانند قلهک، زرگنده، زعفرانیه و ولنجک، هیئت‌های مدرن با نورپردازی‌های خاص و سیستم‌های صوتی پیشرفته، جوانان را به مشارکت در عزاداری ترغیب می‌کنند.
حجت‌الاسلام محمودی، به خبرنگار مهر می‌گوید: امروزه جوانان با فضای مجازی و فناوری آشنا هستند، از این رو بسیاری از هیئت‌ها با پخش زنده مراسم در پلتفرم‌های آنلاین و استفاده از ویدئوهای کوتاه عاشورایی، تلاش می‌کنند، پیام کربلا را به نسل جدید برسانیم. این کار باعث شده حتی کسانی که امکان حضور فیزیکی ندارند، در عزاداری شریک شوند.
زنان تهرانی نقش مهمی در حفظ و انتقال آداب و رسوم محرم دارند. از پخت نذری و برپایی مراسم‌های خانگی گرفته تا مشارکت در هیئت‌های زنانه، زنان با شور و اخلاص در عزاداری‌های حسینی حضور دارند. در برخی مناطق، مانند شهرری و ورامین، هیئت‌های زنانه با نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی برگزار می‌شود که فضایی معنوی و صمیمی را برای بانوان فراهم می‌کند.
فاطمه احمدی، مسئول هیئت زنانه در ورامین، می‌گوید: ما در هیئتمان تلاش می‌کنیم درس‌های عاشورا، به‌ویژه نقش حضرت زینب (س) در انتقال پیام کربلا، را به زنان و دختران جوان آموزش دهیم. عزاداری برای ما فقط گریه نیست، بلکه یک مکتب تربیتی است.
عزاداران با شعارهای «حوزه انقلابی» و «لبیک یا حسین»، پیوند عاشورا و انقلاب را به نمایش گذاشتند
یکی از ویژگی‌های برجسته عزاداری‌های محرم در تهران، ایجاد وحدت میان اقشار مختلف جامعه است. از کارگران ساده تا مدیران ارشد، از اقوام مختلف مانند ترک، لر، کرد و بلوچ، همه در کنار هم برای امام حسین (ع) عزاداری می‌کنند. در خیابان‌های تهران، از بازار تا تجریش، دسته‌های عزاداری با پرچم‌های سیاه و سبز، نمادی از این وحدت هستند.
یک جامعه‌شناس، در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: محرم در تهران فراتر از یک آئین مذهبی است. این مراسم‌ها، با گردهم آوردن مردم از طبقات و فرهنگ‌های مختلف، به تقویت انسجام اجتماعی کمک می‌کند. در این ایام، همه هویت مشترکی تحت لوای امام حسین (ع) پیدا می‌کنند.
محرم ۱۴۰۴ در استان تهران، در حالی برگزار می‌شود که کشورمان به‌تازگی شاهد پیروزی در جنگ ۱۲ روزه علیه رژیم صهیونیستی بوده است.
مراسم‌های عزاداری امسال، با یاد شهدای اقتدار، رنگ و بوی خاصی گرفته است، مردم تهران، با الهام از فرهنگ عاشورا، شهادت این سردار را به مقاومتی حسینی تشبیه می‌کنند.
در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، که میزبان مراسم گرامیداشت شهدای اقتدار بود، عزاداران با شعارهای «حوزه انقلابی» و «لبیک یا حسین»، پیوند عاشورا و انقلاب را به نمایش گذاشتند.
عاشورا به ما آموخت که در برابر ظلم باید ایستاد
حجت‌الاسلام منصور باقربیک تبریزی از علمای شهرری و مدیرکل تبلیغات اسلامی شهرستانهای استان تهران، به خبرنگار مهر می‌گوید: عاشورا به ما آموخت که در برابر ظلم باید ایستاد. شهدایی مانند شادمانی، با الهام از این مکتب، در برابر استکبار ایستادگی کردند و امروز، عزاداری‌های ما ادای احترام به این ایثار است.
با وجود شکوه مراسم‌های محرم، چالش‌هایی مانند شلوغی شهر، محدودیت‌های ترافیکی و گاه انحرافات در برخی هیئت‌ها وجود دارد. برخی کارشناسان معتقدند که باید با آموزش و نظارت، از ورود خرافات به عزاداری‌ها جلوگیری کرد. همچنین، افزایش مشارکت جوانان و استفاده از فناوری برای انتقال پیام عاشورا، از اولویت‌های آینده است.
محرم در تهران، آیینه‌ای از ایمان، وحدت و مقاومت مردم این دیار است. از سینه‌زنی و تعزیه تا نذری‌پزی و هیئت‌های مدرن، این آئین‌ها نه‌تنها یادآور فداکاری امام حسین (ع) و یارانش هستند، بلکه به‌عنوان یک نیروی اجتماعی، مردم را در برابر چالش‌ها متحد می‌کنند.
در محرم ۱۴۰۴، تهران بار دیگر نشان داد که با تکیه بر فرهنگ عاشورا، آماده است تا در برابر هر تهدیدی، از جمله یاوه‌گویی‌های دشمنان، با اقتدار ایستادگی کند.
این مراسم‌ها، که با اشک و دعا همراهند، پیام جاودانه کربلا را زنده نگه می‌دارند: «هیهات منا الذله».
