کوچه گرد ۷۶؛ از گل‌ولای تا سنگفرش؛ اولین طراحی شهری کجای تهران بود؟

همشهری آنلاین- لیلا باقری: ناصرخسرو یکی از جذاب‌ترین خیابان‌های تهران برای پیاده‌روی است، نه امروز، بلکه از دوره ناصری! اما چرا مردم تاریخ اینجا را از زمانی به یاد دارند که اولین داروخانه تهران و مغازه‌های فروش مواد شیمیایی و آزمایشگاهی در آن باز شد؟ جالب‌تر اینکه اینجا جایگاه نخستین‌های زیادی در تاریخ تهران است.

دارالفنون، اولین مؤسسه آموزش عالی مدرن ایران، دارالطباعه خاص علمیه، اولین چاپخانه تهران، کتابفروشی اسلامیه، اولین کتابفروشی تهران، شمس‌العماره، اولین ساختمان بلند تهران که در سازه‌اش از فلز هم استفاده شده و بسیاری از مکان‌های دیگر که در آینده درباره آنها خواهم گفت.

اما چرا می‌گویم ناصرخسرو جزو اولین‌ها برای پیاده‌روی در تهران بوده است؟ چون این خیابان سنگفرش شده است و جزو اولین مکان‌هایی است که طراحی شهری در آن انجام شده. قبل از سفر ناصرالدین‌شاه به فرنگ، اصلاً چیزی به نام پیاده‌رو یا خیابان به شکل امروزی وجود نداشت. تهران پر بود از کوچه‌های تنگ پر از چاله و در تابستان‌ها گرد و غبار و در زمستان‌ها گل تا زانو. نه راه درست و حسابی برای پیاده‌روی بود، نه پرسه زدن معنای خاصی داشت.

تهرانی‌ها اصلا برای لذت بردن از پیاده‌روی نمی‌رفتند، بلکه برای رسیدن به مقصد مجبور بودند پیاده راه بروند. اما از سال ۱۲۶۷ قمری، زمانی که شاه به اروپا سفر کرد و برگشت، تازه فهمید که در اروپا مردم خیابان دارند، پیاده‌رو دارند و به راحتی قدم می‌زنند. این تجربه باعث شد که نگاه شاه به شهر تغییر کند.

تهران کم‌کم سنگفرش شد. از کوچه‌های اطراف ارگ سلطنتی شروع کردند، از جمله ناصرخسرو که آن زمان به آن ناصریه می‌گفتند. وسط خیابان را برای کالسکه‌ها گود کردند، دو طرف خیابان را سکوهایی برای پیاده‌ها ساختند و مهم‌تر اینکه خیابان سنگفرش شد. بعد از آن درختانی در دو طرف خیابان کاشتند و نهر آب کشیدند... و نصب پایه‌های چراغ‌های چدنی برای روشنایی شبانه چهره این خیابان را به کلی تغییر داد.

در واقع، همان چیزی که امروزه به آن «طراحی شهری» می‌گوییم، از آن زمان آغاز شد. آن زمان بود که مردم تازه طعم لذت قدم‌زدن را کشف کردند، این که می‌توانند راه بروند بدون آنکه پایشان در گل فرو برود یا مچ پایشان آسیب ببیند.

امروزه در تهران جاهای زیادی برای پیاده‌روی وجود دارد و خیلی از ما فراموش کرده‌ایم که روزی روزگاری قدم زدن خودش یک تفریح لوکس و ویژه بود.

پس اگر می‌خواهید تهران را به شکل دیگری تجربه کنید، این روزهای بهاری که تهران در زیباترین حالت خود است را از دست ندهید. کفش‌های راحت به پا کنید، سوار مترو شوید، در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید و پنج دقیقه به سمت جنوب میدان حرکت کنید تا به ناصرخسرو برسید. اینجا سنگ‌فرش‌ها هنوز صدای تاریخ را در دل خود حفظ کرده‌اند.