به گزارش همشهری آنلاین، رودخانه هیرمند، شریان حیاتی شرق کشور و به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان، سال‌هاست درگیر بحرانی عمیق و پیچیده است که ابعاد آن از کم‌آبی و خشکسالی فراتر رفته و به موضوعی ژئوپلیتیکی و بین‌المللی بدل شده است. علی‌رغم وجود معاهده رسمی میان ایران و افغانستان در سال ۱۳۵۱ شمسی که سهم مشخصی از آب هیرمند را برای ایران تضمین می‌کند، در عمل این تعهدات به‌طور کامل اجرا نمی‌شود. همین موضوع، در کنار اثرات تغییرات اقلیمی و ضعف در اجرای دیپلماسی آبی، موجب شده مردم منطقه سیستان، به‌ویژه کشاورزان و دامداران، با بحران معیشتی و مهاجرت روبه‌رو شوند. در ادامه، نگاهی داریم به آخرین وضعیت ورودی آب به کشور از مسیر رودخانه هیرمند و روند تعاملات ایران و افغانستان در این زمینه.
وضعیت رودخانه هیرمند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آبی شرق کشور، همچنان با چالش جدی در تأمین سهم قانونی ایران مواجه است. سخنگوی صنعت آب کشور با اشاره به تعهدات افغانستان بر اساس معاهده ۱۳۵۱، اعلام کرد: بر اساس این معاهده، افغانستان موظف است سالانه سهم مشخصی از آب رودخانه هیرمند را به ایران تحویل دهد. با این حال، از ابتدای سال آبی جاری تاکنون تنها حدود ۱۱۹ میلیون مترمکعب آب وارد ایران شده است؛ رقمی که فاصله چشم‌گیری با میزان پیش‌بینی‌شده و مورد انتظار دارد.
به گفته این مقام مسئول، آخرین نشست کمیساران دو کشور ایران و افغانستان برگزار شده اما تاکنون خروجی ملموس و مشخصی از این مذاکرات به دست نیامده است. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که به‌دنبال حل مسئله از مسیر منطقی و مبتنی بر معاهدات بین‌المللی است و همچنان بر گفت‌وگو و تعامل تأکید دارد.
در عین حال، ایران با پذیرش واقعیت خشکسالی در منطقه، معتقد است که حتی با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی موجود، میزان آبی که تاکنون وارد کشور شده کافی نیست و افغانستان موظف است تعهدات حداقلی خود را نیز رعایت کند.
سخنگوی صنعت آب کشور ضمن یادآوری اهمیت این رودخانه برای ساکنان مناطق شرقی کشور، به‌ویژه در استان سیستان و بلوچستان، خاطرنشان کرد: ادامه وضعیت کنونی می‌تواند تبعات اجتماعی، زیست‌محیطی و امنیتی جدی برای منطقه به همراه داشته باشد.
معاهده ۱۳۵۱ میان ایران و افغانستان، میزان مشخصی از حق‌آبه ایران را از رود هیرمند تعیین کرده است. این معاهده سال‌ها محل اختلاف میان دو کشور بوده و در سال‌های اخیر، با کاهش بارندگی‌ها، کاهش آورد رودخانه و همچنین عدم همکاری موثر طالبان در عمل به مفاد توافق‌نامه، موضوع به نقطه بحران رسیده است.
با وجود تکرار مذاکرات دوجانبه، آن‌چه در عمل مشاهده می‌شود، بی‌تفاوتی عملی طرف افغان در تحویل حق‌آبه ایران است. کارشناسان بر این باورند که در صورت تداوم این روند، ایران باید ضمن حفظ مسیر دیپلماتیک، فشارهای حقوقی و بین‌المللی لازم را نیز به کار گیرد تا بتواند از حقوق مسلم آبی خود دفاع کند.
