به گزارش ایرنا، صنایع دستی خراسان رضوی با داشتن ۹۲ رشته فعال، ۲۳ هزار هنرمند و صادراتی افزون بر ۲۱ میلیون دلار به ۲۸ کشور جهان در سال گذشته، به عنوان یک «هنر-صنعت کاربردی» و «سفیر تمدنی» جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی شناخته شده است.
شناساندن و ارائه شایسته این گنجینه‌های صنایع دستی به جهانیان، نیازمند رویکردی نوین و هوشمندانه است. در این میان، مفهوم «سوغات زیارت» در خراسان رضوی، ابعادی فراتر از یک خرید ساده پیدا می‌کند.
زائران و گردشگرانی که از سراسر ایران و جهان به این خطه سفر می‌کنند، به دنبال یادگارهایی هستند که علاوه بر زیبایی، حامل بخشی از معنویت و اصالت این سرزمین باشد. صنایع دستی، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، ظرفیت بالایی برای ایفای این نقش دارند. اما این ظرفیت تا چه حد بالفعل شده است؟
یکی از چالش‌های اساسی در حوزه صنایع دستی خراسان رضوی، کمبود توجه به مقوله «برندسازی» است. بسیاری از هنرمندان و تولیدکنندگان، با وجود خلق آثار ارزشمند، از ابزارهای نوین بازاریابی و ایجاد هویت بصری برای محصولات خود غافل مانده‌اند. این مسئله، مانع از تمایز محصولات آنها در بازار رقابتی می‌شود و فرصت‌های رشد و توسعه را محدود می‌کند.
در زمینه برندسازی و بسته‌بندی، کارهای ارزشمندی در خراسان رضوی انجام شده و هنرمندانی انگشت‌شمار توانسته‌اند در بازارهای جهانی و داخلی به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند.
علاوه بر برندسازی، «بسته‌بندی» نیز حلقه گمشده دیگری در زنجیره ارزش صنایع دستی است. بسته‌بندی نامناسب نه تنها به ظاهر محصول آسیب می‌رساند، بلکه از نظر حفظ کیفیت، حمل و نقل و ارائه اطلاعات کافی به مشتری نیز مشکل‌ساز است. یک بسته‌بندی جذاب و کاربردی، می‌تواند ارزش افزوده قابل توجهی به محصول ببخشد و تجربه خریدی دلپذیر را برای مشتری ایجاد کند.
شایان ذکر است که در زمینه برندسازی و بسته‌بندی، کارهای ارزشمندی در استان انجام شده و هنرمندانی انگشت‌شمار توانسته‌اند در بازارهای جهانی و داخلی به موفقیت‌های چشمگیری دست یابند. با این حال، این حوزه همچنان نیازمند توجه، برنامه‌ریزی، ترویج، آموزش، حمایت و سرمایه‌گذاری است.
چالش‌های ذکر شده در حوزه صنایع دستی، تنها به مسائل ظاهری و زیبایی‌شناختی محدود نمی‌شوند. عدم آگاهی از نیازهای بازار، ضعف در شبکه‌های توزیع، دسترسی محدود به مواد اولیه باکیفیت و نبود حمایت‌های کافی از سوی نهادهای دولتی و خصوصی، از دیگر موانعی هستند که بر سر راه توسعه صنایع دستی و تبدیل آن به سوغات زیارت مطلوب قرار دارند.
اما آیا این چالش‌ها غیرقابل حل هستند؟ قطعا خیر. با رویکردی نوآورانه و همکاری‌های بین‌بخشی، می‌توان راهکارهای موثری برای عبور از این موانع پیدا کرد.
بیشتر بخوانید:
میزگرد «از هنر دست تا برند، سوغات زیارت و بسته بندی»/ بخش نخست
فیلم | بازدید سخنگوی دولت از نمایشگاه صنایع دستی در مشهد
صنایع دستی خراسان رضوی، نماد فاخر هویت فرهنگی و معنوی
صنایع دستی، ظرفیت بالایی برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصادی و ارز آوری برای کشور و استان خراسان رضوی دارند. با توجه به اینکه افزایش تولید آنها نیاز به سرمایه کلانی ندارد، می‌توان با بسته‌بندی و برندسازی درست و موثر، تحولی در عرصه سوغات زیارت و فروش صنایع دستی خراسان رضوی ایجاد کرد.
در این راستا خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز خراسان رضوی اقدام به برگزاری میزگردی تخصصی با عنوان «میزگرد از هنر تا برند، سوغات زیارت و بسته بندی» کرد که نخستین قسمت آن همزمان با هفته ملی صنایع دستی و روز جهانی صنایع دستی منتشر شد و این مساله در قالب دومین قسمت میزگرد ایرنا با حضور فعالان این حوزه، هنرمندان، مسوولان بخش دولتی و فعالان این حوزه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
صنایع دستی، ظرفیت بالایی برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصادی و ارزآوری برای کشور و استان خراسان رضوی دارند
هدف از این میزگرد، گرد هم آوردن صاحب‌نظران، کارشناسان، هنرمندان و فعالان حوزه صنایع دستی است تا با هم‌اندیشی و تبادل تجربیات، به راهکارهایی عملی و بومی برای ارتقای جایگاه برندسازی و بسته‌بندی صنایع دستی خراسان رضوی دست یابیم.
میهمانان حاضر در این میزگرد متشکل از حجت الله شریعتمداری، مدیرکل جدید امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی؛ سید جواد موسوی، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی، محمد اسماعیل اعتمادی، معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان رضوی؛ حمید جابر، هنرمند فعال در حوزه بسته‌بندی محصولات نفیس و صنایع دستی؛ محمدعلی صباغی، هنرمند فعال در حوزه برندینگ صنایع دستی و بسته‌بندی صادراتی؛ ناهید زراعتی، هنرمند فعال در حوزه چرم دست‌دوز هستند.
امید است با تلاش جمعی، صنایع دستی استان خراسان رضوی بتواند به عنوان نمادی فاخر از هویت فرهنگی و معنوی، در سبد سوغات زائران جای گیرد و به بازارهای جهانی راه یابد.
بیشتر بخوانید:
فیلم| خلق یگانه اثر چوبی ماندگار یوز ایرانی با دستان هنرمند خراسانی
مردمی‌ترین مشارکت‌ها، در حوزه صنایع دستی رقم می‌خورد
ضرورت توجه به هویت ایران- اسلامی در سوغات زیارت
مدیر کل امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی در این میزگرد بر ضرورت توجه به هویت ایرانی-اسلامی در تولید و عرضه این محصولات تاکید و اظهار کرد: سوغات زیارت باید با سبک زندگی ایرانی-اسلامی همخوانی داشته باشد؛ اگرچه تولید و عرضه سوغات زائر اهمیت دارد، اما نباید از فرهنگ وارداتی شرق و غرب الهام گرفته شود.
حجت االله شریعتمداری افزود: سوغاتی که با هویت مشهد و خراسان بزرگ همخوانی نداشته باشد، دیگر سوغات زیارت نیست.
وی بر اهمیت بازتعریف و هویت‌بخشی به «سوغات زیارت» در استان خراسان رضوی تأکید کرد و خواستار رویکردی نوین در تولید، عرضه و برندسازی صنایع دستی و محصولات بومی این استان شد.
اگر به دنبال سبک زندگی ایرانی-اسلامی باشیم، سوغاتی که قرار است تولید و عرضه شود، ذائقه‌ای خاص را می‌طلبد
مدیرکل فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی افزود: اگر به دنبال سبک زندگی ایرانی-اسلامی باشیم، سوغاتی که قرار است تولید و عرضه شود، ذائقه‌ای خاص را می‌طلبد. اما اگر برگرفته از فرهنگ وارداتی باشد، بحث سوغات، مقوله‌ای دیگر را ایجاب می‌کند.
وی با تأکید بر «هویت» مشهد و خراسان بزرگ در تولید سوغات بیان کرد: قاعدتا سوغاتی که تولید می‌شود، حتما باید متناسب با هویت مشهد و خراسان بزرگ باشد؛ اگر از این هویت خارج شد، دیگر سوغات زیارت و خراسان نیست.
شریعتمداری «اصالت» را از دیگر ارکان مهم سوغات دانست و گفت: این کالا که تحت عنوان سوغات زیارت عرضه می‌شود، باید اصالت داشته باشد؛ اعم از اینکه مواد اولیه‌اش و تولیدکنندگان آن مربوط به مشهد یا خراسان بزرگ باشند.
وی افزود: مهمتر اینکه، تولید حتماً باید «انحصاری» باشد و اگر از این انحصار خارج شود، دیگر سوغات زائر گفته نمی‌شود.
بیشتر بخوانید:
دست‌سازه چوبی یوز ایرانی/ هنرمند نیشابوری ساخت «الماس آسیا» را به پایان رساند
عنصر معنویت باید در بسته سوغات خراسان رضوی دیده شود
درجه‌بندی کیفیت و تناسب با قدرت خرید زائران
مساله مهم دیگر از نظر مدیر کل امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی، «درجه‌بندی سوغات» از نظر کیفیت و قیمت است که او با اشاره به اینکه این کیفیت باید متناسب با توان مالی و قدرت خرید همه اقشار زائران در مشهد باشد،گفت: درجه‌بندی کیفیت بر قیمت‌ها هم اثر می‌گذارد و بسیار مهم است.
شریعتمداری افزود: اگر برای زائر خارجی سوغاتی می‌خواهیم تولید کنیم، باید تفاوت‌هایی با سوغات زائر داخلی داشته باشد.
وی همچنین بر ضرورت توجه به ذائقه‌ها و گروه‌های سنی مختلف تاکید کرد: این سوغات می‌تواند با ذائقه قشر زنان، نوجوانان و سایر گروه‌ها تولید شود.
مدیر کل امور فرهنگی زائران خراسان رضوی به ویژگی‌های فیزیکی و ظاهری سوغات نیز اشاره کرد و گفت: باید حتما سوغاتی که تولید و عرضه می‌شود، وزن حداقلی، بسته‌بندی منحصر به فرد، زیبا و شکیلی داشته باشد که هویتی را بتواند منتقل کند؛ اگر زائری سوغاتی را تهیه می‌کند، خود اصل این سوغات چیزی است و بسته‌بندی‌اش چیز دیگری.
وی بر «ماندگار بودن» سوغات تاکید فراوان کرد و افزود: سوغات حرم مشهد نباید صرفا مصرفی باشد و تمام شود که در این صورت دیگر سوغات نیست؛ سوغات باید ماندگار مانند گوهر سنگ، صنایع دستی و فرش باشد و مصرفی نباشد.
توازن در مکانیزه شدن و حمایت هدفمند
شریعتمداری به اهمیت “«نشان‌دار کردن سوغات یا برندسازی» و مرز باریک بین هنر دستی و تولید صنعتی اشاره کرد و افزود: اگر خیلی هم ماشین‌آلات را به هنر دستی وارد کنیم، دیگر خیلی هنر صنایع دستی نمی‌شود و ماشینی می‌شود؛ مرز باریکی است که باید به آن اشاره شود.
باید حتما سوغاتی که تولید و عرضه می‌شود، وزن حداقلی داشته باشد، بسته‌بندی منحصر به فرد، زیبا و شکیلی داشته باشد که هویتی را بتواند منتقل کند
وی در خصوص حمایت از تولیدکنندگان نیز هشدار داد: چشم تولیدکننده نباید فقط به حمایت باشد؛ اگر این‌گونه باشد، در درازمدت چالش‌دار می‌شود و بازار خود را گم می‌کند.
مدیرکل امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی تأکید کرد که حمایت باید هدفمند باشد و به سمت توانمندسازی و استقلال تولیدکننده حرکت کند.
بیشتر بخوانید:
بازاریابی، راهبرد نجات صنایع‌دستی از نابودی
نوآوری، راه برون رفت صنایع دستی از حاشیه
چالش جهانی‌شدن و نقش استانداری
شریعتمداری به یکی از چالش‌های عصر حاضر نیز اشاره کرد و افزود: با پیش فرض دهکده جهانی و فناوری ارتباطات، هر سوغات و هر طرح و ایده خیلی خوبی هم که اجرایی شود، باز هم می‌تواند کپی‌برداری شود.
وی به نقش استانداری در این زمینه پرداخت و گفت: نقش ما حمایت از تولید، طراحی، تولید، نشان‌دار کردن یا برندسازی و عرضه این محصولات تحت عنوان سوغات زیارت است و حتما حمایت به این صورت صورت می‌گیرد.
مدیر کل امور فرهنگی زائران استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه دستگاه‌های اجرایی استان به این موضوع اهتمام داشته‌اند، افزود: اما این مساله کافی نیست، حمایت‌ها باید مطابق با زمان و سلیقه متغیر باشد؛ حمایت باید جنبه معنوی داشته، برای عرضه محصول یا مکان و غرفه و برخورد با اجناس تقلبی باشد و تسهیل‌گری شود.
شریعتمداری در پایان به نیاز زائر خارجی به سوغاتی قابل حمل، سبک و رقابتی اشاره کرد و از همکاری با تولیدکنندگان حوزه‌هایی مانند درودگری، نگارگری، تراش سنگ‌های نیمه‌قیمتی و محصولات حوزه زعفران خبر داد.
بیشتر بخوانید:
حمایت، لازمه گذر صنایع دستی خراسان از گردنه چالش‌ها
تجاری سازی صنایع دستی در گرو حمایت همه‌جانبه
بسته بندی فاخر، نیمی از مسیر موفق در صنعت صنایع دستی
کارشناس مسوول بازاریابی و تجاری سازی معاونت صنایع دستی خراسان رضوی نیز در این میزگرد گفت: بسته بندی فاخر در صنایع دستی از موارد بسیار مهم بوده و بیش از یک دهه است که در وزارت میراث فرهنگی مطرح و اکنون پس از گذشت این مدت هنوز نتیجه مطلوبی حاصل نشده است.
محسن بیوکی با تقسیم بندی به ۲ مدل فاخر و تجاری ادامه داد: در بسته بندی نوع فاخر و خاص به طور معمول برای هدایا و اشخاص خاص انجام می گیرد و در نوع تجاری صرفا یک جعبه معمولی است و هیچ نگاهی به جذابیت آن نیست که این نوع بسته بندی که اتفاقا بیشتر هم انجام می گیرد، نه برای مشتریان داخلی و نه برای صادرات مناسب نیست.
وی خاطر نشان کرد: برای بسته‌بندی ویژگی‌هایی باید لحاظ شود که معرف محصول، شکیل، مقاوم، دوست دار محیط زیست و سبک باشد که بسته به نوع مشتری و تولید کننده ساخته شود و با نگاه صادراتی انجام گیرد، در عین حال نیز قیمت تمام شده برای مصرف کننده نیز مقرون به صرفه باشد.
این مسوول میراث فرهنگی استان تصریح کرد: برای هنرمندانی که بسته بندی شکیل و جذابی داشته باشند، تسهیلات و مشوق هایی را مد نظر قرار داده ایم و در کنار آن موارد دیگری هم چون سوغات زیارت، تجارت و بازاریابی نیز هر کدام به طور مجزا مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرند.
برای بسته‌بندی ویژگی‌هایی باید لحاظ شود که معرف محصول، شکیل، مقاوم، دوست دار حیط زیست و سبک باشد که بسته به نوع مشتری و تولید کنند ساخته شود
وی در خصوص اقدامات تشویقی برای فعالان حوزه بسته بندی نیز عنوان کرد: ارائه تسهیلات ارزان قیمت، اعطای غرفه های رایگان در نمایشگاه های تخصصی و همچنین معرفی آنها به فروشگاه های معتبر از مهمترین این اقدامات به شمار می رود.
بیوکی در پایان با ارائه پیشنهادی اظهار کرد: حل مشکل بسته بندی نیازمند یک قانون است که با استفاده از آن، مانع اعطای مجوز به تولیدکنندگان فاقد بسته بندی مناسب شویم.
به گفته وی، یک محصول صنایع دستی زمانی به عنوان هنر صنایع دستی شناخته می‌شود که حداقل ۸۰ درصد آن کار دست باشد، بنابراین دخالت و کاربرد ماشین آلات در این حوزه خیلی حساس است.
بیشتر بخوانید:
کاربری جدید، راه حفظ و ماندگاری صنایع دستی
صنایع دستی با برند ملی نمادی از خلاقیت هنرمندان خراسان رضوی
الگوبرداری نادرست و ضربه به سوغات اصیل
هنرمند فعال دیگر در حوزه بسته بندی محصولات نفیس صنایع دستی نیز در این میزگرد بیان کرد: الگوبرداری نادرست و مصادره به مطلوب محصولات سوغات و صنایع دستی از سوی برخی از فعالان کم تجربه، اعتبار اصالت این نوع کالاها را در معرض خطر قرار داده است.
حمید جابر با بیان اینکه توجه به صنایع دستی موجب ایجاد حاشیه های فرهنگی می شود، ادامه داد: صنایع دستی به عنوان کالایی که معرف فرهنگ و تمدن و پل ارتباطی پیشینیان با نسل امروز است، بسیار دارای اهمیت است که با حمایت از فعالان این حوزه، می‌توان به به جایگاه آن ارج نهاد.
وی ادامه داد: بسیاری از کشورهای بی تمدن، بدون داشتن سبقه کهن ارزش این نوع کالا را می‌دانند و با توجه به صنعت صنایع دستی، موفق به درآمدزایی های بین المللی از جمله کشور ما شده اند که این موضوع در صورت بی توجهی بار فرهنگی سنگینی برای ما به همراه خواهد داشت.
این فعالان حوزه صنایع دستی خاطرنشان کرد: مدیریت توزیع منابع و پرداخت تسهیلات برای فعالان واقعی این عرصه بسیار حائز اهمیت است و آزمون و خطاهای بی فایده موجب خستگی فعالان شده است. همچنین تهیه ماشین آلات به روز برای تولید انبوه نقش مهمی در ارز آوری و کاهش قیمت تمام شده صنایع دستی دارد که فقدان آنها رقابت با محصولات خارجی را سخت می‌کند.
جابر اظهار کرد: البته با همت فعالان صنایع دستی، هم اکنون یک آشتی فرهنگی انجام گرفته و اکنون از هنر و فرهنگ ایرانی سنتی در تولید صنایع دستی استفاده می شود که با برگزاری کلاس های آموزشی می توان، این شرایط را در میان علاقه مندان توسعه داد.
