به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، مذاکرات ایران و آمریکا به دلیل اظهارات اخیر «استیو ویتکاف» نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه و تأکید مقامات آمریکایی بر توقف کامل غنی‌سازی در ایران، با چالش‌های جدی مواجه شده است. «عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران، ضمن رد این درخواست، غنی‌سازی را حق غیرقابل مذاکره ایران دانسته و اعلام کرده که هیچ پیشنهاد مکتوبی از آمریکا دریافت نشده است. «مجید تخت‌روانچی» معاون سیاسی وزیر خارجه نیز هشدار داده که پافشاری آمریکا بر غنی‌سازی صفر، مذاکرات را به بن‌بست می‌کشاند. این مواضع تند، موفقیت مذاکرات را در هاله‌ای از ابهام فروبرده است.
در همین حال، دور جدید مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی در استانبول برگزار شده و دو طرف بر ادامه مسیر دیپلماسی تأکید کرده‌اند. با وجود لغو مذاکرات پیشین در رم، این گفت‌وگوها نشان‌دهنده تمایل اروپا به حفظ دیپلماسی است، هرچند برخی مقامات ایرانی نسبت به احتمال فعال‌سازی مکانیزم ماشه توسط اروپا هشدار داده‌اند.
ایران خطوط قرمز اصولی خود را حفظ خواهد کرد
هرچند فراز و نشیب در مذاکرات میان ایران و ایالات متحده قابل پیش بینی بود اما مواضع اخیر آقای ویتکاف و تکرار موضع غیرمذاکراتی «غنی‌سازی صفر»، مسیر را بیش از پیش سنگلاخی کرده است تا جایی که آقای عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان پیش از این از تردید تهران برای حضور در دور پنجم مذاکرات سخن گفته است؛ تحلیل شما از این موضوع چیست و افق پیش رو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مسیر مذاکرات، نه‌تنها در گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، بلکه در هر مذاکره دوجانبه یا چندجانبه‌ای، معمولاً مسیری خطی و هموار نیست و اغلب با نوساناتی همراه است. متأسفانه، طرف آمریکایی بارها نشان داده که تحت تأثیر گزارش‌ها و فشارهای خارجی قرار می‌گیرد. آقای ویتکاف، که پیش‌تر چهره‌ای با حسن نیت نشان داده بود، این بار اظهاراتی مطرح کرده مبنی بر اینکه اصل غنی‌سازی در خاک ایران مورد تردید است. این موضع، برخلاف مواضع پیشین، به دیدگاه‌های تندروهایی شباهت دارد که معتقدند می‌توان الگوی لیبی را برای ایران به کار برد. اما واقعیت این است که شرایط ایران و وضعیت کنونی با گزینه‌هایی که نامشان مطرح می‌شود کاملاً متفاوت است.
یکی از مشکلات مذاکرات اخیر این بود که طرف آمریکایی اغلب مواضع خود را از طریق رسانه‌ها اعلام کرد. رسانه‌ها محل اعلام نتایج مذاکرات و نه ابزاری برای اعلام مواضع هستندبه نظر من، هر دو طرف باید مسائل خود را پای میز مذاکره مطرح کنند. یکی از مشکلات مذاکرات اخیر این بود که طرف آمریکایی اغلب مواضع خود را از طریق رسانه‌ها اعلام کرد. رسانه‌ها محل اعلام نتایج مذاکرات و نه ابزاری برای اعلام مواضع هستند. طرح مواضع در رسانه‌ها پیش از مذاکره، عملاً دست طرف مقابل را در مذاکرات تضعیف می‌کند.
من معتقد هستم که ایران خطوط قرمز اصولی خود را حفظ خواهد کرد، به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی در سطح پذیرفته‌شده بین‌المللی (۳.۶۷ درصد) که حق طبیعی ایران است. البته راه‌هایی برای تأمین نظرات طرف مقابل وجود دارد و این امر نیازمند نزدیک کردن دیدگاه‌ها پای میز مذاکره است.
اگر آمریکا بر موضع خود مبنی بر عدم پذیرش غنی‌سازی پافشاری کند، طبیعی است که ایران نیز بر حق غنی‌سازی در سطح نرمال تأکید کند. باید توجه داشت که ایران، برخلاف کشورهایی که وزیر خارجه آمریکا به آن‌ها اشاره کرده، دارای پیشینه‌ای چنددهه‌ای در دستیابی به دانش غنی‌سازی است و به‌هیچ‌وجه حاضر به از دست دادن این دانش نیست.
با این حال، میزان غنی‌سازی می‌تواند به‌گونه‌ای تنظیم شود که آرامش خاطر طرفین را تأمین کند و بهانه‌ای به طرف مقابل ندهد. دستاوردهای علمی ایران، از جمله تولید داروهای پیشرفته با استفاده از انرژی هسته‌ای، نشان‌دهنده اهمیت این دانش است. بعید می‌دانم که آمریکا بتواند ایران را از بهره‌مندی صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای محروم کند. استفاده نظامی از این فناوری نیز به هیچ عنوان مورد نظر ایران نیست و این می‌تواند محور تفاهم در مذاکرات باشد. در نهایت، اعتقاد دارم که مذاکره، حتی در سخت‌ترین شرایط، بهتر از توقف گفت‌وگوهاست. امیدوارم هیچ‌گاه هیچ‌یک از طرفین از تعطیلی مذاکرات سخن نگویند.
اروپا منافع بلندمدت خود در ایران را قربانی نکند
درباره گفت‌وگوهای ایران و اروپا، دور جدید این مذاکرات در استانبول برگزار شد و طرفین بر ادامه مسیر دیپلماسی تأکید کردند. آقای تخت‌روانچی اخیراً اظهار داشتند که به نظر می‌رسد اروپایی‌ها در میان خود دچار اختلاف هستند. نظر شما چیست؛ آیا اروپایی‌ها، که یکی از افتخاراتشان نقش‌آفرینی در برجام بود، اراده‌ای برای بازسازی جایگاه دیپلماتیک خود ندارند؟
اروپا در دوره‌ای که دونالد ترامپ برجام را نادیده گرفت، نشان داد که توانایی نقش‌آفرینی تعیین‌کننده‌ای ندارد. اکنون نیز با مطرح کردن مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک)، گمان می‌کند می‌تواند امتیازاتی فراتر از حقوق قانونی خود به دست آورد. اروپا باید آگاه باشد که روابط دیپلماتیک ما با آن‌ها نباید دستاویزی برای سوءاستفاده دیگران شود. مذاکرات ایران و آمریکا در کانال خود پیش می‌رود و اروپایی‌ها باید از این فرصت استفاده کنند.
روابط تاریخی ایران و اروپا، که برای هر دو طرف در حوزه‌های تجاری، اقتصادی و امنیتی سودمند بوده، نیازمند بازنگری و بازسازی استپیشبرد مذاکرات با اروپا می‌تواند راه را برای گسترش مناسبات اقتصادی، تجاری و حتی امنیتی با این قاره هموارتر کند. اروپا نباید به دلیل اختلافات داخلی یا تغییر احزاب حاکم، منافع بلندمدت خود در ایران را قربانی کند. روابط تاریخی ایران و اروپا، که برای هر دو طرف در حوزه‌های تجاری، اقتصادی و امنیتی سودمند بوده، نیازمند بازنگری و بازسازی است. این امر مشروط به آینده‌نگری اروپایی‌ها و اولویت دادن به منافع مشترک است.
ایران ممکن است در حضور خود در معاهده NPT بازنگری کند
شما به تهدید اسنپ‌بک اشاره کردید. در مذاکرات ایران و اروپا، بارها شاهد طرح این موضوع از سوی مقامات اروپایی بوده‌ایم. در مقابل، ایران نیز اعلام کرده که دست‌بسته نیست و ممکن است در صورت استفاده از این مکانیسم، از معاهده NPT خارج شود. آیا اروپا نگران از دست دادن ابزارهای مذاکراتی خود با ایران نیست؟
سیاست‌های اروپا در قبال اسنپ‌بک یکپارچه نبوده است. آن‌ها گمان می‌کنند با طرح این موضوع می‌توانند به عنوان اهرم فشار امتیازاتی به دست آورند. اما باید توجه داشت که اگر این امتیازات تأمین نشود، هر کشوری، از جمله ایران، ممکن است حضور خود در معاهده NPT را بازنگری کند. امیدوارم کار به این مرحله نکشد.
اروپا باید بداند که استفاده از اسنپ‌بک سودی برایش به همراه نخواهد داشت. در عوض، می‌تواند با پیشبرد مذاکرات تجاری و اقتصادی، فرصت‌های گسترده‌ای را برای خود ایجاد کند که طرح اسنپ‌بک را غیرضروری کند. برای تحقق این امر، هر دو طرف، ایران و اروپا، باید مذاکرات را با سرعت بیشتری پیش ببرند. آمادگی از سوی ایران وجود دارد و امیدوارم اروپا نیز بتواند هماهنگی لازم را ایجاد کند. موفقیت در این مذاکرات حتی می‌تواند سیگنال مثبتی برای تسریع گفت‌وگوهای ایران و آمریکا باشد.
