ادغام یا انحلال؛ سرنوشت بانک آینده چی می‌شود؟
خبر انحلال بانک آینده فعلا تکذیب شده چون بانک مرکزی ترجیح می‌دهد ابتدا از دارو و درمان استفاده کند اما این روش تا کی جواب می‌دهد؟
انحلال بانک در ایران چگونه اتفاق می‌افتد؟
انحلال بانک در ایران فرآیندی پیچیده و تحت نظارت دقیق بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار است. این فرآیند زمانی آغاز می‌شود که یک بانک به دلیل مشکلات جدی مالی، از دست دادن سرمایه کافی، ناتوانی در پرداخت تعهدات خود به سپرده‌گذاران و یا تخلفات گسترده، دیگر قادر به ادامه فعالیت نباشد.
بانک مرکزی پس از بررسی صورت‌های مالی، گزارش‌های نظارتی و عملکرد بانک، به این نتیجه می‌رسد که بانک در وضعیت نامناسبی قرار دارد. در ابتدا، معمولاً به بانک فرصت داده می‌شود تا با اجرای طرح‌های اصلاحی، بازسازی و افزایش سرمایه، وضعیت خود را بهبود بدهد.
در صورت عدم موفقیت اقدامات اصلاحی، بانک مرکزی می‌تواند با هدف حفظ حقوق سپرده‌گذاران و ثبات نظام بانکی، وارد عمل شود. این مداخله شامل تعیین هیئت سرپرستی، محدود کردن فعالیت‌ها و در نهایت، پیشنهاد انحلال است. تصمیم نهایی برای انحلال یک بانک توسط مراجع بالادستی مانند شورای پول و اعتبار و با تایید هیئت دولت اتخاذ می‌شود.
پس از تصویب انحلال، یک «هیئت تصفیه» مسئول جمع‌آوری دارایی‌ها، پرداخت بدهی‌ها و در نهایت، تقسیم باقیمانده دارایی‌ها (در صورت وجود) بین سهامداران می‌شود. پرداخت سپرده‌های مردم در اولویت قرار دارد.
انحلال چه تفاوتی با ادغام دارد؟
تفاوت اصلی بین انحلال و ادغام در پیامدهای نهایی و هدف از انجام آنهاست. در انحلال، فعالیت بانک به طور کامل متوقف می‌شود، موجودیت قانونی آن از بین می‌رود و دارایی‌های آن برای پرداخت بدهی‌ها و تعهداتش به فروش می‌رسد. هدف اصلی انحلال، پایان دادن به فعالیت یک نهاد مالی ورشکسته یا غیرقابل ادامه است.
در ادغام، دو یا چند بانک موجودیت قانونی خود را از دست می‌دهند و به یک بانک جدید تبدیل می‌شوند، یا یک بانک، بانک دیگری را به طور کامل جذب می‌کند. هدف از ادغام، معمولاً ایجاد یک نهاد مالی قوی‌تر، افزایش کارایی، کاهش رقابت یا حل مشکلات یک بانک ضعیف‌تر با جذب آن توسط بانک قوی‌تر است. در ادغام، فعالیت‌های بانکی معمولاً ادامه پیدا می‌کند و دارایی‌ها و تعهدات به بانک جدید منتقل می‌شوند.
در گذشته موارد محدودی از انحلال یا سلب مجوز فعالیت موسسات اعتباری و بانکها در ایران رخ داده که بیشتر شامل موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز یا دارای مشکلات جدی می‌شود اما انحلال بانک‌های بزرگ و دارای مجوز معمولا به صورت ادغام انجام شده است.
تجربه‌های جهانی در مورد انحلال بانکها چه می‌گوید؟
در بحران‌های مالی، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی معمولاً سه روش را به کار می‌گیرند. انحلال برای موسسات مالی کوچکتر یا آنهایی که ریسک سیستمیک بالایی ندارند، گزینه مناسبی است چون انحلال یک بانک بزرگ می‌تواند منجر به وحشت عمومی، کاهش اعتماد به نظام بانکی و مشکلات اقتصادی گسترده شود.
وقتی دولت یا بانک مرکزی با تزریق نقدینگی، خرید سهام یا ارائه تضمین به بانک در معرض خطر، تلاش می‌کنند جلوی ورشکستگی آن را بگیرند، در اصطلاح می‌گویند فرآیند نجات یا Bailout رخ داده است. هدف این روش جلوگیری از سرایت بحران به سایر بخش‌های اقتصادی و حفظ ثبات مالی است.
نجات بانکها می‌تواند با پرحاشیه باشد چون معلوم نیست نقدینگی مورد نیاز برای نجات یک بانک از ورشکستگی از کجا می‌آید. از یا بودجه عمومی؟
بنابراین ادغام در بسیاری از موارد، بهترین گزینه است. این راهکار به حفظ سپرده‌ها، انتقال کارمندان و دارایی‌ها و جلوگیری از شوک به بازار کمک می‌کند.
آیا می‌توان بانک آینده را ادغام کرد؟
ادغام یک بانک دارای زیان انباشته در بانک‌های دیگر چالش‌های خاص خود را دارد. باید مواردی مثل میزان زیان انباشته، کیفیت دارایی‌ها، رقابت و تمرکز را بررسی کرد. اگر زیان انباشته زیاد باشد، بار مالی ادغام برای بانک ادغام‌کننده سنگین خواهد بود و ممکن است به ثبات آن بانک نیز آسیب بزند.
اگر دارایی‌های بانک مورد نظر، دارایی‌های سمی یا غیرنقدشونده باشند، انتقال آنها به بانک جدید مشکلات جدیدی ایجاد می‌کند و البته عقل سلیم حکم می‌کند بانک‌های سالم‌تر تمایلی به ادغام با یک بانک دارای مشکلات شدید نداشته باشد.
چرا بانک آینده زمین خورد؟
| عنوان مشکل | شرح مشکل |
| ریشه در گذشته (بانک تات) | بانک آینده از ادغام بانک تات و چند موسسه دیگر تشکیل شد. بانک تات در گذشته تسهیلات زیادی به پروژه‌های خاص و با ریسک بالا داده بود که برگشت آنها دشوار شد |
| وام‌های سوخت شده | بخش زیادی از وام‌هایی که بانک به افراد یا شرکت‌ها داده، برگشت داده نشده است. یعنی پول بانک در دست مردم یا شرکت‌ها مانده و به بانک برنمی‌گردد |
| پروژه‌های بزرگ و سنگین | بانک در پروژه‌های عظیمی (مانند ایران مال) سرمایه‌گذاری کرده که تکمیل آنها زمان‌بر و پرهزینه است. این باعث شده بخش زیادی از پول بانک در این پروژه‌ها قفل شود |
| کمبود سرمایه (پول اصلی بانک) | به دلیل زیان‌های زیاد و عدم بازگشت وام‌ها، پول اصلی بانک (سرمایه) کم شده است. این مانند شرکتی است که ورشکسته شده و پول کافی برای ادامه کار ندارد |
| نظارت بانک مرکزی | بانک مرکزی به دلیل مشکلاتی که بانک آینده داشته، نظارت‌های خود را بیشتر کرده و به بانک فشار می‌آورد تا مشکلاتش را حل کند. |
| ساختار پیچیده | به دلیل ادغام چند نهاد مختلف و داشتن شرکت‌های زیرمجموعه زیاد، مدیریت و کنترل بانک آینده پیچیده شده و مشکلات آن را بیشتر کرده است |
| بدهی به بانک‌های دیگر | بانک آینده به برخی از بانک‌های دیگر و حتی بانک مرکزی بدهکار است، که این موضوع هم فشار مالی بیشتری به آن وارد می‌کند |
داستان بانک آینده از کجا شروع شد؟
بانک آینده نتیجه ادغام و ساماندهی سه نهاد مالی و اعتباری، یعنی موسسه مالی و اعتباری صالحین، موسسه مالی و اعتباری آتی و بانک تات است. بانک تات هسته اصلی بانک آینده را تشکیل می‌دهد.
بانک تات در سال ۱۳۸۸ و با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی تأسیس شد. این بانک در مدت کوتاهی با گسترش شعب و ارائه خدمات متنوع، توانست جایگاه قابل قبولی در نظام بانکی به دست آورد. با این حال، همانند بسیاری از بانک‌های خصوصی که در دوره رونق اقتصادی و با سرمایه‌های عمدتاً غیربانکی تأسیس شدند، با چالش‌هایی از جمله تمرکز تسهیلات در پروژه‌های خاص، مدیریت نامناسب و در برخی موارد تخلفات مالی مواجه شد.
با اوج‌گیری مشکلات در برخی موسسات مالی و اعتباری و همچنین بانک‌های خصوصی، بانک مرکزی به منظور ساماندهی و جلوگیری از گسترش بحران، تصمیم به ادغام بانک تات با موسسه مالی و اعتباری صالحین و موسسه مالی و اعتباری آتی گرفت. برنامه ادغام در سال ۱۳۹۱ به تشکیل بانک آینده منجر شد.
بانک آینده از اول با چالش‌های متعددی روبرو بود که عمده آنها ریشه در مشکلات گذشته بانک تات و موسسات ادغام شده داشت. به عنوان مثال حجم بالای تسهیلات اعطایی به اشخاص حقیقی و حقوقی خاص در گذشته، منجر به انباشت مطالبات معوق و مشکوک‌الوصول شد که بازپرداخت آنها دشوار بود.
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ و پرریسک مانند ایران مال که تکمیل آنها زمان‌بر و هزینه‌بر بود و بخش قابل توجهی از منابع بانک را بلوکه می‌کرد مثل خار در گلوی بانک آینده گیر کرد و در نهایت کار به جایی رسید که با توجه به زیان‌های انباشته، سرمایه بانک به تدریج کاهش یافت و به زیر حداقل‌های مورد نیاز بانک مرکزی رسید.
بانک مرکزی به دلیل عدم رعایت برخی ضوابط و مقررات، در سال‌های اخیر فشارهای نظارتی خود را بر بانک آینده افزایش داد و مجموعه این عوامل باعث شد بانک آینده به یکی از چالش‌برانگیزترین پرونده‌ها در نظام بانکی کشور تبدیل شود.
چه سرنوشتی در انتظار بانک آینده است؟
اطلاعیه بانک مرکزی درباره بانک آینده، موضوع انحلال این بانک را فعلا منتفی می‌کند. رسما اعلام شده قبل از اجرای برنامه‌های اصلاحی و بررسی نتایج آنها قرار نیست یک بانک بزرگ را تعطیل کنند.
بانک مرکزی و هیئت مدیره بانک آینده در حال کار روی یک برنامه جامع برای بازسازی و اصلاح ساختار مالی بانک هستند که مهمترین بخش آن افزایش سرمایه، با کمک تزریق سرمایه جدید توسط سهامداران، یا جذب سرمایه‌گذار جدید است.
فروش دارایی‌های غیرمولد و غیرضروری برای بهبود نقدینگی و کاهش زیان، یکی دیگر از روش‌هاست که در کنار وصول مطالبات معوق و اجرای برنامه‌های صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌های عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اصلاح مدل کسب و کار و تغییر در استراتژی اعطای تسهیلات و جذب سپرده هم در این برنامه‌ریزی قرار می‌گیرند.
اگر در حالت بدبینانه، بانک آینده به هیچ‌کدام از روش‌های بالا جواب ندهد دوباره موضوع ادغام با یک بانک وسط بیاید. همین حالا هم بانک مرکزی نظارت خود بر فعالیت‌های بانک آینده را تشدید کرده و با تعیین ناظران ویژه، تمامی تصمیمات و فعالیت‌های بانک را رصد می‌کند.
برای حل مشکل بانک‌های دارای حجم بالایی از مطالبات معوق و دارایی‌های سمی، در برخی کشورها دارایی‌های بد را به یک «بانک بد» منتقل می‌کنند تا بانک اصلی فرصت کند با کمک دارایی‌های سالم خود را بازسازی کند. این سناریو با اینکه در ایران کمتر مورد استفاده قرار گرفته اما می‌تواند یک گزینه باشد چون مهمترین هدف بانک مرکزی حفظ ثبات نظام بانکی و جلوگیری از وارد شدن هرگونه شوک به بازار و حفظ حقوق سپرده‌گذاران است.
کارمندان بانک آینده و سپرده‌گذاران چه می‌شوند؟
بانک آینده شرکت‌های زیرمجموعه و پروژه‌های متعددی دارد که مهمترین آنها «ایران مال» است. این پروژه‌ها اغلب وام‌های سنگینی دریافت کرده‌اند. هرگونه اختلال در این شرکت‌ها روی بازار کار، سرمایه‌گذاری‌ها و حتی گردش مالی در بخش‌های مرتبط تأثیر منفی می‌گذارد.
از سوی دیگر اطمینان از دسترسی به سپرده‌ها، بزرگترین نگرانی مشتریان بانک‌های ناتراز است. آنها از خود می‌پرسند آیا می‌توانند به راحتی پول خود را برداشت کنند؟ آیا سپرده‌هایشان تضمین شده است؟ در ایران، «صندوق ضمانت سپرده‌ها» وجود دارد که تا سقف مشخصی، سپرده‌های اشخاص را تضمین می‌کند.
با وجود صندوق ضمانت سپرده‌ها، نگرانی سپرده‌گذاران به نحوه و زمان پرداخت وجوه محدود می‌شود. امنیت شغلی کارمندان هم در دوره‌های گذشته به هر نحوی تضمین شده تا آنها حتی در مورد پرداخت حقوق و مزایا و همچنین تعدیل نیرو نگرانی نداشته باشند.
در سال‌های اخیر شاهد ادغام برخی بانک‌های وابسته به نیروهای مسلح در بانک سپه بودیم که با هدف ساماندهی نظام بانکی کشور و افزایش کارایی صورت گرفت. در این موارد، هویت حقوقی بانک‌های ادغام شونده از بین رفت اما دارایی‌ها، بدهی‌ها، شعب آنها به بانک سپه منتقل شدند و کارکنان هم سروسامان پیدا کردند.
