به گزارش خبرنگار ایرنا، چاپ سوم کتاب «کمیاگر عشایر» پنجشنبه با حضور جمعی از فرهیختگان جامعه عشایری فارس و سکینه کیانی همسر مرحوم محمد بهمن بیگی در اداره آموزش و پرورش عشایری فارس رونمایی شد.
کتابی که گفته می شود سبک نوشتاری و نوع نگاه سبب شده تا به یکی از کتاب های موفق جامعه عشایری تبدیل شود و در معرفی پدر آموزش و پرورش عشایری به گونه‌ای متفاوت، موفق عمل کند.
به گفته محسن رجایی پناه، ویراستار کیمیاگر عشایر، سال‌ها پیش، امرالله یوسفی با نگاشتن کتاب مدیرکل افسانه‌ای برای گفتن و نوشتن از بهمن بیگی صف شکنی کرد و امروز دیگر این حوزه قرق شده نیست.
به گفته او، از آن روز تا همین امروز، نویسندگان درباره بهمن بیگی دو دسته‌اند؛ نخست، کسانی که عاشق هستند و معشوق را سراسر حسن و خوبی می بینند و دوم، دوستداران منش‌ها و روش‌های و خدماتی که او به جامعه عشایری کرده است.
رجایی پناه معتقد است که نویسنده کیمیای عشایر از دسته نخست است و این عشق در لابه لای کلمات او مشهود است؛ هر چند به گفته خود او، اصلا محمد بهمن بیگی را نمیشناخته و به واسطه نوشته ها و آثار و شاگردان او عاشقش شده است.
نوشتن از بهمن بیگی، نیازمند اشرافی گسترده است
این ویراستار فارسی که پدر آموزش و پرورش عشایری در یکی از نامه های خود توصیه کرده روزی سرگذشت تعلیم و تربیت عشایری را بنویسد، معتقد است که نوشتن درباره بهمن بیگی آسان نیست و نویسنده باید اشراف علاوه بر فن نوشتن، اشراف خوبی هم به علوم روانشناسی و جامعه شناسی داشته باشد.
به گفته رجایی پناه، نویسنده کیمیاگر عشایر، علاوه بر دانش آکادمیک، بر اثر مطالعات گسترده و متنوعی که داشته، در حوزه ادبیات نیر ماهر است؛ طوری که نتوانسته است زیاد در جملات آن دست ببرد.
او گفت: علاوه بر استفاده هنرمندانه از شعر و ادبیات، استفاده و بهره گیری از مقوله بسیار زیبای طنز از دیگر ویژگی‌های کتاب کیمیاگر عشایر است؛ چاشنی خوبی که در نوشته‌های بهمن بیگی نیز دیده می‌شود.
این ویراستار فارسی گفت: اگر ما از خواندن کتاب‌های بهمن بیگی لذت می‌بریم، بکارگیری استادانه عنصر طنز در لابه لای نوشته‌های او است که در کتاب فرهمند درباره او نیز دیده می‌شود.
به عقیده او، پس از اشراف کافی و استفاده هنرمندانه از کلمات و عنصر طنز، امانتداری از دیگر ویژگی‌های این کتاب است چرا که با گذاشتن گیومه و بیان دقیق رفرنس‌ها، این اصل را رعایت کرده است.
تلفیق شعر و ادب برای معرفی اندیشه پدر آموزش عشایری
«جناب بهمن بیگی بیا و دانش آموزان چهل نفری‌ات را به آرامگاه حافظ ببر تا کمی رندی بیاموزند، بیا بچه‌های دانشسرای عشایر را به آرامگاه سعدی ببر تا دیدگاهشان درباره بنی آدم عوض شود و به آفرینش انسان نگرش عمیق‌تری داشته باشند..، بیا و اردوهای تعلیماتی‌ات را در کنار آرمگاه کورش کبیر برگزار کن تا بچه‌های عشایر صلح و آرامش را ببینند».
این بریده‌ای از کتاب کیمیاگر عشایر است که سبک نوشتاری فرهمند را نشان می‌دهد؛ او از ادبیات حافظ و سعدی بهره برده تا اندیشه‌های صلح‌طلبی و انسان دوستی محمد بهمن بیگی را بیان کند.
از خود او پرسیدیم، چرا «کیمیاگر عشق؛ نگاهی دیگر گونه به محمد بهمن‌بیگی» است؟ یکی از موارد که مطرح کرد،همین است که سرفصل های انتخاب شده بیشتر، برگرفته از اشعار سعدی و حافظ است که تازه بوده و توانسته مخاطب را همراه کند.
نوآوری در واژه و مفهوم؛ شاخصه «کیمیاگر عشایر»
نویسنده کیمیاگر عشق گفت: در این کتاب سعی کرده ام واژه سازی کنم؛ مهندسی واژه‌های این کتاب برای اولین بار رخ داده است.
فرهمند عنوان کرد: واژه‌هایی مانند شمس عشایر، مولوی ایل و فردوسی عشایر نمونه‌هایی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.
اما این نوآوری تنها در واژه پردازی نبوده و به دیگر جنبه‌ها و ابعاد کتاب نیز بر می‌گردد.
فرهمند گفت: مثلا داستان قوچ سینه سرخ دنایی را به سبکی بیان کردم که بهمن بیگی در قامت حافظ محیط زیست ظاهر شده و این نوآوری به همراه طنز سبب شده تا مخاطب فصل به فصل پیش رود و خسته نشود.
او این را هم اضافه کرد که با توجه به دانش آکادمیک خود در علوم باغبانی، به زندگی بهمن بیگی از این زاویه نیز نگاه کرده است.
معرفی اندیشه‌های بهمن بیگی با چاشی طنز
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که به گفته نویسنده کیمیاگر عشایر، این کتاب را دیگرگونه کرده، استفاده از ادبیات طنز است و سطحی از ساختارشکنی در سبک نوشتاری آن است.
فرهمند با اشاره به نوشته‌های طنازانه بهمن بیگی، گفت: سعی کرده‌ام در نوشتن کتاب، به سبک خود بهمن بیگی نیز نزدیک شوم.
به عقیده نویسنده، یکی از عوامل موفقیت کیمیاگر عشایر و چاپ سوم آن نیز همین استفاده از عنصر طنز و ادبیات بوده است. او اظهار کرد: طنز موجود در کتاب خواننده را به متن می کشاند.
بهمن بیگی و جامعه
نویسنده این کتاب یکی دیگر از نقاط شاخص نوشته خود را بررسی‌های جامعه شناختی دانست و گفت: به عنوان مثال زمینه اجتماعی فعالیت های بهمن بیگی، جایگاه زنان و مقایسه هایی از آموزش ۵۰ سال پیش و امروز را در این اثر می توان خواند.
او ادامه داد: مخاطب در هنگام خواندن این کتاب، در برخی از بخش های کتاب، با شرایط زمان احساس همزاد پنداری می‌کند.
چرا کیمیاگر عشایر به چاپ سوم رسید؟
در روزهایی که کتاب ها با تیراژی بسیار پایین به چاپ می رسد و کاهش سرانه مطالعه بر شمار مخاطبان اثر گذاشته است، کتاب کیمیاگر عشایر به چاپ سوم رسید و این‌سری از سوی انتشارات تخت جمشید روانه کتابفروشی‌ها شد.
دلیل این موفقیت را که از نویسنده پرسیدیم، گفت: در مقدمه کتاب اقرار به دیوانگی کرده‌ام؛ سبک نوشتاری کتاب خیلی در این استقبال مخاطبان تاثیر داشته و متن طوری نوشته شده که در همان ابتدای خواندن، به نظر خواننده می آید که انگار مسیر، متفاوت است.
او این را هم گفت که کتاب کیمیاگر عشایر، سوای اینکه مخاطب عام خوبی دارد یک کتاب دانشگاهی نیز هست چرا که منابع به شکل خاصی استفاده شده و همه رفرنس‌ها نیز در آخر کتاب معرفی شده است.
نقدی بر کیمیاگر عشایر
بابک نادری پور، محقق و استاد دانشگاه و فرهیخته جامعه عشایری فارس با بیان شاخصه‌های کتاب کیمیاگر عشایر، چند نقد نیز به این اثر وارد کرد.
نخست اینکه، بهتر بود نویسنده اجازه دهد تا «بهمن بیگی را در زمین داشته باشیم»؛ درست است که او از خاک بر افلاک شده اما چون عده ای در کمین هستند تا از تک تک کلماتی که از حلقوم فرهیختگان عشایر بیرون می آید، بهانه جویی کنند؛ بیان جملاتی مانند اینکه بهمن بیگی به معراج رفت و مقام الهی دارد، تشبیه او به موسی (ع) و محمد (ص) و بیان اینکه او در رویاهای پیامبرانه خود چیزی شبیه اقرا شنیده، ممکن است برتابیده نشود.
به گفته نادری پور، اگر پیامبران را مصلحانی برای سروسامان دادن به وضعیت مردم در نظر بگیریم، قیاس از این حیث خیالی نیست اما پیامبران قداست خود را دارند.
دومین مساله‌ای که او بیان کرد، اصرار فراوان بر استفاده از شعر شاعران است؛ طوریکه هر پاراگراف به یک بیت آراسته و این مقداری ما را از هدف اصلی کتاب دور می کند.
نقد دیگر او این بود که مثالها و توضیحاتی در کتاب وجود دارد که اگر نبود ، خللی ایجاد نمی شد و بلکه کتاب خلاصه تر و خواندن آن آسان‌تر نیز می شد.
او در پایان این پیشنهاد را هم مطرح کرد که ای کاش مسئولان فرهنگی فارس، با بصیرت، سردیسی از محمد بهمن بیگی را در جلو دبیرستان عشایری نصب می کردند و نام او را هم بر این دبیرستان می گذاشتند.
