به گزارش ایرنا، گنبد سلطانیه، اثر بی بدیل جهانی، یادگار دوره ایلخانیان در ایران و یکی از آثار ثبت شده کشور در فهرست میراث جهانی است و هم اکنون بزرگترین گنبد آجری جهان به شمار می رود.
این گنبد به دست سلطان محمد خدابنده در قرن هشتم احداث شده است و در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر زنجان قرار دارد که نظر هر بیننده ای را در اولین نگاه به خود جلب می کند.
این اثر منحصر به فرد، یکی از مهمترین و عظیمترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیه استانبول سومین بنای بزرگ تاریخی و از حیث فناوری ساخت گنبد، بزرگترین گنبد آجری در جهان به شمار می رود.
این بنای عظیم از شاهکارهای هنری دوره ایلخانی و تجلیگاه هنر معماری این دوره است که علاوه بر شکوه و عظمت معماری در نوع خود بی نظیر، دانشنامه ای از نقش و طرح در تزیینات معماری آن روز به شمار می رود که بیانگر برهه ای از تاریخ معماری و هنر ایران است.
بنا بر شواهد تاریخی، بنای گنبد در دوران حکومت خدابنده از ۷۰۴ تا ۷۱۳ ه. ق احداث شده و تنها بنای برجای مانده از مجموعه ارگ سلطانیه بوده است که بانی و سازنده آن را رشیدالدین فضل الله و تاج الدین علیشاه ذکر کرده اند.
الگوی ساخت بنای سلطانیه، مقبره سلطان سنجر در مرو است که اولجایتو در زمان ولیعهدی وقتی حاکم مرو بود بارها آنجا را دیده بود.
در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که شیوه ساختمانی گنبد سلطانیه به پیروی از مدرسه ضیائیه بوده که مقارن ظهور چنگیز ساخته شده و نیز گنبد جبلیه یا هارونیه طوس که سرمشق سایر گنبدهای دوره ایلخانی بوده است.
هم اکنون این گنبد جهانی با بیش از ۷۴۰ سال قدمت همچنان ایستایی خود را حفظ کرده و پابرجا و استوار مانده است، اما این اثر و آثار تاریخی پیرامونی آن برای مرمت و حفظ زیبایی و استحکام خود نیازمند توجه بیشتر است.
کمبود اعتبار مشکل اصلی مرمت و نگهداری گنبد سلطانیه
فرماندار شهرستان سلطانیه با بیان اینکه گنبد سلطانیه نگین شهر سلطانیه است و باید توجه ویژه ای به آن شود، می گوید: برنامه اصلی ما فضا سازی محوطه گنبد سلطانیه است که در سفر آتی رئیس جمهور به استان مطرح می شود و در سفر وزیر میراث فرهنگی به این شهر نیز به عنوان اولویت های شهرستان اعلام خواهد شد.
ولی اله انصاری با تاکید بر اینکه در صورت تصویب و تحقق بودجه مد نظر شاهد تحولاتی در این بخش خواهیم بود، می افزاید: هر چند در زمان حاضر با تخصیص بودجه ۲۰ میلیارد ریالی اقداماتی برای گنبد سلطانیه در حال انجام است اما افزایش این اعتبارات در سفر آینده ریس جمهور به استان پیگیری خواهد شد.
وی با بیان اینکه امیدواریم بودجه تخصیصی به انجام اقدامات مرمتی تاثیرگذار در گنبد سلطانیه کمک بسزایی کند، اظهار می کند: این اثر هم اکنون نما و جلوه خوبی ندارد که خود این مساله در جذب توریست ها و گردشگران تاثیرگذار است.
انصاری با تاکید بر اینکه رونق گردشگری این شهرستان در گرو تقویت زیرساخت هاست، می افزاید: هر چند زیر ساخت هایی از قبیل اقامتگاه و بوم گردی در شهرستان وجود دارد اما محدود است، به ویژه آنکه شهرستان از نبود هتل در مضیقه قرار دارد.
وی با بیان اینکه فرمانداری شهرستان برای سازمان دهی مشکلات این حوزه،برگزاری نشست هایی را با سرمایه گذاران مد نظر قرار داده است، ادامه می دهد: برای افزایش میزان اقامت گردشگران در شهرستان باید کارهای بیشتری صورت گیرد تا مردم نیز منتفع شوند.
نگاه میراث فرهنگی به گنبد سلطانیه نگاه حفاظتی و مرمتی است که این موضوع به نوعی موجب گله مندی مردم این شهرستان شده است.
فرماندار شهرستان سلطانیه با بیان اینکه موضوع مهم این است که سازمان میراث فرهنگی به گنبد سلطانیه نگاه حفاظتی و مرمتی دارد، اضافه می کند: این موضوع به نوعی موجب گله مندی مردم این شهرستان نیز شده، چون حفاظت و مرمت این اثر، مردم را نیز درگیر و ساخت و سازها را تا حدودی سلب کرده است.
انصاری با بیان اینکه مردم باید در این موضوع منتفع شوند، اظهار می کند: مردم در هر حوزه ای همواره پیشقدم شده و نقش آفرینی می کنند، در حالیکه میراث فر هنگی شهرستان دچار عقب ماندگی هایی است، بنابر این تلاش می شود حوزه گردشگری سلطانیه بیش از گذشته فعال شود.
فرماندار شهرستان سلطانیه با بیان اینکه گنبد جهانی سلطانیه از کمبود اعتبار رنج می برد، یادآور می شود: تخصیص و تزریق اعتبارات برای انجام به موقع اقدامات لازم از قبیل محوطه سازی و حفاری ها علاوه بر کاهش هزینه ها به رضایت مردم منتهی خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه کمبود اعتبارات هزینه نگهداری اثر را به مراتب افزایش می دهد، اضافه می کند: در زمان حاضر روند جذب گردشگر در این شهرستان به ویژه به خود اثر تاریخی گنبد سلطانیه چشمگیر نیست، بنابراین باید با تقویت زیر ساخت ها برای افزایش تعداد گردشگران ورودی به شهرستان و این اثر تاریخی تلاش کرد.
انصاری خاطر نشان می کند: هر چند شهرستان غیر از گنبد سلطانیه، آثار دیگری نظیر مجموعه تفریحی شاه بلاغی، معبد داش کسن و ملا حسن کاشی را در خود جای داده اما میزان ماندگاری گردشگر در این شهرستان زیر یکساعت است که در صورت ایجاد شرایط بهتر و حضور تورهای گردشکری می توان این میزان را به چهار ساعت افزایش داد.
رنج گنبد سلطانیه از مشکلات پیرامونی
یک کارشناس آثار تاریخی استان زنجان با بیان اینکه گنبد سلطانیه به عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان و اثر ثبت جهانی از ظرفیت های مهم گردشگری شهر سلطانیه محسوب می شود، ادامه می دهد: آرامگاه ملاحسن کاشی، معبد داش کسن، حمام سالار و چمن سلطانیه از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این شهر هستند که ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارند.
مهدی باقری با اشاره به مشکلات فنی و ساختاری این اثر بی همتا می افزاید: گنبد سلطانیه فاقد فنداسیون و پی محکم است و سیستم ایستایی آن بر اساس قوس‌های داخلی است که فشارهای وارده را تحمل می‌کند، اما این ساختار آسیب‌پذیر است.
وی اضافه کرد: وجود شکاف‌های بزرگ و کوچک در نمای داخلی گنبد، لب‌پر شدن کاشی‌ها، تغییر رنگ و نفوذ آب به داخل بنا نشان‌دهنده تخریب جدی بناست.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان زنجان ادامه می دهد: مرمت‌های ناپایدار و عجولانه که به دلیل فشار مسئولان برای اتمام سریع پروژه‌ها انجام شده باعث ترک‌خوردگی و افت کیفیت کاشی‌ها شده است.
به گفته این کارشناس، کاشی‌های نصب شده دارای کیفیت پایین بوده و استاندارد نبودن لعاب آنها از دلایل اصلی این مشکلات است.
محوطه اطراف گنبد سلطانیه وضعیت مناسبی ندارد، وجود خانه‌ها و مغازه‌های فرسوده، دستفروشان و وانت‌بارها فضای نامناسبی برای یک اثر جهانی ایجاد کرده است.باقری به مشکلات محیطی و شهری پیرامون گنبد سلطانیه نیز اشاره کرده و اظهار می کند: محوطه اطراف گنبد سلطانیه وضعیت مناسبی ندارد، وجود خانه‌ها و مغازه‌های فرسوده، دستفروشان و وانت‌بارها از جمله این موارد است که فضای نامناسبی برای یک اثر جهانی ایجاد می کند.
به گفته وی، نبود مکان مشخص برای استقرار دستفروشان و ناتوانی شهرداری در مقابله با فعالیت‌های نامناسب آنها به دلیل کمبود امکانات خود مشکلاتی را ایجاد کرده است.
این کارشناس خاطر نشان می کند: نوسازی و زیباسازی نشدن نمای ساختمان‌ها در اطراف گنبد از دیگر مشکلات بوده که باعث کاهش جذابیت گردشگری این بنا شده است، هرچند محدودیت‌هایی در نمای ساختمان‌ها برای حفظ هویت معماری وجود دارد.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه طی خرداد سال گذشته اعلام کرده بود که ساماندگی ارگ گنبد سلطانیه در بازه زمانی پنج ساله از مهمترین اولویت‌های این پایگاه است که انجام این کار مهم به هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
ابوالفضل عالی اضافه کرده بود که قول مساعد برای تخصیص این میزان اعتبار داده شده است که در صورت دریافت اعتبار لازم حتی می توان عملیات مرمت اثر را در بازه زمانی کوتاهتر سه ساله به سرانجام رساند.
وی گفته بود: طرح مربوط به ساماندهی ارگ بر اساس طرحی مشابه آماده شده است که مطالعات باستان شناسی ارگ سلطانیه نیز طبق برنامه ریزی ها از سرگرفته خواهد شد.
این مسوول، فعال شدن کارگاه های مرمت گنبد سلطانیه را از دیگر اولویت های پایگاه عنوان و خاطر نشان کرده بود که این کارگاه ها در حال راه اندازی بوده و داربست ها برای انجام این کار نیز مهیا شده است.
متاسفانه پیگیری خبرنگار ایرنا برای گفت و گو با مدیر پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه و کسب اطلاعات جدید در این خصوص به نتیجه ای نرسید.
