به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، وبسایت خبری تی‌آرتی ترکیه در مقاله‌ای با عنوان «آیا مذاکرات استانبول می‌تواند به احیای توافق هسته‌ای ایران و آمریکا کمک کند؟» نوشت: بن‌بست هسته‌ای طولانی‌مدت بین ایران و غرب، با آغاز دورهای جدید دیپلماسی در دو جبهه، وارد مرحله جدیدی شده است. در حالی که مقامات ایرانی و آمریکایی پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، «شاخه زیتون» خود را به سمت تهران دراز کرد، مذاکرات غیرمستقیم خود را در مسقط، عمان، از سر گرفته‌اند، نشست جداگانه‌ای در استانبول بین ایران و سه کشور کلیدی اروپایی - بریتانیا، فرانسه و آلمان - لایه جدیدی از پیچیدگی را به این موضوع افزوده است.
این سه کشور که در مجموع با عنوان E۳ شناخته می‌شوند، بخشی از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اصلی سال ۲۰۱۵ بودند، توافق هسته‌ای که توسط ایالات متحده، روسیه و چین نیز امضا شد. مذاکرات آنها با ایران که این هفته در استانبول برگزار شد، نشان دهنده تلاش مجدد اروپا برای تثبیت نقش خود در شکل‌دهی به بازگشت احتمالی به این توافق یا نوعی ترتیبات جایگزین است.
نشست استانبول به همان اندازه که به موضع‌گیری سیاسی مربوط بود، به محتوای آن نیز مربوط می‌شد. برای سه کشور اروپایی، این نشست راهی برای حفظ ارتباط بود.پس از این جلسه، کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه ایران، در پستی در وبسایت X، مذاکرات را سازنده توصیف کرد و گفت هر دو طرف «مصمم به حفظ و استفاده بهینه از دیپلماسی هستند.» در حالی که کریستین ترنر، سفیر بریتانیا، نیز همین نظر را تکرار کرد و گفت طرفین بر تعهد خود به گفت‌وگو تأکید کرده و توافق کردند که دوباره ملاقات کنند.
با این حال، در پسِ زبانِ دیپلماتیکِ با دقت نوشته شده، واقعیتی نامطمئن‌تر نهفته است. کارشناسان خاطرنشان می‌کنند که اگرچه سه کشور اروپایی (E۳) در میانجیگری برای دستیابی به برجام اولیه نقش مهمی داشتند، اما نفوذ آنها از زمان خروج یکجانبه ایالات متحده از این توافق در سال ۲۰۱۸ در دولت ترامپ، کاهش یافته است. از آن زمان، سه کشور اروپایی (E۳) برای تعریف یک سیاست منسجم در قبال ایران با مشکل مواجه بوده‌اند.
تئو ننچینی، متخصص سیاست خارجی ایران، می‌گوید: «کشورهای E۳ ( بریتانیا، فرانسه و المان) هنوز نتوانسته‌اند یک «سیاست» منسجم و مرتبط با ایران تعریف کنند. از ترامپ گرفته تا بایدن، آنها همیشه عادت داشته‌اند که کاملاً از مواضع آمریکا پیروی کنند.»
ننچینی، که همچنین مدرس دانشگاه‌های علوم سیاسی گرنوبل و کاتولیک پاریس است، معتقد است که مذاکرات غیرمنتظره آمریکا و ایران، اروپایی‌ها را غافلگیر کرد و باعث شد که آنها با وجود این واقعیت که «آنها همیشه رویکرد بسیار سختگیرانه‌ای نسبت به ایران داشته‌اند»، برای مشارکت در روند مذاکرات تلاش کنند.
او به TRT World می‌گوید: «مذاکرات روز جمعه را می‌توان به عنوان تلاشی از سوی اروپایی‌ها برای جلوگیری از به حاشیه رانده شدن توسط توافقی که در نهایت می‌تواند درهای ایران را به روی سرمایه‌گذاری خارجی باز کند، تفسیر کرد.»
نشست استانبول به همان اندازه که به موضع‌گیری سیاسی مربوط بود، به محتوای آن نیز مربوط می‌شد. برای سه کشور اروپایی، این نشست راهی برای حفظ ارتباط بود. برای تهران، تعامل با اروپایی‌ها ممکن است به تقویت موضع آن در مذاکرات موازی با واشنگتن کمک کند.
یک منبع ایرانی آشنا با مذاکرات هسته‌ای گذشته، که نخواست نامش فاش شود، گفت: «اروپایی‌ها همیشه به‌طور خصوصی گفته‌اند که در غیاب آمریکا نمی‌توانند به تعهدات خود عمل کنند.» این منبع استدلال می‌کند که سابقه اروپا، به ویژه پس از خروج ایالات متحده از برجام، مقامات ایرانی را نسبت به هرگونه وعده‌ای که بدون مشارکت آمریکا داده شود، بدبین کرده است. وی افزود: «ایران نمی‌تواند به آنها اعتماد کند.»
سابقه اروپا، به ویژه پس از خروج ایالات متحده از برجام، مقامات ایرانی را نسبت به هرگونه وعده‌ای که بدون مشارکت آمریکا داده شود، بدبین کرده استفراتر از جنبه‌های دیپلماتیک، نشست استانبول از نظر حقوقی و استراتژیک نیز اهمیت داشت. یکی از حساس‌ترین مسائل مطرح شده، مکانیسم ماشه بود، بندی در برجام که به هر یک از امضاکنندگان اجازه می‌دهد در صورت نقض جدی توافق توسط طرف دیگر، تحریم‌های سازمان ملل را اعمال کنند.
این بند به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که ده سال پیش برجام را تأیید کرد، مرتبط است و قرار است در ماه اکتبر منقضی شود. در شرایط عادی، انقضای آن باید منجر به لغو تمام تحریم‌های مرتبط شود. اما مکانیسم ماشه به هر یک از امضاکنندگان، مانند یکی از کشورهای E۳، اجازه می‌دهد تا استدلال کند که ایران به تعهدات خود پایبند نبوده و موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع دهد که باید ظرف ۳۰ روز در مورد حفظ یا لغو تحریم‌ها تصمیم بگیرد. اگر شورای امنیت نتواند در مورد لغو تحریم‌ها به توافق برسد، تمام تحریم‌های قبلی به طور خودکار برمی‌گردند.
دیپلمات‌های اروپایی اعلام کرده‌اند که اگر ایران و آمریکا به توافق جدیدی نرسند، ممکن است تا ماه آگوست از این مکانیسم استفاده کنند. با این حال، ننچینی معتقد است که «به استثنای هرگونه تحول قابل توجه بین اکنون و آن زمان (که به هر حال غیرممکن نیست)»، او فکر نمی‌کند که E3 برای فعال کردن مکانیسم ماشه اقدام کند. نگرانی اصلی آنها همچنان افزایش غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران است.
تهران با عصبانیت به تهدید فعالسازی اسنپ بک واکنش نشان داده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در مقاله‌ای برای هفته‌نامه فرانسوی لوپوئن هشدار داد که سوءاستفاده از بند ماشه می‌تواند «به نقش اروپا در این توافق پایان دهد» و تنش‌ها را به شیوه‌هایی تشدید کند که ممکن است «غیرقابل برگشت» باشند.
نشست این هفته استانبول، هم پتانسیل و هم محدودیت‌های نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای را آشکار کرد. اگرچه سه کشور اروپایی دیگر نیروی محرکه سال ۲۰۱۵ نیستند، اما مشارکت آنها هنوز برای ایران، ایالات متحده و برای معماری گسترده‌تر هرگونه توافق در آینده اهمیت دارد. با نزدیک شدن به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ در ماه اکتبر و تهدید بازگشت تحریم‌ها از طریق مکانیسم ماشه، روزنه دیپلماسی در حال تنگ‌تر شدن است. اینکه آیا اروپا می‌تواند به پر کردن شکاف‌های باقی‌مانده کمک کند یا صرفاً از حاشیه نظاره‌گر باشد، هنوز مشخص نیست.
