در جامعه امروز آنچه بیش از هر چیز دیگر فرو رفتن در نقش مادری را با کندی مواجه کرده پدیده «تجرد قطعی» است؛ انبوه دختران و پسران مجرد که از سن متعارف ازدواج عبور کرده اند و با هزار و یک بهانه مختلف از زیر بار تشکیل خانواده شانه خالی می کنند.
در این میان مقوله «سن باروری»، برای دخترانی که در هزارتوی مدرنیته و به دنبال تغییر سبک زندگی، دیر ازدواج می کنند مشکل مضاعف دیگریست. از طرفی این موضوع برای زنان متاهل و مادرانی که قصد بارداری در دهه چهارم به بعد عمر خود را دارند به یک دغدغه مشترک تبدیل شده است.
نکته مهم اینکه اگرچه پیشرفت های علمی و چاره یابی های پزشکی برای مادری و فرزندآوری در سنین بالا هنوز امیدبخش است، اما به اذعان متخصصان و کارشناسان، کفه بیم و نگرانی برای این مساله سنگین تر، فرایند آن پیچیده تر و گاهی هزینه بر است.
موضوعی که در گفت و گو با فاطمه مختاری، دانشجوی دکترای بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و مربی مامایی به آن پرداخته ایم:
ایرنا: سن باروری در یک زن تابع چه متغیرها و عواملی است؟ آیا در مقوله بارداری و حاملگی سن واقعا مهم است؟
مختاری: اگرچه میانگین سن باروری در کشور ما بین ۱۰ تا ۵۴ سال تعیین شده اما با افزایش سن شرایطی پیش می آید که به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر باروری تاثیر می گذارد. واقعیت این است که با افزایش سن قدرت باروری هم برای مردان و هم زنان کاهش پیدا می‌کند اما شدت این مساله برای زنان بیشتر است. وقتی یک نوزاد دختر متولد می شود از همان بدو تولد دارای حدود ۲ میلیون تخمک است. هر چقدر سن بالاتر می رود از شمار این تخمک ها کاسته می شود به طوری که یک زن در ۳۷ سالگی فقط ۲۵ هزار تخمک برایش باقی مانده و این تعداد تا حوالی ۵۰ سالگی به حدود ۲ هزار تخمک و کمتر می رسد.
ایرنا: یعنی این هزار تخمک برای یک یا ۲ بارداری در سنین بالا کافی نیست؟
مختاری: پرسش خوبیست؛ بسیاری از زنان تصور می کنند همین هزار تخمک هم بسیار زیاد است. توجیحشان هم این است مگر ما چند فرزند می خواهیم؟ در حالی که در واقعیت اینطور نیست و با افزایش سن علاوه بر تعداد تخمک ها کیفیت آن ها هم کاهش پیدا می‌کند و این موضوع شانس باروری را به مراتب کاهش می دهد.
ایرنا: نظرتان درباره «فریز کردن تخمک» که چند سالیست مرسوم شده و دختران مجرد به دنبال انجام آن هستند چیست؟ آیا این اقدام می تواند بارداری دختران و زنان را در سنین بالا تضمین کند؟
مختاری: فریز کردن تخمک با هدف فرزندآوری برای سال های بعد از ازدواج اگرچه امکان پذیر است اما فرایند آن به هر حال یک اقدام تهاجمی محسوب می شود که به بافت و ساختار تخمدان آسیب وارد می کند. از طرفی به طور طبیعی موفقیت آمیز بودن فرایند ذخیره کردن تخمک و بعدها شانس باروری آن بسیار پایین است.
لگر ما بتوانیم در آزمایشگاه جنین تولید کنیم و بعد آن را فریز کنیم نسبت به وقتی که به تنهایی بخواهیم تخمک یا اسپرم را فریز کنیم شانس بیشتری برای حصول نتیجه داریم. درکل باید گفت که تصمیم دختران مجرد برای ذخیره سلول های جنسی به امید فرزندآوری در سال های بعد منطقی و علمی نیست.
ایرنا: یافته های علمی و آماری در باره افزایش سن و به تاخیر انداختن بارداری چه می گوید؟
مختاری: برایند تحقیقات و پژوهش ها بر این واقعیت صحه می گذارد که افزایش سن، احتمال باروری را کاهش می دهد.
به عنوان مثال بررسی ها نشان داده احتمال وقوع بارداری در زوج های با سن ۲۵ سال تقریبا ۱۸ درصد، در زوج های ۳۰ ساله ۱۶ درصد، در زوج های ۳۵ ساله ۱۲ درصد و در ۴۰ سالگی چیزی حدود تنها هفت درصد است. در این نتایج به دست آمده؛ تلاش یک زوج برای فرزندآوری بدون استفاده از هیچ روش پیشگیری طی سه ماه مبنا قرار گرفته است.
بنابراین به طور طبیعی احتمال باروری با بالارفتن سن کاهش پیدا می کند. از طرفی آن تخمک‌هایی که باقی می مانند نیز ممکن است اختلالات کروموزومی داشته باشند یعنی علاوه بر کاهش قدرت باروری احتمال تولد نوزاد سالم نیز با افزایش سن کاهش می یابد.
ایرنا: با افزایش سن؛ چه اتفاقات طبیعی دیگری در بدن یک زن می تواند قدرت باروری و امکان فرزندآوری او را تحت تاثیر قرار بدهد؟
مختاری: به موضوع مهمی اشاره کردید؛ افزایش سن می تواند فرایند بارداری زنان را پیچیده و دشوار کند. به طور طبیعی هر چه سن بالاتر می رود امکان ابتلا به بیماری ها افزایش پیدا می کند. به عنوان مثال برای دختری که ۴۰ سال سن دارد و تا کنون بارداری را تجربه نکرده است، احتمال ابتلا به بیماری‌های تخمدان، لوله های رحمی، آندومتریوز و فیبروم رحمی افزایش پیدا می‌کند. ابتلا به هر کدام از این بیماری ها می تواند سلامت بارداری را به مخاطره بیندازد و از طرف دیگر حتی اگه بارداری اتفاق بیفتد احتمال زایمان زودرس بالاتر می رود.
همچنین زنان پس از ۳۵ سالگی بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون، چربی خون و دیابت هستند که همه این موارد می تواند بارداری را تحت شعاع قرار داده و مشکلاتی را نیز برای نوزاد به همراه داشته باشد.
ایرنا: بارداری در سنین پایین چه مزیت های برای مادر یا فرزند دارد؟
مختاری: با تجربه بارداری در یک زن خطر ابتلای او به سرطان های سینه، رحم و تخمدان به طور چشمگیری کاهش می یابد، کیفیت فرایند شیردهی مادران در بارداری هایی که در سن کم اتفاق بیفتد بهتر است و زایمان های پرخطر و پیچیده در مادران سنین پایین تر کمتر اتفاق می‌افتد. بنابراین بارداری در سنین پایین هم برای مادر و هم فرزند سودمندتر است.
ایرنا: زوجین چه زمانی باید برای احتمال ناباروری نگران شوند و به متخصص مراجعه کنند؟
مختاری: توصیه متخصصان این است پیش از ۳۵ سالگی چنانچه با وجود رابطه جنسی منظم طی یک سال بدون روش پیشگیری بارداری اتفاق نیفتاد زمان مناسبی برای ارزیابی‌های ناباروری و درمان است.در زوجین بالای ۳۵ سال توصیه می شود که پس از ۶ ماه اقدام به بارداری ناموفق به پزشک مراجعه کنند.
ایرنا: توصیه شما به دختران مجرد تا زمان فرارسیدن ازدواج و فرزندآوری چیست؟
مختاری: نخستین توصیه این است که این گروه از خانم ها همواره سلامت خود را از طریق آزمایشات دوره ای بررسی کنند. همچنین به دختران مجرد و زنان بالای ۴۰ سال توصیه می شود پیش از اقدام به بارداری حتما از نظر سلامت جسمی مورد ارزیابی قرار بگیرند. سبک زندگی به خصوص نوع تغذیه ناسالم، دخانیات و مصرف کافئین و مشروبات الکلی به قدرت باروری آسیب می زند و شانس تولد فرزند سالم را کاهش می دهد. اضافه وزن و چاقی نیز به همان اندازه که سوء تغذیه اثر دارد می تواند قدرت باروری یک زن را تحت تاثیر قرار دهد.
ایرنا: برخی دختران مجرد بر این باورند که تا هر وقت لازم باشد ازدواج را به تعویق می اندازیم و بعدها اگر برای فرزندآوری با مشکل مواجه شدیم از درمان های ناباروری استفاده می کنیم؛ نظر شما چیست؟
مختاری: مشکلی که اینجا وجود دارد این است که با افزایش سن شانس موفقیت درمان های ناباروری نیز کاهش پیدا می کند. از طرفی فرایند درمان ناباروری بسیار استرس زا و دشوار است و برخی از این درمان ها اقدام تهاجمی محسوب می شود که پیامدهای خاص خودش را دارد.
مورد دیگر اینکه با وجود حمایت های بیمه ای این درمان ها در برخی موارد همچنان گران و پُرهزینه است. در آخر هم به فرض درمان و وقوع بارداری معلوم نیست سلامت نوزاد تا چه اندازه تحت تاثیر سن بالای مادر قرار گرفته است.
ایرنا: به هر حال واقعیت این است که در اثر تغییرات اجتماعی بخش مهمی از جامعه فعلی ما را دختران مجردی تشکیل می دهند که دیر ازدواج می کنند یا حتی از ترس پیامدی با عنوان «نازایی» هرگز تن به ازدواج نمی دهند؛علاوه بر این با مادران بسیاری روبه رو هستیم که در آستانه ۴۰ سالگی یا بالاتر می خواهند فرزند دیگری داشته باشند. آیا این گروه از جامعه که تعدادشان هم کم نیست باید ناامید شوند؟
مختاری: درست است؛ باید واقع بین باشیم. این گروه از جامعه کم نیستند و تاثیر تک تک آن‌ها در رشد نرخ فرزندآوری قابل چشم پوشی نیست. در پاسخ به این پرسش ابتدا روی همان بحث سلامت زنان و دختران و پیشگیری از بیماری های محدود کننده فرایند بارداری تاکید می کنم. سبک زندگی باید به گونه ای باشد که همواره قدرت باروری در زنان و دختران حفظ شود. به هر حال برای فرزندآوری در سنین بالا همچنان روش‌های کمک باروری وجود دارد. در سنین بالای ۳۵ سال چون فرصت کافی نداریم زوجین بهتر است در صورت اطمینان به ناباروری هر چه سریعتر درمان را شروع کنند.
برخی پژوهش ها نشان داده بارداری فرزند سوم به بعد حتی در مادران بالای ۴۰ سال خطر سرطان های رحم را به شدت کاهش می دهد، همین یافته های جدید می تواند انگیزه بخش باشد. یافته های علمی نشان می دهد خوشبختانه برای زنان به شرطی که یائسگی زود هنگام اتفاق نیفتد تا ۵۴ سالگی هم امکان بارداری وجود دارد؛ بنابراین این که بگوییم پس از ۴۰ سالگی دیگر نمی توان مادر شد اشتباه است. اگرچه؛ باید با این مساله آگاهانه برخورد کرد تا بارداری در سنین بالا کمترین عارضه را برای مادر و نوزاد داشته باشد.
به گزارش ایرنا، «فرزندآوری»؛ رویکردی است که در آستانه پیری جمعیت در راس برنامه ریزی ها قرار گرفته و حالا آمار نشان می‌دهد میزان آن در کشور ۱.۶ درصد است. این در حالی است که برای گذر از سیاه‌چاله جمعیتی این عدد باید دستکم به ۲.۵ درصد برسد.
به گفته مسوولان، نرخ فرزندآوری در اصفهان حدود ۱.۳ درصد است و براساس آمار، تعداد موالید در استان ۳۶ درصد کاهش یافته است. نرخ ازدواج این استان در حال حاضر پایین‌تر از استان‌های دیگر است و فاصله زمانی بین ازدواج و تولد نخستین فرزند حدود پنج سال است که این وضعیت نگران کننده است.
جمعیت تخمینی استان اصفهان در زمان حاضر پنج میلیون و ۴۲۱ هزار نفر است که نسبت به سال گذشته بطور تقریبی تنها ۰.۳۴ درصد افزایش نشان می‌دهد.
«قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» مشتمل بر ۷۳ ماده و ۸۱ تبصره در جلسه مورخ ۲۴ مهر ۱۴۰۰ در کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس شورای اسلامی طبق اصل هشتاد و پنجم(۸۵) قانون اساسی تصویب شد و پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت هفت سال در تاریخ ۱۴۰۰/۸/۱۰ به تایید شورای نگهبان رسید.
