برای پاسخ به سوال اول ابتدا باید جمعیت جوان و جمعیت پیر را تعریف کرد، جمعیت جوان به جمعیتی گفته می‌شود که بیش از ۴۰ درصد آن در سنین زیر ۱۵ سال قرار داشته باشند، کشور افغانستان در سال ۲۰۲۵ نمونه این جمعیت است و جمعیت سالمند به کشوری گفته می‌شود که بیش از ۱۵ درصد آن در سنین بالای ۶۵ سالگی باشند که کشور ژاپن در سال ۲۰۲۵ نمونه این جمعیت است.
ساختار سنی جوان در سنین پایین دارای جمعیت گسترده‌تری هست و در سنین بالا کوچک می‌شود و لذا نمودار این ساختار شبیه مثلث است و ساختار سنی سالخورده در همه گروه‌های سنی جمعیت مشابه داشته و نمودار آن شبیه به استوانه است، سوالی که وجود دارد این است که چه چیزی باعث می‌شود که ساختار سنی مثلثی به ساختار استوانه‌ای تغییر یابد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که تغییرات رشد جمعیت عامل اصلی تغییرات ساختار سنی جمعیت است، اگر رشد جمعیت بالا باشد ساختار مثلثی شکل می‌گیرد و اگر رشد جمعیت پایین باشد، ساختار استوانه شکل می‌گیرد.
عامل اصلی تغییر رشد جمعیت تغییرات میزان باروری است، اگر شاخص باروری در یک جمعیت برابر ۲ فرزند باشد، آنگاه رشد جمعیت صفر خواهد شد و جمعیت در سنین مختلف مشابه خواهد شد و ساختار استوانه یا سالخورده رخ خواهد داد، اگر باروری بالاتر از ۲ باشد، رشد جمعیت شکل خواهد گرفت، در این صورت جمعیت سنین پایین بیشتر از سنین بالاتر خواهد بود و ساختار مثلثی یا جوان رخ خواهد داد.
در اینجا یک سوال وجود دارد: آیا رشد جمعیت می‌تواند تا ابد و بی‌نهایت وجود داشته باشد؟ پاسخ این سوال قطعا خیر است، جمعیت‌ها نمی‌توانند تا ابد رشد کنند و یک روزی باید رشد آنها متوقف شود، توقف رشد جمعیت از طریق باروری ۲ فرزند رخ خواهد داد و در این صورت ساختار استوانه‌ای یا سالخورده رخ خواهد داد. پس در آینده حتما ساختار سنی سالخورده رخ خواهد داد، چرا که همه جمعیت‌ها به سمت رشدهای پایین در حرکت هستند.
حال که جمعیت‌ها رو به سالخوردگی هستند و سالخوردگی جمعیت قطعی است سوال دوم پیش می‌آید و اینکه؛ در مقابل سالخوردگی جمعیت چه باید کرد؟
پاسخ این سوال این است که باید برای سالخوردگی جمعیت آماده شد، در آینده قطعا تعداد سالمندان افزایش پیدا خواهد کرد و لذا در کشور باید از الان برای این موضوع آماده شویم، آمادگی در خصوص سالمندان از چند صورت انجام می‌شود، در گام اول باید بدانیم که جمعیت سالمند آینده اکنون در سنین جوانی و میانسالی هستند و باید این جمعیت را از هم اکنون مدیریت کرد تا به صورت سالم به سالمندی برسند.
جوانان امروز باید سبک زندگی سالم داشته باشند و سالم پیر شوند، مسکن و اشتغال از مسائل پیش روی جوانان امروز است که استرس زیادی را بر آنها تحمیل می‌کند، هر اقدامی که در جهت سالم زندگی کردن جوانان باشد یک سیاست جمعیتی است.
سیاست جمعیتی را نباید فقط در رشد فرزندآوری خلاصه کنیم، هر گونه اقدامی که برای افزایش سلامت سالمندان در آینده انجام دهیم یک سیاست جمعیتی است، اینکه جوانان را تشویق به ورزش کنیم، سیاست جمعیتی است، اینکه دغدغه‌های جوانان را کاهش دهیم، سیاست جمعیتی اعمال کرده‌ایم و اگر مرگ جوانان را کاهش دهیم و از مهاجرت آنها جلوگیری کنیم، بازهم یک سیاست جمعیتی انجام داده‌ایم.
بعد دیگر مسئله سالمندی، توجه به خود سالمندان و نیازهای آنان است، کشور ما باید آماده شود برای خدمت‌رسانی به جمعیت سالمند، پزشک متخصص سالمندی در کشور باید خیلی بیشتر از امروز باشد، فضای شهری در کشور باید متناسب با نیاز سالمند باشد و آنان بتواند به تنهایی از امکانات شهری استفاده کند.
سالمند باید بتواند از حمل نقل عمومی استفاده کند و راحت در خیابان‌های شهر قدم بزند و فراغت داشته باشد و در یک کلام شهرهای ما باید دوست‌دار سالمند باشند.
همچنین نیاز است در خصوص تامین اجتماعی سالمندان و نحوه زندگی آنان برنامه‌ریزی شود، هم اکنون که در بهترین حالت جمعیتی کشور هستیم و سالمندان اندک هستند، سیستم تامین اجتماعی به خوبی به ارائه خدمات به بازنشستگان نمی‌پردازد و قطعا در آینده که تعداد سالمندان بازنشسته چند برابر خواهد شد این سیستم ورشکسته می‌شود، بنابراین باید به سرعت در پی تغییر سیستم تامین اجتماعی به یک سیستم سرمایه‌گذاری حرکت و مالیات و حق بیمه جوانان و میانسالان را برای آینده آنها سرمایه‌گذاری کنیم.
مورد دیگری که در سالمندی جمعیت با آن مواجه هستیم، نحوه نگهداری از سالمندان است، باید توجه داشت که همه فرزندان آینده امکان همزیستی و مراقبت از سالمندان را نخواهند داشت، لذا باید در این خصوص سیاست‌گذاری شود تا به وسیله بخش خصوصی و دولتی، سراها و مهدهای حمایت و نگهداری از سالمندان ایجاد و قبح اجتماعی زندگی در این سراها برای سالمندان شکسته شود تا آنها راحت‌تر بتوانند زندگی در آنها را بپذیرند.
* دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه یزد
