به گزارش خبرنگار ایرنا، در اخرین رتبه‌بندی ISI ( موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام )، جمهوری اسلامی ایران با تولید ۶۵ هزار مقاله بین المللی، رتبه ۱۷ دنیا را در کسب علم کسب کرد .
این در حالی است که منطبق بر برنامه توسعه کشور، ایران باید در جایگاه ۱۴ دنیا جای گیرد؛ جایگاهی که به گفته علی گزمی، مهاجرت پژوهشگران شامل دانشجویان نخبه و اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها مانع بزرگی در مسیر محقق نشده آن بوده است.
آمارها چه می‌گوید؟
عضو هیات علمی موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفت: بخشی از مهاجران نخبه ایرانی که به خارج از کشور مهاجرت کرده و برای دیگر کشورها تولید علم می‌کنند؛ افرادی هستند که توان تولید علمی بالایی در سطح بین المللی داشته‌اند.
براساس آماری که گزمی ارائه کرد، سال ۲۰۲۰ تعداد ۶۵۷ پژوهشگر شامل دانشجوی نخبه و اعضای هیات علمی دانشگاه و دیگر افرادی دست‌اندرکار نوشتن مقاله بین المللی بودند کشور را ترک کرده‌اند، این رقم در ۲۰۲۱ به یکهزار و ۲۷۷ نفر، در ۲۰۲۲ به ۲ هزار و ۱۳۰ و در ۲۰۲۳ به سه هزار و ۶۴۶ نفر رسیده است.
در مجموع از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ تعداد ۱۲ هزار پژوهشگر ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کرده که ۶۰ درصد آنها مربوط به همین سه سال اخیر است.
در مجموع از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ تعداد ۱۲ هزار پژوهشگر ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کرده که ۶۰ درصد آنها مربوط به همین سه سال اخیر است.
اگر مقالات تولیدی این پژوهشگران را از گردونه تولید علم کشور حذف کنیم؛ متوجه تاثیر پررنگ افزایش مهاجرت این پژوهشگران بر کاهش رتبه علمی کشور و کاهش جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی خواهیم شد.
مهاجرت پژوهشگران چگونه بر رتبه علمی کشور اثرگذار است؟
به گفته گزمی، یکی از بحث هایی که مطرح می شود، تاثیر برپایی کنفرانس‌های علمی بین المللی در ارتقای جایگاه علمی کشور است اما عضو هیات علمی ISC ، این تولیدات تنها سه تا چهار هزار مقاله یعنی ۲ تا ۳ درصد تولید علم ایران را در بر داشته و رقم آنقدر نیست که فاصله ۶۵ هزار مقاله کنونی را با ۹۳ هزار مقاله هدف، پر کند.
از سوی دیگر مشارکت بین‌المللی تولید علم نیز در کشور کاهش یافته و در حالی که این آمار از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ از ۱۸ به ۳۲ درصد مقالات رسیده، از ۲۰۲۱ ثابت مانده است.
عضو هیات علمی ISC این را هم توضیح داد که برخی معتقدند در زمان حاضر، ایران از نظر استنادی، وضعیت خوبی دارد اما باید در نظر داشت که ما از یک عقبه خوب تولید علم برخورداریم که هنوز به خوبی استناد دریافت می‌کند.
گزمی ادامه داد: اما وقتی به وضعیت استنادی کشور را مبتنی بر سال و بر اساس شاخص « صدک استنادی» نگاه کنیم، متوجه روند کاهشی آن از سال ۲۰۲۱ خواهیم شد و تاثیر غیر قابل جبران این وضعیت، در سال‌های پیش رو نمودار خواهد شد.
یک پیش‌بینی گزنده
عضو هیات علمی ISC، مبتنی بر داده‌هایی دقیق، بیان کرد که اگر توجه مسئولان را جلب و کشور را بسیج نکنیم، در ۲۰۲۸ یعنی چهار سال آینده، روند کاهشی تولید علم در ایران همچنان ادامه خواهد یافت و به ۵۰ هزار مقاله در سال خواهد رسید؛ این یعنی رتبه علمی کشور در چهار سال آینده، یازده سال به عقب بر خواهد گشت.
اگر روند کاهشی تولید علم در ایران همچنان ادامه یابد، رتبه علمی کشور در چهار سال آینده، یازده سال به عقب بر خواهد گشت.
هر چند به گفته او شیب این روند کاهشی در نظام رتبه بندی اسکوپوس کمی ملایم تر از ISI است اما افت، حتمی است.
او اضافه کرد: این در حالی است که اگر شیب تولید علم ایران پس از ۲۰۲۱ نیز با همان شتاب پیشین به پیش می‌رفت، اکنون یعنی در رتبه بندی ۲۰۲۴، باید در جایگاه ۱۳ دنیا قرار می‌گرفتیم؛ جایگاهی که اکنون برزیل با تولید ۹۳ هزار مقاله ازآن خود کرده است.
چرایی مهاجرت پژوهشگران در سخنان دانشگاهیان
تامین مسکن و ترمیم معیشت اعضای هیات علمی ۲ نکته‌ای بود در سخنان مسئولان دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی و آموزش عالی فارس به اتفاق شنیده می‌شد.
علیرضا افشاری‌فر رئیس دانشگاه شیراز جدولی ارائه کرد که بر اساس آن میانگین حقوق اعضای هیات علمی ایران، معادل ۱۰ تا ۲۵ درصد حقوق اعضای هیات علمی امارات است و نسبت به حقوق اعضای هیات علمی کشورهای عربستان، تنها ۱۱ تا ۲۹ درصد، به قطر ۹ تا ۲۲ درصد، به کویت ۱۱ تا ۲۹ درصد، عمان ۱۳ تا ۳۳ درصد، بحرین ۱۱ تا ۲۹، ترکیه ۲۹ تا ۵۰ درصد، عراق ۲۰ تا ۶۷ درصد و حتی پاکستان ۴۰ تا ۱۰۰ درصد است.
علاوه بر حقوق، تامین مسکن نیز از دیگر نیازهایی است که به ماندگاری اعضای هیات علمی کمک شایانی می کند؛ چرا که در ایران نیمی از درآمد افراد صرف تامین مسکن می‌شود.
اعضای هیات علمی ISC ( موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام )، رئیس دانشگاه صنعتی شیراز، سرپرست دانشگاه علمی کاربردی فارس، رئیس بنیاد نخبگان فارس و برخی دیگر از دانشگاهیان فارس ۲ مساله مسکن و درآمد را برای بهبود معیشت اعضای هیات علمی و کمک به جذب و ماندگاری آنها مطرح کردند.
رئیس دانشگاه صنعتی شیراز این را هم اضافه کرد که محدودیت‌های فضای کالبدی و آزمایشگاه‌های مجهز و استاندارد نیز از دیگر کمبودهایی بود که جایگاه علمی کشور و مهاجرت نخبگان بی تاثیر نیست.
حرکت از کمبودها به راهکارها
آنطور که وزیر علوم نیز پس از شنیدن گزارش گزمی، بر آن اذعان کرد، اینکه این داده‌ها هم هشدار دهنده است و هم باید مبنای سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌ها باشد.
به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، کارگروه تامین مسکن دانشگاهیان به طور جدی در وزارت علوم فعال است و تا کنون ۳۵ دانشگاه کشور نیز فرآیند چهارده‌گانه اداری را طی کرده و در مرحله واگذاری هستند.
طرح تحولی تامین مسکن دانشگاهیان نیز آخر هفته گذشته در شیراز رونمایی شد تا نویدبخش تحول در این زمینه باشد.
استاندار فارس گفت: برخی قوانین در این زمینه نیازمند تغییر است؛ از جمله اینکه محدودیت تابعیت مضاعف برای اعضای هیات علمی برداشته شود.
اما راهکارهای قانونی نیز برای حفظ اعضای هیات علمی یا استفاده از ظرفیت اساتید مهاجرت کرده وجود دارد که استاندار فارس و رئیس دانشگاه صنعتی شیراز به ۲ مورد از آن اشاره کردند.
استاندار فارس گفت: برخی قوانین در این زمینه نیازمند تغییر است؛ از جمله اینکه محدودیت تابعیت مضاعف برای اعضای هیات علمی برداشته شود.
حسینعلی امیری با بیان اینکه تابعیت مضاعف در بسیاری نقاط دنیا برای اعضای هیات علمی امتیاز محسوب می‌شود، ادامه داد: نخستین گام قانون محدودیت تابعیت برای اعضای هیات علمی، خواست عمومی نیست و سبب شده بسیاری از اساتید خود را از دست دهیم.
محمدجواد دهقانی، رئیس دانشگاه صنعتی شیراز هم با بیان اینکه ۱۲ درصد اساتید این دانشگاه مهاجرت کرده‌اند، گفت: می‌توان ارتباط با اساتید مهاجرت کرده را حفظ کرد و در قالب آیین نامه‌ای، از آنها به عنوان «اساتید وابسته» استفاده کرد تا جایگاه علمی کشور حفظ شود.
او حتی پیشنهاد کرد که خودش دستور العمل تهیه و به وزیر علوم پیشنهاد کند تا از این ظرفیت استفاده شود؛ به گفته دهقانی حتی می توانیم در جذب دانشجوی خارجی نیز روی اساتید وابسته حساب کنیم.
ضرورت پیشگیری از مهاجرت سرمایه انسانی پژوهشگر
به گفته گزمی، عضو هیات علمی ISC ( موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام ) یکی از معضلات زورگویان در تلاش برای بد معرفی کردن کشورمان ، همین جایگاه آن در تولید علم و علم دوستی است؛ باید از این جایگاه محافظت کرد چرا که رتبه علمی ۱۵ تا ۱۷ دنیا برگ افتخازی برای ایران اسلامی به شمار می‌رود.
این تنها یکی از دلایل پرشماری است که ایجاد انگیزه در دانشجویان و حفظ اعضای هیات علمی برای تولید علم در کشور را ضروری کرده است؛ چرا که «علم سلطان است» و استقلال اقتصادی و حتی سیاسی نیز از رهگذر استقلال علمی می‌گذرد.
