گروه جامعه ایرنا، با افزایش سن، نیاز به خودمراقبتی اجتماعی در سالمندان بیشتر احساس می‌شود درحالیکه اغلب سالمندان با این مقوله ناآشنا هستند و این ناآشنایی باعث می‌شود وقت و طرز زندگی آنها صرف اموری شود که به دلخواه و ایده‌آل آنها نیست، خودمراقبتی اجتماعی به معنای توانایی فرد برای مدیریت روابط اجتماعی، حفظ استقلال و بهبود کیفیت زندگی است؛ فرآیندی که اهمیت آن در زندگی سالمندان هنوز به درستی درک نشده است.
فقط عده کمی از جمعیت ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری سالمندان ایران با مفهوم خودمراقبتی آشنا هستند و اکثر آنها خودمراقبتی را به خوردن قرص و دارو تقلیل داده‌اند و از جنبه‌های دیگر خودمراقبتی مانند خودمراقبتی اجتماعی و خودمراقبتی روانی غافل هستنداین در حالی است که آشنایی با خودمراقبتی اجتماعی و مهارت‌های اجتماعی باعث بهبود کیفیت زندگی، سلامت روان، حفظ استقلال و حتی پیشگیری از بیماری‌ها می‌شود. اگرچه خودمراقبتی اجتماعی، طیف وسیعی از ضرورت معاشرت تا آشنایی با مهارت‌های اجتماعی را در برمی‌گیرد اما با آموزش‌های ساده‌ای می‌توان آنها را به سالمندان یاد داد و در این بین، حمایت خانواده‌ها و آموزش فناوری در مشارکت دادن سالمندان در خودمراقبتی اجتماعی نقش دارد.
با توجه به اینکه بر اساس نتایج پیش‌بینی انجام شده در دفتر جمعیت، نیروی کار و اقتصاد خانوار مرکز آمار ایران از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ایران ۸ نفر در سنین ۶۵ سال و بیشتر هستند، ناآشنایی این جمعیت با خودمراقبتی اجتماعی می‌تواند تبعاتی مانند کاهش مشارکت اجتماعی جمعیت ایران را در پی داشته باشد و وضعیت نگران‌کننده‌ای را به وجود بیاورد.
مهارت نه گفتن در سالمندان
برای خودمراقبتی اجتماعی باید با اصول مهارت‌های اجتماعی آشنا بود. در بین مهارت‌های اجتماعی شاید مهارت نه گفتن از بقیه مهارت‌ها برای سالمندان مهمتر باشد. مهارت نه گفتن یکی از مهم‌ترین ابزارهای خودمراقبتی در سالمندان است. این مهارت به آنها کمک می‌کند تا مرزهای خود را حفظ کرده و از سوءاستفاده‌های مالی و اجتماعی جلوگیری کنند.
با توجه به تغییرات در ساختار خانواده و فشارهای اجتماعی، سالمندان نیاز دارند که به طور موثری بتوانند درخواست‌های نامعقول و فریبکارانه را رد کنند. به طورمثال برخی فرزندان به دلایل مختلف از جمله سوء استفاده مالی، رفت و آمد والدین را به مراکز اقتصادی از جمله بانک‌ها منع کرده و کارت بانکی آنها را طلب می‌کنند یا برای تصاحب ارث و فریب، معاشرت والدین را با دیگر اعضای خانواده و فامیل محدود می کنند.
سالمندان باید در اینگونه مواقع بدون تعلل و خیلی جدی بتوانند در برابر این درخواست‌ها بایستند و بدون خجالت و ترس از بی احترامی، نه بگویند.
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در این باره در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: خودمراقبتی انواع مختلفی دارد که خودمراقبتی اجتماعی نوعی از آن است که فرد در تعاملات خود باید مراقبت های لازم را داشته باشد.
مژگان رضازاده افزود: سالمندان در خودمراقبتی اجتماعی باید مهارت‌های اجتماعی مانند نه گفتن و جرات آموزی و جرات ورزی و سایر موارد را بدانند.
وی ادامه داد: جرات ورزی به معنای دفاع از حقوق و حق خود و بیان افکار و احساسات خود به طور مناسب و صادقانه است، جرات مندی در روابط متقابل با دیگران، اعتماد به نفس و حس استقلال را تقویت می‌کند.
خودمراقبتی برای سالمندان، امری الزامی است
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان با بیان اینکه خودمراقبتی خود را در سبک زندگی افراد نشان می‌دهد، گفت: خودمراقبتی نوعی سبک زندگی آگاهانه است که فرد براساس اطلاعاتی که به دست می آورد بتواند جسم، روح و روان خود را در سطح متعادل و سازگار با زندگی نگاه دارد.
خودمراقبتی می‌تواند باعث افزایش مقاومت سالمندان در برابر بیماری‌ها، تاب آوری در برابر مسائل زندگی، کاهش فرسودگی‌های ناشی از شغل و کاهش کمبودها و ارتقای سطح سلامت روان شود.به گفته وی، سازمان جهانی بهداشت، خودمراقبتی را توانایی افراد برای ارتقای سطح سلامت شامل پیشگیری از بیماری‌ها، حفظ سلامتی و مقابله با بیماری‌ها و مراقبت از خود، بدون حمایت کارکنان بهداشتی و مراقبتی، تعریف می‌کند. خودمراقبتی در واقع فرآیند چندبعدی است که عملکرد سالم بهزیستی اجتماعی، روانی و فردی را تعریف می‌کند.
رضازاده با تاکید براینکه خودمراقبتی برای همگان به ویژه سالمندان، امری الزامی است، افزود: خودمراقبتی می‌تواند باعث افزایش مقاومت سالمندان در برابر بیماری‌ها، تاب آوری در برابر مسائل زندگی، کاهش فرسودگی‌های ناشی از شغل و کاهش کمبودها و ارتقای سطح سلامت روان شود.
وی یادآور شد: خودمراقبتی به فرد احساس خودکارآمدی، ارزشمندی و عزت نفس بالا می‌دهد. خودمراقبتی می‌تواند باعث افزایش انرژی و کاهش استرس شده و در روابط فردی و بین فردی و تعاملات اجتماعی تاثیرگذار باشد و در نهایت کیفیت زندگی فرد را بالا ببرد.
اشاره به دانش‌افزایی سالمندان در حوزه خودمراقبتی در سند سالمندی
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در ادامه به انواع دیگر خودمراقبتی اشاره کرد و گفت: خودمراقبتی انواع مختلفی دارد مثلا خودمراقبتی جسمی که در آن فرد مراقب سبک تغذیه، خواب، ورزش و مصرف دارو و سایر موارد است.
رضازاده افزود: خودمراقبتی های دیگری هم داریم مانند خودمراقبتی معنوی، خودمراقبتی عاطفی و مواردی از این دست؛ خودمراقبتی روانی نیز نوع دیگر خودمراقبتی است که همپوشانی بسیاری با خودمراقبتی جسمی دارد. در خودمراقبتی روانی فرد مراقب میزان استرس و مراقبت از ذهن و روان و فکرش است.
وی خاطرنشان کرد: در راهبردهای سند سالمندی به آموزش‌های پیشگیرانه و آموزش‌های خودمراقبتی و دانش افزایی سالمندان، اشاره شده است.
ضرورت اجرای برنامه‌های آگاه‌سازی سالمندان برای تقویت خودمراقبتی
در سند سالمندی به ماجرای خودمراقبتی اشاره شده است اما نمی‌توان به همین بسنده کرد و به سادگی از کنار آن گذشت چراکه بی‌توجهی به خودمراقبتی سالمندان تبعات کلان برای کشور دارد به طور مثال ناآشنایی سالمندان با خودمراقبتی اجتماعی موجب افزایش هزینه‌های بهداشتی، تضعیف ساختار اجتماعی و کاهش نیروی کار می شود. اگر سالمندان نتوانند به خوبی از خود مراقبت کنند، ممکن است نتوانند در بازار کار فعال باشند یا بار بیشتری بر دوش خانواده‌های خود بگذارند چنانکه اکنون بنا به آمار مرکز تحقیقات سالمندی ایران، فقط حدود ۳۰ درصد از سالمندان شاغل هستند.
اگر سالمندان نتوانند به خوبی از خود مراقبت کنند، ممکن است نتوانند در بازار کار فعال باشند یا بار بیشتری بر دوش خانواده‌های خود بگذارندبا وجود توصیه‌های مکرر سازمان جهانی بهداشت مبنی بر لزوم توسعه برنامه‌های خودمراقبتی اما فقط عده کمی از جمعیت ۹ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری سالمندان ایران با مفهوم خودمراقبتی آشنا هستند و اکثر آنها خودمراقبتی را به خوردن قرص و دارو تقلیل داده‌اند و از جنبه‌های دیگر خودمراقبتی مانند خودمراقبتی اجتماعی و خودمراقبتی روانی غافل هستند.
نکته قابل تامل دیگر، اجرای کم برنامه‌های آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی در حوزه خودمراقبتی اجتماعی با توجه به جمعیت سالمندان از سوی سازمان‌های متولی مانند بهزیستی است درحالیکه خودمراقبتی اجتماعی برای سالمندان بسیار مهم است و می‌تواند تأثیر مثبتی بر سلامت روانی و جسمی آنها داشته باشد. سالمندان با خودمراقبتی اجتماعی مانند حضور در رویدادهای اجتماعی، استفاده از فناوری و ارتباط با خانواده و دوستان و همچنین آشنایی با مهارت‌های اجتماعی مانند مهارت‌های "نه گفتن" و "جرات‌مندی" می‌توانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و احساس تنهایی را کاهش دهند و از همه مهمتر استتقلال خود را حفظ کنند.
