به گزارش ایرنا، طی دهه‌های اخیر نهاد خانواده در ایران با تغییرات مهمی مانند تغییر در شکل‌گیری ازدواج و تشکیل خانواده، افزایش سن ازدواج، کاهش میزان ازدواج، افزایش تجرد، تغییر در معیارهای همسرگزینی و تغییر در ایستاهای فرزندآوری روبرو بوده است.
بر اساس آمارهای اداره‌کل ورزش و جوانان این استان، نرخ ازدواج یک دهه گذشته در چهارمحال و بختیاری کاهش ۵۰ درصدی داشته است به طوری که سال گذشته بیش از چهار هزار و ۸۰۰ واقعه ازدواج در استان ثبت شده است که این آمار در سال ۹۳ بیش از ۱۱ هزار واقعه بوده است.
همچنین بر اساس آخرین آمارهای دانشگاه علوم پزشکی چهارمحال و بختیاری، شاخص نرخ باروری در این استان به ۱.۷۶ درصد رسیده است به این صورت که به ازای هر زن ۱.۷ فرزند به دنیا می‌آید که با نرخ استاندارد آن که ۲.۵ درصد است فاصله زیادی دارد.
این آمارها و پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد وضعیت جمعیت در کشور و حتی استان‌هایی که هنوز شاید بتوان رنگ و بوی دیدگاه‌های سنتی به زندگی را در آن حس کرد نگران‌کننده و در خطر است و با وجود تاکیدات رهبر معظم انقلاب بر موضوع خانواده و فرزندآوری این مهم هنوز به دغدغه اصلی کشور تبدیل نشده و راهکارهای به کار گرفته شده هنوز موثر واقع نشده است که شاید بتوان گفت علت آن مقطعی بودن راهکار و غفلت از عوامل ریشه‌ای است.
به طور نمونه در چهارمحال و بختیاری تلاش‌هایی در راستای جوانی جمعیت انجام شده است و استاندار چهارمحال و بختیاری در نشست اخیر خانواده شکوفا، راه‌اندازی قرارگاه جوانی جمعیت، تهیه شناسنامه جمعیتی استان و معرفی زوج‌های نابارور به بانک‌های عامل و ستاد اجرایی فرمان امام (ره) را از دستاوردهای مهم دبیرخانه جوانی جمعیت در این استان عنوان کرده است.
جعفر مردانی همچنین روان‌سازی ازدواج و تامین مسکن زوج‌های جوان از طریق طرح‌های نهضت ملی مسکن و پرداخت وام‌های کم‌بهره و ترویج فرهنگ فرزندآوری از سوی رسانه‌ها را از دیگر اقدامات مهم قرارگاه جوانی جمعیت در استان بیان داشت اما راهکارهای فرهنگی در این خصوص کمتر دیده می‌شود.
برخی صاحبنظران تغییرات نهاد خانواده را تنها نتیجه تغییر در وضعیت اقتصادی و ساختار نهادی جامعه ندانسته‌اند بلکه معتقدند این تحولات از تغییرات فرهنگی و دگرگونی در روند ارزش‌ها و سنت‌ها سرچشمه می‌گیرد.
از همین رو شناسایی عوامل تاثیرگذار بر خانواده و به طور مشخص فرزندآوری که در این گزارش بر آن تمرکز شده است، اهمیت و کاربرد بسیاری در سیاستگذاری اجتماعی و اقتصادی دارد.
چرا گرایش به فرزندآوری در کشور کاهش یافته است؟
عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد و مشاور رییس دانشگاه در حوزه جوانی جمعیت در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در پاسخ به این سوال گفت: شاید در نگاه اول بتوان به عوامل اقتصادی اشاره کرد اینکه درآمد ناکافی خانواده‌ها، نگرانی از هزینه‌های آینده فرزند، نبود شغل مناسب و سایر هزینه‌های زندگی می‌تواند عامل مهمی در کاهش تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری باشد اما اگر ریشه‌ای‌تر به این موضوع نگاه شود، می‌توان به عوامل فرهنگی رسید.
بنفشه محمدی افزود: از همین رو لازم است برای توقف این روند و تقویت میل به فرزندآوری در جامعه، نگاه به فرزندآوری را تغییر دهیم.
در حال حاضر با دو نگاه تفاوت"سربار" و "سرمایه" بودن فرزند در خانواده‌های کنونی روبرو هستیم به طوریکه برخی بر این باورند که فرزند به سبب مسوولیت‌ها و هزینه‌هایی که بر دوش آنها می‌گذارد یک موجود سربار است و برخی نگاه مخالف به این تفکر دارند و معتقدند فرزند یک حامی اجتماعی و منبع رشد اقتصادی است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر با نگاه دوقطبی در خصوص فرزندآوری روبرو هستیم تصریح کرد: ما در حال حاضر با دو نگاه تفاوت «سربار» و «سرمایه» بودن فرزند در خانواده‌های کنونی روبرو هستیم به طوری که برخی بسیار اندک بر این باورند که فرزند به سبب مسوولیت‌ها و هزینه‌هایی که بر دوش آنها می‌گذارد یک موجود سربار است و برخی نگاه مخالف به این تفکر دارند و معتقدند فرزند یک حامی اجتماعی و منبع رشد اقتصادی است که بی‌شک هر دو نگاه اشتباه است و ارزش‌های انسانی در آن دیدن نشده است از همین رو باید در این نوع دیدگاه‌ها تجدیدنظر کرد.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: فرزند نه به عنوان یک سرمایه و نه یک موجود سربار، بلکه فرصت رشد دوسویه است در واقع فرزندآوری یک رشد است که می‌تواند برای فرد، جامعه و آینده کشور موثر باشد و ارزش‌های انسانی را تقویت کند.
محمدی تاکید کرد: لازم است نگاه‌های موجود را از طریق رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و نهادهای فرهنگی بازتعریف کنیم و تصویر درستی از فرزندآوری را به خانواده‌ها نشان دهیم.
به گفته وی ، ارائه الگوهای موفق از نخبگانی که در خانواده‌های پرجمعیت رشد یافته‌اند می‌تواند نقش مهمی در ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری ایفا کند و نشان دهد با مدیریت کردن شرایط می‌توان بر مشکلات اقتصادی غلبه و فرزندانی را تربیت کرد که برای خانواده و کشور نماد موفقت و افتخار هستند.
کاهش جمعیت به دنبال تغییر در ارزش‌ها
این عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد، کاهش جمعیت و بی‌رغبتی نسبت به فرزندآوری را معلول تغییر در ارزش‌های فرهنگی کشور عنوان کرد و گفت: در گذشته فرزند زیاد نشانه برکت، قدرت خانوادگی و ادامه نسل قلمداد می‌شد اما این ارزش‌ها در زندگی امروزی تغییر کرده و افزایش تحصیلات، اشتغال زنان و استقلال مالی جای آن را گرفته است از همین رو نیاز است نقش سنتی زنان بازتعریف شود.
محمدی ادامه داد: امروزه زنان هویت خود را در جاهای دیگر جز در خانه و مادر شدن جستجو می‌کنند و به سبب تغییر نگرش به ازدواج، به همسرداری و مادری نگاه تحقیرآمیزی می‌شود.
وی بیان داشت: بنا بر آمارهای موجود برخی از خانواده‌ها به طور کلی قصد بچه‌دار شدن را ندارند و برخی از خانواده‌ها نیز فرزندآوری را به بعد از تحصیل و تثبیت شغلی زن موکول می‌کنند.
مسوول قرارگاه جوانی جمعیت دانشگاه شهرکرد تاثیرپذیری از جوامع غربی را عامل فرهنگی دیگر در کاهش فرزندآوری در جامعه کنونی عنوان کرد و گفت: به دلیل ارتباط گسترده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، سبک زندگی اروپایی برای جوانان ما الگو شده است و نگرش به فرزند به عنوان یک مسوولیت سنگین و نه نعمت و رحمت قلمداد می‌شود.
محمدی با تاکید بر اینکه نقش مادری در تضاد با رشد فردی و اجتماعی نیست بلکه فرزند هویت‌بخش به مادر است تصریح کرد: باید تلاش کرد تا سبک زندگی خانوادگی را در فضاهای عمومی گسترش دهیم و برنامه‌های فرهنگی با محوریت خانواده و فرزندآوری باشد.
محمدی افزود: باید به زنان و دختران جامعه نشان داد موفقیت ، پیشرفت شغلی و یا تحصیلات بالا نیست بلکه می‌توان در کنار موفقیت شغلی نقش مادری را هم به خوبی ایفا کرد و به موضوعات تک بعدی نگاه نکرد.
نقش مادری و ضرورت تلفیق نگاه سنت و مدرنیته
وی با تاکید بر روایت‌های مثبت مادرانه در سطح جامعه تصریح کرد: در جامعه امروز نه می‌توان نگاه صرف به سنت‌های گذشته داشت و نه نمی‌توان اصالت‌ها و ارزش‌های ریشه‌دار را به دست فراموشی سپرده و تسلیم محض مدرنیته شد، بلکه می‌توان با ایجاد تعادل بین این ۲ بخش و تلفیقی از آن جایگاه و نقش مادری را به خوبی تعریف کرد.
نگاه متعادل هوشمندانه به ارزش‌های سنتی از یک سو و انطباق با دنیای مدرن کنونی با پرهیز از شعارزدگی می‌تواند در بازتعریف نقش مادری در جامعه نقش مهمی ایفا کند.
محمدی افزود: نگاه متعادل هوشمندانه به ارزش‌های سنتی از یک سو و انطباق با دنیای مدرن کنونی با پرهیز از شعارزدگی می‌تواند در بازتعریف نقش مادری در جامعه نقش مهمی ایفا کند.
به نظر می‌رسد آنچه در این میان مهم است تبدیل فرزندآوری به یک ارزش است. در این میان روانشناسان به خوبی می‌توانند دلایل تبدیل شدن فرزند به یک ارزش را در جامعه تبیین کنند.
اهمیت فرزندآوری از منظر روانشناسی
یک روانشناس و مشاوره خانواده با تبیین اهمیت نقش فرزند در خانواده اظهار داشت: در اینکه داشتن فرزند در خانواده تاثیرات گسترده‌ای دارد شاید بتوان مقالات بسیاری ارائه داد و سخن بسیار گفت اما می‌توان گفت یکی از مهمترین تاثیرات حضور فرزند در خانواده، هدفمند کردن آن خانواده است.
مهرداد رضاپور افزود: ما انسان‌ها نیاز به معنا و هدف در زندگی داریم و یکسان بودن زندگی، انگیزه را از ما می‌گیرد از همین حضور فرزند در زندگی می‌تواند یکنواختی را از میان بردارد و زندگی زن و مرد را هدف‌دار کند.
وی تصریح کرد: از نظر روانشناسی داشتن معنا و هدف و احساس موثر و مفید بودن لازمه رشد و کمال هر انسانی است و حضور فرزند در این میان می‌تواند این احساس مسوولیت‌پذیری را تقویت کند.
به گفته این مشاور خانواده، یک پدر و مادر وقتی فرزندی را دارند تعهد بیشتری نسبت به انجام وظایف خود دارند، آینده‌نگر می‌شوند و اهداف زندگی خود را پیدا می کنند.
رییس اورژانس اجتماعی اداره‌کل بهزیستی چهارمحال و بختیاری احساس بارآور بودن و زایش را از دیگر تاثیرات مطلوب فرزندآوری برشمرد و گفت: فرزندآوری، توانمندی و تاثیرگذاری در جامعه را به پدر و مادر منتقل می‌کند و اینکه زن و مرد می‌توانند بنیانگذار یک نسل باشند حسی است که جایگزین ندارد.
رضاپور ادامه داد: از دیگر ویژگی‌های حضور کودک در خانواده ایجاد حس نشاط و شادابی کودکان به واسطه جذابیت‌های رفتاری و گفتاری و معصومیت آنهاست.
چگونه زوجین را ترغیب به فرزندآوری کنیم؟
این روانشناس و مشاور خانواده به عوامل فردی و اجتماعی ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری اشاره کرد و گفت: عوامل فردی به دوران تربیتی افراد به ویژه دوران کودکی آنها مربوط می‌شود، زمانی که افراد در خانواده مهر و محبت دریافت کنند و احساس امنیت داشته باشند و دلبستگی خوبی ایجاد شود بی‌شک در آینده آماده پذیرش مسوولیت پدر یا مادر شدن می‌شود.
رضاپور ادامه داد: کانون خانواده یکی از مهمترین مکان‌ها برای رشد افراد است و اگر افراد در کودکی محیط امن و بانشاطی را در این کانون تجربه کنند بی‌شک با تجربه خوبی زندگی مشترک خود را تشکیل داده و تلاش می‌کنند همان محیط امن و سالم را برای فرزند خود مهیا کنند.
وی تقویت نیاز به مهرورزی را از دیگر راهکارهای ترغیب خانواده به فرزندآوری برشمرد و گفت: مهرورزی به فرزند می‌تواند بالاترین درجه از این ارزش را در فرد ایجاد کند و در وی حس نشاط و شادابی ایجاد کند.
ضدفرهنگ‌ها در فرزندآوری/ فردگرایی بزرگترین مانع
این کارشناس امور خانواده در خصوص موانع فرهنگی فرزندآوری در جامعه نیز گفت: در روانشناسی غرب و فرهنگ‌های مهاجم به شکلی مسوولیت‌پذیری را در افراد تضعیف و فردگرایی را تقویت می‌کنند.
رضاپور افزود: هر چقدر فردگرایی در جامعه رشد کند میل به ایثار، فداکاری و فراهم کردن زمینه رشد و ارتقای دیگری کمرنگ می‌شود و همین عامل سبب می‌شود که افراد یا تن به ازدواج ندهند و اگر ازدواج هم کنند هیچگاه اقدام به بچه‌دار شدن نکنند.
هر فرهنگی که ما را به فردگرایی، خودمحوری و فاصله گرفتن از یکدیگر منحرف و یا ترس‌های فردی و اجتماعی را القا کند فرهنگ مخربی است.
وی یادآور شد: هر فرهنگی که ما را به فردگرایی، خودمحوری و فاصله گرفتن‌ها منحرف و یا ترس‌های فردی و اجتماعی را القا کند فرهنگ مخربی است و این فرهنگ در دهه‌های اخیر در کشور نفوذ کرده و مانع فرزندآوری شده است.
این روانشناس و کارشناس خانواده افزود: از همین رو باید تا می‌توان فرهنگ ایثار، فداکاری و دوری از فردگرایی را تقویت کرد تا بتوان افراد را برای پذیرش مسوولیت و قبول تعهد در قبال هم و پذیرش فرزند آماده کنیم.
تغییر باورهای فرهنگی به راحتی انجام نمی‌شود
یک جامعه‌شناس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: اگرچه عوامل اقتصادی در موضوع ازدواج و فرزندآوری نقش پررنگی دارد و نمی‌توان از آن چشم پوشید و مسوولان و متولیان امر نه با راهکارهای موقتی بلکه با اقدامات اساسی باید در پی رفع چالش‌های این حوزه باشند اما باورهای فرهنگی اهمیت دوچندانی دارد چراکه هم ریشه‌ای بوده و هم موضوعی زمانبر و پیچیده است.
فرحناز فردوسیان با اشاره به تغییر و تحولی که در سال‌های اخیر متوجه بنیان خانواده‌های ایرانی شده است اظهار داشت: خانواده‌های کنونی نسبت به خانواده‌های گذشته تغییرات بسیاری کرده‌اند و بمباران فرهنگی و اطلاعاتی که به ویژه از سوی شبکه‌های اجتماعی متوجه خانواده‌ها است سبب شده تا موضوعاتی نظیر فرزندآوری به مانند گذشته ارزش تلقی نشود.
اقدامات جزیره‌ای دستگاه‌ها
وی با انتقاد از اینکه دستگاه‌های متولی به صورت جزیره‌ای قانون جوانی جمعیت را اجرا می‌کنند و هم‌افزایی بین دستگاهی وجود ندارد تصریح کرد: در حال حاضر در حوزه فرزندآوری، جمعیت و خانواده هم‌صدایی و همگرایی در کشور آن طور که انتظار می‌رود، وجود ندارد و اقدامات مقطعی و انفرادی است.
این جامعه‌شناس شرط موفقیت در اجرای مناسب سیاستگذاری‌های کلان در کشور را اقدامات مسنجم و مستمر دستگاه‌ها برشمرد و گفت: به طور نمونه در مقوله فرزندآوری دولت وعده داد تا به خانواده‌های دارای فرزند سوم زمین رایگان بدهد اما در حال حاضر بسیاری از خانواده‌ها در صف انتظار قرار دارند و اقدام مناسبی در این خصوص صورت نگرفته و یا زوج‌های جوان بسیاری در صف انتظار وام ازدواج هستند.
فردوسیان ادامه داد: اگر مشوق‌هایی برای اجرای برنامه‌ها و سیاستگذاری‌ها در نظر گرفته می‌شود باید به خوبی آن را اجرا کرد تا موجب بدبینی و ناامیدی مردم نشود و چنانچه اقدام فرهنگی مرتبط با آن انجام می‌گیرد مردم با آن همراه شوند.
اقدامات فرهنگی زمانبر اما موثر
وی با بیان اینکه نتیجه دادن هر اقدام و برنامه فرهنگی زمانبر است و در بلندمدت می‌توان به نتایج مطلوب آن رسید تصریح کرد: سالهاست در سایه غفلت و افراط و تفریط‌ها باورهایی در تار و پود جامعه رسوخ کرده است که تغییر این باورها به راحتی امکانپذیر نیست و به زمان نیاز دارد از همین رو با صبر و حوصله و فرصت دادن به اقدامات فرهنگی می‌توان در این زمینه به نتایج مطلوبی دست پیدا کرد.
در سایه غفلت و افراط و تفریط‌ها باورهایی در تار و پود جامعه رسوخ کرده است که تغییر این باورها به راحتی امکانپذیر نیست و به زمان نیاز دارد.
این جامعه‌شناس برگزاری دوره‌های آموزشی، ارائه مشاوره به زوج‌های جوان و خانواده‌ها، تهیه فیلم و سریال و تولیدات چند رسانه‌ای، راه‌اندازی موج رسانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی و تبلیغ فرزندآوری را از راهکارهای فرهنگی ترویج فرزندآوری در جامعه برشمرد.
فردوسیان با بیان اینکه هزینه جلسات مشاوره بالاست و همه خانواده‌ها توان پرداخت آن را ندارند افزود: اگر موضوع جمعیت و خانواده و فرزندآوری برای کشور اهمیت دارد پس باید مشوق‌های بیشتری در این زمینه در نظر بگیرد به طور نمونه هزینه‌های مشاوره بسیار بالاست و تامین آن در توان بسیاری از خانواده‌ها نیست که می‌طلبد در این خصوص خدمات ارزان قیمت و در عین حال باکیفیت به مردم عرضه شود.
به گزارش ایرنا، پنجره جمعیتی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که سهم بالایی از جمعیت کشورها در سن فعالیت و اشتغال (۱۵ تا ۶۵ سال) قرار دارند؛ دوره‌ای سرنوشت‌ساز که بر رشد اقتصادی، توسعه پایدار، سرمایه‌گذاری و نوآوری اثر مستقیم می‌گذارد و با پایان آن، ساختار جمعیتی کشور به سمت سالمندی میل می‌کند.
اکنون ایران در میانه این پنجره جمعیتی قرار دارد و بنابر برآوردها تا ۱۶ سال دیگر، این فرصت طلایی رو به پایان خواهد بود؛ در صورت اجرا نشدن سیاست‌های موثر، ساختار جمعیتی ایران به سرعت پیر خواهد شد.
