به گزارش ایرنا، مرکز مطالعات و مشاوره‌های پژوهشی «الزیتونه» فلسطین سندی را برای نخستین بار منتشر کرده که مربوط به نخستین کنفرانس ویژه اخوان‌المسلمین در اکتبر ۱۹۸۳ است و جزئیاتی مهم از روند شکل‌گیری جنبش حماس را تبیین می‌کند.
سند منتشر شده در قالب یک پژوهش به قلم «محسن محمد صالح» مدیرکل مرکز الزیتونه تحت عنوان «قراءة فی وثیقة تأسیسیة لحماس» مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این پژوهش به معرفی و بررسی این سند می‌پردازد که خروجی نخستین کنفرانس رسمی اخوان‌المسلمین در سازمان تحت عنوان «بلاد الشام» پیرامون فلسطین است. این سند در واقع نقطه آغاز برنامه‌ریزی جدی برای تأسیس جنبش حماس و آغاز فعالیت‌های جهادی نظام‌یافته در دهه ۱۹۸۰ به شمار می‌آید.
اهداف و بخش‌ها
این اثر درواقع درصدد تبیین جایگاه سند در فرایند شکل‌گیری حماس، تحلیل زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و سازمانی منتهی به برگزاری این کنفرانس و ایجاد مرجعیت تاریخی برای پژوهش‌های آینده درباره جنبش اسلامی فلسطین است.
پژوهش مذکور در چند بخش تنظیم شده است، بخش نخست آن مقدمه است؛ نویسنده در این بخش توضیح می‌دهد چگونه به این سند دست یافته و چرا تصمیم به انتشار آن گرفته است. همچنین از تایید صحت سند توسط چهره‌هایی چون خالد مشعل و سامی خاطر خبر می‌دهد.
بخش دوم زمینه‌سازی تاریخی است؛ این بخش تحولات پیش از کنفرانس ۱۹۸۳ را بررسی می‌کند؛ از جمله اتحاد سازمان‌های اخوان اردن و فلسطین، پیدایش سازمان بلاد الشام، و موقعیت منطقه‌ای، از جمله تأثیر انقلاب اسلامی ایران، جنگ لبنان، و عقب‌نشینی مقاومت فلسطینی از لبنان.
بخش سوم نیز به بررسی محتوای سند اختصاص دارد. در این قسمت، بندهای اصلی سند به تفصیل معرفی شده‌اند که از جمله آنها کار برای دولت اسلامی و فلسطین، توسعه دعوت اسلامی، سازماندهی فعالیت در داخل فلسطین، راهبرد جهادی، رابطه با سازمان آزادی‌بخش و گروه‌های دیگر و نقش رسانه و آموزش هستند.
استنتاج‌ها و نکات تحلیلی
در پایان مقاله، ۱۷ نکته کلیدی از اهمیت سند، محتوای آن و تأثیرات بلندمدت آن بر شکل‌گیری حماس و جنبش مقاومت اسلامی فلسطین ارائه و تاکید شده است که این سند به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ جریان اسلامی فلسطین شناخته می‌شود و دیدگاهی جامع درباره مبارزه برای آزادسازی فلسطین ارائه داده است.
در این سند، بر لزوم هم‌زمانی دو هدف «برپایی دولت اسلامی» و «آزادسازی فلسطین» تأکید شده و راهکارهایی برای فعالیت جهادی، آموزشی، رسانه‌ای و مردمی ارائه شده است.
همچنین، نیاز به ساختارهای سازمانی منسجم، همکاری میان اخوان در داخل و خارج فلسطین، و تأسیس نهادهایی برای پیگیری مصوبات نشست مذکور به‌روشنی طرح شده است.
این سند اکنون به‌عنوان یکی از اسناد پایه‌ای تاریخ تأسیس حماس تلقی می‌شود که نه‌تنها رویکرد سیاسی بلکه ساختار مدیریتی و فرهنگی مقاومت را پایه‌ریزی کرده است.
ویژگی‌های برجسته
یکی از نکات برچسته پژوهش انجام شده تاریخ‌نگاری بی‌واسطه آن است؛ چراکه مقاله مبتنی بر سندی دست‌اول است که پیش‌تر منتشر نشده بود.
نکته مهم دیگر اعتبار منبع است و طبق گفته نویسنده، سند توسط چهره‌های رسمی جنبش حماس مانند خالد مشعل و سامی خاطر تأیید شده است. همچنین نویسنده نه‌تنها سند را معرفی می‌کند، بلکه زمینه‌های اجتماعی، سازمانی، و منطقه‌ای آن را نیز تحلیل می‌کند.
پژوهش انجام شده همچنین روایت دقیق از پشت‌پرده‌های شکل‌گیری جنبش حماس ارائه داده و جزئیات کمتری‌دانسته‌ای را درباره نقش چهره‌هایی چون شهید احمد یاسین، خالد مشعل، یوسف العظم و خیری الأغا روشن می‌سازد.
در پایان باید گفت که این مطلب نه‌فقط برای علاقه‌مندان به تاریخ حماس یا مسئله فلسطین، بلکه برای پژوهشگران حوزه جنبش‌های اسلامی، تاریخ‌نگاری خاورمیانه و مطالعات جهادی منبعی بسیار ارزشمند است. همچنین به عنوان سند پایه‌ای برای تحلیل منشأ فکری-سازمانی حماس قبل از انتشار منشور ۱۹۸۸ کاربرد دارد.
