کارگردان اسکاری در ۹۷ سالگی درگذشت
مارسل اوفولس، مستندساز آلمانی‌تبار فرانسوی که با فیلم‌هایی پرنفوذ و تأمل‌برانگیز به سراغ حساس‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل سیاسی، اخلاقی و فلسفی زمانه‌اش رفت، در ۹۷ سالگی درگذشت.
به گفته نوه‌اش، آندریاس-بنیامین سیفرت، اوفولس با آرامش در خانه‌اش در جنوب فرانسه چشم از جهان فرو بست.
اوفولس جایزه اسکار خود را در سال ۱۹۸۸ برای مستند بلند «هتل ترمینوس» دریافت کرد؛ اثری چهار ساعت و ۲۷ دقیقه‌ای درباره زندگی کلاوس باربی، جنایتکار جنگی نازی که یک سال پیش از آن در بولیوی محکوم شده بود.
این مستند که موفق به کسب جوایزی در جشنواره‌های کن و برلین نیز شد، نگاهی ژرف به گذشته تاریک اروپا داشت.
اما شناخته‌شده‌ترین اثر اوفولس، مستند جنجالی «اندوه و دلسوزی» (۱۹۶۹) بود؛ اثری که به بررسی اشغال فرانسه توسط نازی‌ها و واکنش‌های متفاوت مردم شهر کوچک کلرمون-فران در آن دوران می‌پرداخت.
اوفولس بیش از دو سال را صرف تهیه این مستند کرد و از میان بیش از ۶۰ ساعت فیلم‌برداری، نسخه نهایی‌ای با زمان چهار ساعت و ۱۱ دقیقه تدوین شد؛ روایتی صریح از مماشات، مقاومت و بی‌عملی مردم فرانسه در دوران اشغال. این فیلم تا دوازده سال بعد در فرانسه اجازه پخش نیافت.
اوفولس در مصاحبه‌ای با نیویورک تایمز در سال ۲۰۰۰ گفته بود: «من هرگز قصد نداشتم با این فیلم، مردم فرانسه را به عنوان همدست نازی‌ها محکوم کنم. در زمانه‌های بحران، تصمیم‌گیری میان مرگ و زندگی آسان نیست. انتظار قهرمانی از خود و دیگران، نگاهی ساده‌انگارانه است.»
منتقدان سینما نیز به ستایش از اثر او پرداختند. پالین کیل در نیویورکر آن را یکی از دشوارترین فیلم‌های مستند تاریخ خواند و ریچارد شیکل در لایف از آن به عنوان سندی بزرگ از روح انسانی یاد کرد.
این فیلم همچنین در سینمای داستانی نیز حضوری پررنگ داشت. در فیلم «آنی هال» وودی آلن، شخصیت اصلی بارها شریک عاطفی‌اش را به تماشای این مستند می‌برد.
از دیگر آثار ماندگار اوفولس می‌توان به مستند «حس فقدان» (۱۹۷۲) درباره درگیری‌های بلفاست، «حافظه عدالت» (۱۹۷۶) درباره محاکمه نورنبرگ و جنگ ویتنام، و «شب‌نشینی‌ها» (۱۹۹۴) درباره روزنامه‌نگاران محصور در سارایوو اشاره کرد.
مارسل اوفولس در اول نوامبر ۱۹۲۷ در فرانکفورت آلمان متولد شد. خانواده‌اش در پی قدرت‌گیری نازی‌ها در سال ۱۹۳۳ از آلمان گریختند و پس از اشغال پاریس در سال ۱۹۴۰ به لس‌آنجلس مهاجرت کردند.
او در دبیرستان هالیوود تحصیل کرد و سپس وارد کالج اکسیدنتال و دانشگاه برکلی شد. در این دوران، تجربه‌هایی در بازیگری و همکاری با واحد تئاتر ارتش آمریکا نیز داشت.
اوفولس که مسلط به زبان‌های آلمانی و فرانسوی بود، فعالیت سینمایی خود را با دستیاری کارگردانان بزرگی چون جان هیوستون و آناتول لیتواک آغاز کرد. او همچنین با کارگردان فرانسوی فرانسوا تروفو آشنا شد و به لطف این آشنایی، فیلم بلند اولش با بازی ژان-پل بلموندو و ژان مورو به نام «پوست موز» (۱۹۶۳) ساخته شد.
اوفولس از جمله مستندسازانی بود که از طریق گفت‌وگوهای گسترده، به بازسازی روایت‌های تاریخی می‌پرداخت. برای ساخت «هتل ترمینوس»، او بیش از ۱۲۰ ساعت با نازی‌های سابق، مأموران اطلاعاتی آمریکا، مقام‌های آمریکای جنوبی، و قربانیان جنایات جنگی مصاحبه کرد.
او در سال‌های پایانی عمرش با شبکه‌های خبری مانند CBS و برنامه ۲۰/۲۰ همکاری داشت و مدتی نیز در دانشگاه پرینستون تدریس کرد. در سال ۱۹۹۵، انجمن بین‌المللی مستند، جایزه یک عمر دستاورد هنری را به او اهدا کرد.
مارسل اوفولس یکی از آخرین بازماندگان نسلی از مستندسازان بود که با شجاعت، گذشته را به چالش کشیدند و قدرت سینما را در مواجهه با حقیقت به رخ کشیدند.
