به گزارش همشهری آنلاین محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در آخرین روز اردیبهشت ۱۴۰۴ در جلسه ستاد تنظیم بازار اعلام کرد که اختیار تعیین قیمت نان در هر استان به استانداران واگذار خواهد شد و هر استانی متناسب با وضعیت و شرایط، قیمت انواع نان را در یک دوره زمانی تعیین می‌کند، زیرا طبق گزارش‌ها شیوه فعلی توزیع نان و آرد به فسادهایی منجر شده است. در برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری با عنوان «نرخ استانی برای نان، فرصت یا تهدید؟» این موضوع با حضور کارشناسان بررسی شد. امیر کرملو، عضو هیئت مدیره اتحادیه نانوایان سنتی تهران، محمد دهقان، مدیر کل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد و محمدرضا خواجه، کارآفرین صنعت نان و بنیان‌گذار نان‌های سبوس‌دار کشور مهمانان این نشست بودند.
تفویض اختیار از استاندار به کارشناس
در برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری با عنوان «نرخ استانی برای نان، فرصت یا تهدید؟» علت اعتراضات گسترده نانوایان در روزهای اخیر به دلیل قیمت‌گذاری نان را مدیر کل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد توضیح می‌دهد و می‌گوید: «علت از آنجا شروع شد که از ۲ اردیبهشت تا یکی دو روز پیش پرداخت یارانه دولتی که روزانه به نانوا پرداخت می‌شد، به تاخیر افتاد. از سوی دیگر نانوایان انتظار دارند ابتدای هر سال حداقل نرخ مشخص شود. از طرفی زمانبر شدن تعیین تکلیف نرخ‌های جدید مورد اعتراض نانوایان قرار گرفت که اعتراض به حقی هم بود.»
محمد دهقان در ادامه گفت و گو درباره نرخ‌گذاری جدید نان و واگذاری قیمت به استان‌ها می‌گوید: «اتفاقاً یکی نکات مورد اعتراض نانوایان این هست که چرا باید سقف تعیین و قیمت‌گذاری دستوری انجام شود. ما از استاندار یزد خواسته‌ایم که این اختیار را به کارشناسان تفویض کنند. برای آنالیز هزینه دقیق نان، بهای تمام شده انواع نان را با احتساب هزینه‌های واقعی سال ۱۴۰۴ مانند افزایش دستمزد کارگر، بیمه کارگری، اجاره‌بها، آب و برق و گاز، نهاده‌ها مثل نمک، خمیر مایه و ... را به دقت بررسی کردیم و به یک عدد پیشنهادی رسیدیم. عدد پیشنهادی طبق مصوبه کارگروه تنظیم بازار کشور به وزارت کشور ارائه شده است تا برای اعمال تایید شود.»
مزایای پرداخت یارانه به مصرف‌کننده
مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد با اشاره به افزایش هزینه‌ها و از طرفی استراتژیک بودن نان در سبد غذایی خانوار به ویژه اقشار کم‌درآمد اظهار می‌کند: «مردم انتظار ندارند شاهد افزایش چند برابری نرخ نان باشند. انتظار دارند دولت برای نان هم یارانه بدهد. به نظر من بسیاری از استان‌ها با توجه به تجربه طرح هوشمندسازی آردونان به این نتیجه رسیده باشند که یارانه باید به مصرف‌کننده نهایی داده شود و تمرکز نانوا باید بر تولید نان و افزایش کیفیت نان باشد. در این صورت هم رضایت شهروندان افزایش خواهد یافت و هم شاهد کاهش شدید تخلفات صنفی در حوزه نان خواهیم بود.»
محمد دهقان یکی دیگر از مزایای پرداخت یارانه نان به سرپرستان خانوار توضیح می‌دهد: «دولت یارانه نان را مستقیماً به شهروندان ایرانی می‌دهد. در حالی که در استان یزد یا برخی دیگر از استان‌ها که اتباع خارجی حضور دارند، حجم زیادی نان با کارت بانکی اشخاص ایرانی از طریق سامانه نانینو خریداری می‌شود و در واقع یارانه برای آن‌ها هم پرداخت می‌شود.»
تعیین نرخ نان در تهران بهتر است؟
محمدرضا خواجه، کارآفرین حوزه صنعت نان و نخستین تولید کننده نان‌های سبوس‌دار کشور از تمرکز نرخ نان در تهران دفاع می‌کند و مخالف خود را با نرخ‌دهی نان از سوی استان‌ها این‌طور مطرح می‌کند: «به نظر من تعیین قیمت از سوی استانداران با نگاه تنگ نظرانه اعمال می‌شود. قیمت تمام شده نان ۱۳ پارامتر دارد که یکی از آن‌ها آرد است. نرخ آب، اجاره بها و هزینه‌ها در تهران با استان‌های دیگر فرق دارد. پس بهتر نرخ نان در تهران تعیین شود که عدد بالاتری دارد.»
محمد دهقان، مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد اما این نظر را قبول ندارد و می‌گوید: «نتیجه دو سال نرخ‌گذاری در تهران این شد که داریم می‌بینیم؛ اعتراض و تجمعات نانوایان مقابل استانداری‌ها به دلیل تعلل در اعلام نرخ و درباره اصل درصد افزایش‌ها. هیچکس بهتر از خود ما در استان و اعضای اتحادیه استانی نمی‌تواند این نرخ را تعیین کند. حاکمیت مرکز را کاملاً قبول داریم و نظارت وزارتخانه‌های مربوطه را کاملاً می‌پذیریم ولی اجازه می‌خواهیم که به نظر کارشناسی ما احترام بگذارند و اعتماد کنند.»
نان محلی و قیمت‌گذاری استانی
با توجه به فرهنگ و قومیتی که هر استان دارد، نان‌های خاص و محلی تولید می‌شود. آیا تعیین نرخ نان و سهمیه‌ها در استان‌های مختلف با اجرای طرح واگذاری نرخ نان به استان‌ها بر اساس این موضوع تغییر خواهد کرد؟ مدیر کل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد در ادامه صحبت خود این طور می‌گوید: «یکی از دلایلی که ما اعتقاد داریم اختیار به استان‌ها تفویض شود، تفاوت در نان‌هاست. مثلا در یزد، نان تنوری سنتی، نان تافتون تنوری به شیوه سنتی مورد استقبال است. از این مدیریت بهای تمام شده نان به دلیل همین تفاوت خرده فرهنگ‌ها بهتر خواهد شد.»
استانداری‌ها نظر اتحادیه‌ها را بشنوند
بحث عدم متولی مشخص برای حوزه نان و آرد، موضوع دیگری است که در برنامه تلویزیون اینترنتی که از سوی عضو هیئت مدیره اتحادیه نانوایان سنتی تهران به نمایندگی از نانوایان در این مناظره مطرح شد. امیر کرملو می‌گوید: «آرد و نان در کشور متولی ندارد و در مقطعی زیر نظر جهاد کشاورزی و در مقطعی زیر نظر وزارت کشور بود. در دوره‌ای هم تصمیم گیری بر عهده استانداری یا فرمانداری‌ها. در حالی که در حوزه عظیمی به نام نان بحث امنیت غذایی مطرح است. همین متولی نداشتن موجب شده است تا نانوا به جای اینکه دنبال بهبود کیفیت نان باشد، باید دغدغه افزایش نرخ بیمه تامین اجتماعی، گرانی کارگر، اجاره بها، نرخ حامل‌های انرژی و این مسائل را داشته باشد. در حالی که باید اتحادیه‌ها و صنوف ریل‌گذار یک سری برنامه‌ها و دولت‌ها مجری باشند و بر آن نظارت کنند، نقش اتحادیه‌ها اصلاً در نظر گرفته نشده‌است.»
کرملو معتقد است اگر واقعاً استانداری‌ها از این به بعد متولی نان شده‌اند لازم است نظرات صنوف و اتحادیه‌ها لحاظ شود.
او می‌گوید: «نانوایان از قدیم، جامعه مورد وثوق کسبه بودند و ما دوست داریم به آن جایگاه و قداست برگردیم. این وضعیت قیمت‌گذاری فقط دست سودجویان را باز گذاشته است. در حالی که نرخ‌نامه اعلام شود و پشت شیشه نانوایی زده شود، دست سودجویان کوتاه می‌شود.»
اعلام نرخ نان از سوی استان‌ها
بحث بر سر اعلام تاریخ دقیق واگذاری نرخ نان به استانداران ادامه دارد. محمد دهقان، مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استاندار یزد می‌گوید: «نامه محرمانه تنظیم بازار را مطالعه کردم و تا پایان خرداد ۱۴۰۴ استان‌ها موظف هستند نرخ را اعلام و اعمال کنند. تا پایان خرداد دولت موظف است از طریق بانک سپه، کمک هزینه جبرانی را بدهد ولی از اول خرداد آن کمک هزینه جبرانی حذف می‌شود و اگر استانی تعلل کند و تا آخر خرداد آن نرخ را اعلام نکند، پاسخگویی با نانوای‌ها به عهده خودش است. اما بیشتر استان‌ها تا جایی که من اطلاع دارم، طبق نظر کارشناسی با اعضای اتحادیه تا یکی دو روز آینده و نهایتا آخر هفته نرخ را اعلام خواهند کرد و با اعمال نرخ جدید از سوی وزارت کشور، یارانه آرد حذف می‌شود.»
انتقاد به نانینو
آغاز سال با نرخ‌گذاری جدید همراه است؛ موضوعی که گاهی باعث سردرگمی مردم و نانوایان می‌شود. عضو هیئت مدیره اتحادیه نانوایان سنتی تهران معتقد است موضوع قیمت‌گذاری نان هم باید مثل دیگر مطالبات مردم مثل نرخ کرایه تاکسی از ابتدای سال از سوی نهاد متولی تعیین شود تا مردم و نانوایان بلاتکلیف نباشند.
امیر کرملو می‌گوید: «نارضایتی مردم و نانوایان به دلیل این است که در 4 سال اخیر با اجرای طرح نانینو قیمت نان واقعی نبوده‌است. در جلسه هفته گذشته با مسئولان وزارت کشور قرار شد تصمیماتی درباره نرخ نان و تغییرات آن گرفته شود.»
سامانه هوشمندسازی آرد و نان که آن را به نام نانینو می‌شناسیم از سوی وزارت اقتصاد اجرایی شد. کرملو در این باره می‌گوید: «در این طرح نانوا می‌تواند آرد را به صورت آزاد و به صورت کیفی و به انتخاب خودش از آسیابان بخرد و داخل مغازه‌اش تبدیل نان بکند و با قیمت تمام شده، کیفی و منصفانه بفروشد. قیمت نهایی به صورت یارانه از سوی دولت به نانوا داده می‌شود. این طرح در ظاهر طرح خوبی بود، اما ایراداتی هم داشت چون به این شکل اجرا نشد.»
کرملو در ادامه این مناظره به کاستی‌های طرح نانینو که از اواخر 1400 اجرا شده است تا کنون اشاره می‌کند و می‌افزاید: «این تصمیم پشت درهای بسته گرفته شد؛ طرحی که در آن نظر کارشناسی اعمال نشده باشد، محکوم به شکست است. ابتدا قرار بود برای واحدهای آزادپز بین 25 تا 40 درصد یارانه به حساب نانوا واریز شود. تا همین اواخر واریز این درصد به قدری از سمت جامعه نانوا مجهول و ناشناخته بود که نانوا نمی‌داند مثلا اگر امروز سه میلیون تومان فروش کرد، چقدر به حسابش واریز خواهد شد و هیچ پاسخگویی هم در این زمینه وجود ندارد.»
کرملو با اشاره به وجود ۹۰ هزار واحد نانوایی در کل کشور می‌گوید: «در هوشمندسازی چرا تغییرات دستی و سلیقه‌ای اعمال می‌شود؟ نانواها بر حسب تصمیمات غلطی که این سامانه هوشمند می‌گرفت در بخشداری‌ها و استانداری‌ها صف می‌کشیدند. کارمند آنجا به صورت دستی و سلیقه‌ای ۲۰ کیسه یا ۱۰ کیسه به یارانه آنان اضافه می‌کرد.»
جای خالی نظرات کارشناسان
کارآفرین حوزه صنعت نان و تولید کننده نان‌های سبوس‌دار کشور هم در این مناظره نقدهایی به نانینو وارد می‌کند. محمدرضا خواجه می‌گوید: «در این طرح خرداد 1401 به اندازه ۱۵ درصد یارانه را با 3 ماه تاخیر به نانوا دادند. در 1404 هم یارانه نانوای ما 25 درصد است. این در حالی است که آرد ضعیف و قوی، آرد کم گلوتن و پر گلوتن، آرد سفید و سبوس، چانه متفاوتی دارد. سازمان استاندارد کشور می‌گوید یک کیسه ۴۰ کیلویی ۴۰۰ چانه نان می‌دهد در حالی که با معیار این یارانه باید 470 چانه نان بشود و اگر نشود، به نانوا اتهام تراکنش نامتعارف زده می‌شود.»
محمدرضا خواجه ادامه می‌دهد: «اشتباهات محاسباتی نانینو باعث زیان‌دهی، ورشکستگی و تعطیلی تعداد زیادی نانوایی در کشور شد. علت ناکارآمدی طرح نانینو هم این بود که پشت آن کارشناسی نبود. هیچ طرحی بدون موافقت ذینفعان آن موفق نمی‌شود.»
راهکاری برای رضایت نانوا و مردم
طرح واگذاری قیمت نان به استانداران چطور می‌تواند خلاهای سامانه نانینو و مسائلی که تاکنون وجود داشته را پر کند؟ امیر کرملو، عضو هیئت مدیره اتحادیه نانوایان سنتی تهران این موضوع را دنبال می‌کند و می‌گوید: «از آنجا که طرح هوشمندسازی نه به ذخیره و صرفه‌جویی آرد و نه به کیفیت نان کمک کرد و نارضایتی مردم از کیفیت نان را هم در پی داشت، از مسئولان می‌خواهیم به قانون برگردند و قانون را اجرا کنند.»
امیر کرملو در ادامه تنها راهکار رضایت نانوا و مردم را رجوع به قانون و عمل به فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری می‌داند و ادامه می‌دهد: «کمبود قانون نداریم بلکه در عمل به قانون مشکل داریم. در قانون ماده ۵ هدفمندی یارانه به صراحت آمده که باید یارانه در حلقه آخر به دست شهروند برسد. اگر یارانه نان در جیب شهروند باشد و از هر نانوایی که بخواهد خرید کند، قطعا بهتر است. الان ۴ سال است داریم فریاد می‌زنیم یارانه نان را به شهروند بدهید تا رقابتی بودن و بحث کیفیت نان هم نمود پیدا بکند.»
