کوچه گرد ۷۴؛ تهران: از باد سام تا بختک برج‌ها!

همشهری آنلاین- لیلا باقری: امروز در تهران اگر باد و توفانی بیاید، ممکن است از پشت‌بام‌ها دیش‌های ماهواره پرتاب شوند یا از بالکن‌ها گلدان‌ها بیافتند و شاید یک درخت هم بیفتد. اما تهران قدیم، بادی می‌وزید که سقف‌ها را از جا می‌کند، خانه‌های کاهگلی را خراب می‌کرد و با خود بیماری و درد می‌آورد. مردم می‌گفتند این باد، عذاب الهی است؛ باد سام!

این روایت قصه یک باده، اما نه باد معمولی. باد سام، بادی افسانه‌ای که وقتی گناه مردم زیاد می‌شد، شروع به وزیدن می‌کرد و حال همه را بد می‌کرد. حقیقتاً هم حال همه را بد می‌کرد، چرا که با خود بیماری و وبا می‌آورد.

آیا این افسانه است؟ شاید دیگر بادهایی مثل باد سام نداشته باشیم، اما به نظرم هنوز داریم، فقط اسمش تغییر کرده است.

حالا ماجرای باد سام چیست؟

در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی تهران، در شهریار، در گذشته مردم بادهایی که از آنجا می‌آمد را به عنوان عذاب الهی می‌شناختند. وقتی این باد می‌وزید، علاوه بر خسارت مالی و گرد و غبار، چون از کنار زباله‌ها و لاشه‌های مرده عبور می‌کرد، بیماری و وبا هم می‌آورد. مردم می‌گفتند این باد، غضب خداست.

در علیشاه‌عوض شهریار، چاهی عمیق وجود دارد که در آن موکلی نشسته است. اگر بوی گناه از هزار فرسخی به مشام او برسد، از چاه بیرون می‌آید و پشت سرش باد سام می‌وزد. شدت باد بستگی به شدت گناه مردم تهران داشت؛ اگر گناه‌ها زیاد بود، باد سام شدیدتر می‌وزید.

یک‌بار این باد به قدری شدید شد که نصف تهران را با خود برد. مردم ظرف کمتر از دو ساعت از پا می‌افتادند و جنازه‌ها را با گاری می‌بردند، به طوری که حتی بلدیه ورشکست شد.

مردم تهران می‌گفتند:
«تهران و آب سنگلج و باد شهریار / منعش مکن که خال لب هفت‌دوزخ است.»

امروزه به این باد، باد شهریار می‌گوییم. در بهار و تابستان، این باد از سمت شهریار به غرب تهران می‌وزد، حوالی ظهر تا غروب. این باد دیگر آلوده به بیماری حاصل از زباله و لاشه مرده نیست، بلکه می‌تواند آلودگی هوای تهران را جابه‌جا کند و ببرد.

اما غول همچنان وجود دارد؛ غولی که در بلندمرتبه‌سازی منطقه ۲۲ اثر می‌گذارد و بر وزش باد تأثیر می‌گذارد. آلودگی همچنان به آرامی و به اشکال مختلف بیماری بر شهر نشسته است.