به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، «نوذر شفیعی»، تحلیلگر و استاد روابط بین‌الملل در پنل《ایران و قدرت‌های بزرگ》که در چارچوب برگزاری نخستین «کنفرانس بین‌المللی مطالعات آمریکا و اروپا» از صبح امروز در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران آغاز به کار کرد، درباره سیاست دولت‌های بزرگ در ایندوپاسیفیک گفت: ایندوپاسیفیک یک مفهوم جدید و جدی است و تازه در ادبیات روابط بین‌الملل جای می‌گیرد. از نظر قلمرو، ایندوپاسیفیک، منطقه‌ای است که از غرب آمریکا آغاز می‌شود، به جنوب غرب آسیا، آفریقا، شرق آسیا، جنوب شرق آسیا و بخش‌هایی از جنوب آسیا امتداد پیدا می‌کند. یعنی یک قلمرو بسیار گسترده که به همین دلیل هم آن را ابرمنطقه می‌نامند. در داخل این قلمرو، یک سری فعل و انفعالات ژئواستراتژیک رخ داده یا در حال وقوع است و نظریاتی هم وجود دارند که می‌توانند این تحولات منطقه‌ای را توضیح دهند؛ از جمله نظریه‌های امنیتی، نظریه‌های رئالیستی، لیبرالی و همچنین نظریه‌های سازه‌انگارانه.
معافیت بندر چابهار از تحریم، بخشی از بازی واشنگتن با دهلی نو و پکن است. آمریکا، در شرایط فعلی، هند را از تحریم‌های مربوط به چابهار معاف کرد و می‌خواهد هند را در برابر چین تقویت کند و نسخه ایندوپاسیفیک را در برابر نسخه آسیایی-پاسیفیکی که چین دنبال می‌کند، برتری ببخشد. اتحادها و ائتلاف‌ها در منطقه دگرگون شده‌اند
شفیعی در ادامه اظهارات خود درباره سیاست قدرت‌های بزرگ، بحث خود را از ژاپن آغاز کرد و گفت: بسیاری معتقدند که ژاپن اولین کشوری بوده که این اصطلاح را به‌کار برده است. عنوانی که ژاپنی‌ها استفاده کردند، "ایندوپاسیفیک آزاد و باز" (Free and Open Indo-Pacific) بود. البته در ابتدا این یک استراتژی رسمی بود، ولی بعدها به این نتیجه رسیدند که چون این عنوان جهت‌دار بوده و ممکن است حساسیت چین را برانگیزد، یا آن را بدون «استراتژی» بیان می‌کنند یا واژه‌ی «اوت‌لوک» (Outlook) را جایگزین کرده‌اند که به‌معنای دیدگاه یا چشم‌انداز ایندوپاسیفیک آزاد و باز است. این استراتژی سه رکن اساسی دارد که هرکدام از آن‌ها بر اساس دغدغه‌های خاصی مطرح شده‌اند. در این منطقه، تحولات جدیدی رخ داده که آنچه در گذشته به‌عنوان اتحادها و ائتلاف‌ها وجود داشته، به‌صورت بنیادی دگرگون خواهد شد و سازه‌های جدید امنیتی، اقتصادی و فرهنگی جایگزین خواهد شد، مرکز ثقل سیاست جهانی، اقتصاد جهانی و امنیت جهانی در حال انتقال به همین منطقه است. ژاپنی‌ها وقتی از این استراتژی صحبت می‌کنند، منظورشان این است که در حوزه‌های اقتصادی و حقوقی، نظمی مبتنی بر قانون ایجاد شود. این نظم مبتنی بر قانون بیشتر متوجه چین است؛ به‌خصوص در حوزه حقوق دریا، ژاپنی‌ها معتقدند که چین در حال انجام اقداماتی است که کنوانسیون حقوق دریاها در سازمان ملل را زیر سؤال می‌برد. نکته دوم، شکوفایی اقتصادی است.
ژاپن نگران چین است اما به دنبال درگیری با آن نیست
وی ادامه داد: در این زمینه، ژاپن بر ایجاد زیرساخت‌های باکیفیت تأکید دارد و همچنین در تلاش است نهادهایی مانند اتحادیه‌های ترانس‌پاسیفیک را پایه‌گذاری کند. وی افزود: بحث ثبات و امنیت هم در این زمینه مهم است و مفاهیمی مانند کواد و کواد پلاس نیز پیشنهاد ژاپنی‌هاست، هرچند گاهی تصور می‌شود که منشأ آن‌ها آمریکا بوده است. ژاپن در عین حال تلاش می‌کند قانون اساسی‌اش را اصلاح کند، به‌ویژه ماده ۹ که به ژاپن اجازه نمی‌دهد از نیروی نظامی فراتر از «نیروی دفاع از خود» استفاده کند. در نهایت باید گفت که استراتژی «آزاد و باز» بازتاب‌دهنده نگرانی ژاپن نسبت به آن چیزی است که در این منطقه رخ می‌دهد. ژاپن نگران چین است، ولی در شرایط فعلی نمی‌خواهد صراحتاً با آن وارد درگیری شود.
چین به‌عنوان یک تهدید جدی برای ایالات متحده مطرح است
تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره دیدگاه آمریکا در استفاده از واژه «ایندوپاسیفیک» گفت: آن‌ها بسیار صریح عمل می‌کنند و کاملاً روشن است که هدف از این استراتژی، جمع کردن کشورها و ایجاد نهادهای امنیتی و اقتصادی برای محدود کردن چین است. تیم مشاوران آمریکا پیشنهاد داده‌اند که به‌جز حوزه نظامی، هیچ تضمینی برای جلوگیری از نفوذ چین در منطقه وجود ندارد. یعنی چین به‌عنوان یک تهدید جدی برای ایالات متحده مطرح شده است. اما آمریکا نمی‌خواهد مستقیماً با چین درگیر شود. بنابراین ابتکارعمل‌هایی که اتخاذ می‌کند در قالب اتحادهای دوجانبه به اتحادهای چندجانبه محدود تبدیل می‌شوند، این هم بخشی از همان روند است.
آمریکا به دنبال بازسازی سازه‌های امنیتی در منطقه است
شفیعی با اشاره به اینکه آمریکا اکنون در این فکر است که اتحادهای قبلی یا باید ادامه یابند، یا باید تکامل پیدا کنند و یا اینکه خاتمه یابند، گفت: آمریکایی‌ها به این گزینه‌ها می‌اندیشند و در پی آن هستند که بازسازی جدیدی از نظر سازه‌های امنیتی در این منطقه انجام دهند. در این میان، آسه‌آن برای ما به‌عنوان یک اتحادیه، بازیگری مهم است. آن مبنای فکری آن این سه مهم است: ۱. هیچ تحولی در منطقه آسیا ـ ایندوپاسیفیک نباید اتفاق بیفتد که مرکزیت آسه‌آن را زیر سؤال ببرد. اگر تحولی مرکزیت یا مدیریت آن را تضعیف کند، با آن مخالفت خواهد کرد. ۲. آسه‌آن با شکل‌گیری قطب‌بندی‌ها و رتبه‌بندی‌ها در منطقه مخالف است. یعنی اگر قرار باشد منطقه به دو قطب آمریکا و چین تقسیم شود و حول آن‌ها محورهایی شکل بگیرد، آسه‌آن با آن مخالفت می‌کند. ۳. آسه‌آن نه به‌سمت چین خواهد رفت و نه به‌سمت آمریکا. بنابراین، دیدگاهی که آسه‌آن دارد، تحت عنوان AOIP (Outlook on the Indo-Pacific) شناخته می‌شود. آن‌ها با واژه‌هایی مثل "استراتژی" و به‌کارگیری زبان تقابلی مخالف‌اند. به همین دلیل، سعی دارند ایندوپاسیفیک را به حوزه‌های غیرسنتی وارد کنند.
وی افزود: برای مثال اگر بحث امنیتی مطرح است، آن را به تهدیدهای غیرسنتی منتقل کنند و یا در حوزه اقتصاد، اتصال سرمایه‌گذاری‌ها و مشارکت‌های مالی را تقویت نمایند. در واقع، برداشتی که آسه‌آن از ایندوپاسیفیک دارد، نگاهی غیرامنیتی و غیرتقابلی است.
تیم مشاوران آمریکا پیشنهاد داده‌اند که به‌جز حوزه نظامی، هیچ تضمینی برای جلوگیری از نفوذ چین در منطقه وجود ندارد. یعنی چین به‌عنوان یک تهدید جدی برای ایالات متحده مطرح شده است. اما آمریکا نمی‌خواهد مستقیماً با چین درگیر شود. همه کشورهای منطقه در حال تمرکز برای محدودسازی چین هستند
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه هند به‌شدت نگران این است که قطب‌بندی‌هایی که در آسیا و ایندوپاسیفیک در حال شکل‌گیری است، آن را در مقابل چین قرار دهد، گفت: بنابراین، هند مفهوم IIP (Indo-Pacific Initiative) را مطرح کرده و اصطلاح "فراگیر" (inclusive) را به کار می‌برد تا حتی چین را هم در این فرایند بگنجاند. البته ما از میان خطوط می‌فهمیم که این واژه‌ها و ادبیات، بازتاب‌دهنده دغدغه‌ها، حساسیت‌ها و نگرانی‌های کشورهاست. می‌دانیم که همه این کشورها در حال تمرکز برای محدودسازی چین هستند، ولی از اصطلاحاتی استفاده می‌کنند که حساسیت مستقیم چین را تحریک نکند.
شفیعی با اشاره به اینکه اروپا تمایل دارد به‌عنوان یک بازیگر وارد منطقه شود، آن‌هم به‌صورت واحد و در قالب اتحادیه، گفت: البته کشورهایی مثل انگلیس یکی از پایه‌های اصلی هستند و فرانسه به شکل‌های دیگری ایفای نقش می‌کند، ولی خود اتحادیه اروپا در موضع رسمی اعلام کرده که نگران درگیری‌های بین چین و آمریکاست. اروپا تمایل دارد روابط خود را با اتحادیه آسه‌آن تقویت کند. من اصطلاحاً به این رویکرد، میان‌نهادگرایی می‌گویم. با این حال، اروپا دیرتر از دیگران وارد منطقه شده و شاید این مسئله به دلیل فاصله جغرافیایی باشد.
مرکز ثقل قدرت در آینده در حال انتقال به ایندوپاسیفیک است
وی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: این منطقه، منطقه‌ای بسیار حساس و مرکز ثقل قدرت در آینده در حال انتقال به این منطقه است. کشورها بر اساس منافع ملی خودشان وارد این فضا شده‌اند، ولی هر کدام با واژگان خاص خود دیدگاهشان را بیان می‌کنند. هر کشوری با حساسیت و احتیاط در حال تصمیم‌گیری است. این روند منجر به شکاف و تفرقه‌افکنی به معنای منفی نمی‌شود، بلکه در واقع نوعی مصون‌سازی است. همچنین، نشانه‌ای از دیپلماسی پویا، موازنه‌گرایی خودمختار.
شفیعی با تاکید بر اینکه کشورهایی مانند ژاپن، سیاست‌های خود را از طریق ابزارهای اقتصادی دنبال می‌کنند، گفت: آن‌ها در اتخاذ استراتژی‌ها دقت و ملاحظه دارند. در نوع دیپلماسی‌هایی که پیش می‌برند هم به‌شدت محتاط هستند و ایران نیز بخشی از بازی ایندوپاسیفیک است، چراکه این منطقه تا جنوب غرب آسیا گسترش یافته است. به نظر من، ایران باید با این نگاه به موضوع توجه کند.
کشورهایی مانند ژاپن، سیاست‌های خود را از طریق ابزارهای اقتصادی دنبال می‌کنند. آن‌ها در اتخاذ استراتژی‌ها دقت و ملاحظه دارند. در نوع دیپلماسی‌هایی که پیش می‌برند هم به‌شدت محتاط هستند و ایران نیز بخشی از بازی ایندوپاسیفیک است. ایران به یک نگاه جدید و راهبردی به منطقه ایندوپاسیفیک نیاز دارد
وی با در رابطه با روابط هند و آمریکا و معافیت بندر چابهار از تحریم گفت: این نیز بخشی از همین بازی است و آمریکا، در شرایط فعلی، هند را از تحریم‌های مربوط به چابهار معاف کرد و می‌خواهد هند را در برابر چین تقویت کند و نسخه ایندوپاسیفیک را در برابر نسخه آسیایی-پاسیفیکی که چین دنبال می‌کند، برتری ببخشد.
شفیعی گفت: در خصوص چین هم باید گفت که هنوز تمایل دارد از واژه «آسیای پاسیفیک» استفاده کند و استراتژی آن هجینگ (hedging) است. مرکز ثقل رفتارش هم طرح یک کمربند، یک راه (BRI) است. در نتیجه، به نظر می‌رسد که لازم است که در حوزه آکادمیک با دقت بیشتری به این منطقه توجه شود و در حوزه سیاست‌گذاری ملی نیز جمهوری اسلامی ایران یک نگاه جدید و راهبردی را برای توجه به این موضوع در دستور کار قرار دهد.
به گزارش ایرنا، اولین کنفرانس بین‌المللی مطالعات آمریکا و اروپا صبح امروز با حضور و سخنرانی محمدجواد ظریف وزیر پیشین امور خارجه و مهدی سنایی معاون سیاسی رئیس‌جمهور، در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران آغاز شد. این نشست روزهای ۱۹ و ۲۰ خرداد با حضور اساتید، اندیشمندان و تحلیلگرانی از ایران کشورهای مختلف برگزار می‌شود. در این کنفرانس تحولات حوزه اروپا و آمریکا و روابط آن‌ها با ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد. پنل «ایران و قدرت‌های بزرگ》به مدیریت جهانگیر کرمی، استاد دانشگاه با حضور نوذر شفیعی، محمدکاظم سجادپور، الهه کولایی، عباس ملکی، اساتید روابط بین‌الملل دانشگاه بعدازظهر امروز برگزار شد.
