همشهری آنلاین - گروه سیاسی: دونالد ترام‍پ، رئیس‌جمهور آمریکا، پس از دیدار دوشنبه‌شب خود با بنیامین نتانیاهو در کاخ سفید اعلام کرد که مذاکرات مستقیم با ایران از روز شنبه، ۱۲ آوریل، آغاز می‌شود. این خبر که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترام‍پ، و عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، قرار است روبه‌رو شوند، موجی از واکنش‌های رسانه‌ای خارجی را به دنبال داشت. کمتر کسی تصور می‌کرد ایران و آمریکا در دوره دوم ترام‍پ به چنین نقطه‌ای برسند، به‌ویژه پس از تهدیدات مکرر او مبنی بر «بمباران» ایران و رد مذاکره مستقیم از سوی تهران.
واکنش‌های رسانه‌ای خارجی: از شگفتی تا تردید
خبرگزاری رویترز پس از این دیدار نوشت که ترام‍پ مدعی آغاز مذاکرات مستقیم شده، اما مقامات ایرانی این را تکذیب کرده و بر مذاکرات غیرمستقیم از طریق عمان تاکید دارند. فرانس ۲۴ هم این تناقض را برجسته کرد و نوشت که ایران همچنان مذاکره مستقیم را رد کرده، اما گفت‌وگوهای غیرمستقیم در جریان است. وال استریت ژورنال به نقل از یک مقام آمریکایی نوشت که این مذاکرات نتیجه فشار دیپلماتیک چندماهه است، اما مشخص نیست تا چه حد جدی باشد. بی‌بی‌سی از قول یک تحلیل‌گر گفت که ترام‍پ با این اعلام ناگهانی می‌خواهد «دستاورد دیپلماتیک» را به نام خودش ثبت کند، حتی اگر نشست فرمالیته باشد.
الجزیره این خبر را با رزمایش اخیر ایران، چین و روسیه در خلیج عمان مرتبط دانست و پرسید آیا این مذاکرات پاسخ تهران به تهدیدات ترام‍پ است؟ نیویورک تایمز هم اشاره کرد که کاهش تنش با ایران می‌تواند بخشی از استراتژی ترام‍پ برای تمرکز بر رقابت با چین باشد، اما احتمال شکست مذاکرات را بالا دانست. گاردین هم با لحن تردیدآمیز نوشت که این نشست ممکن است به جدال لفظی شبیه دیدار ترام‍پ و زلنسکی در دسامبر ۲۰۲۴ منجر شود.
شتاب ناگهانی: چرا حالا؟
سرعت اعلام این مذاکرات تعجب‌آور است. ترام‍پ در ۲۸ مارس تهدید به بمباران کرده بود و در ۳۱ مارس حوثی‌ها را به ایران وصل کرد و قول «بهای سنگین» داد. اما در ۴ آوریل گفت که «با ایران توافق کنیم، جشن می‌گیریم» و حمله مشترک با اسرائیل را «اغراق» خواند. این چرخش سریع، به گزارش بلومبرگ، ممکن است نتیجه فشار اسرائیل باشد که با بمب‌های MK-۸۴ آماده حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران است، اما ترام‍پ ترجیح داده اول شانس دیپلماسی را امتحان کند.
مذاکرات فرمالیته یا جدی؟
ترام‍پ مدعی است که ایران و آمریکا از قبل گفت‌وگوهایی داشته‌اند و این نشست «بزرگ» نتیجه آن است. اما عراقچی در ۳۱ مارس به اکوایران گفت که ایران فقط مذاکره غیرمستقیم را می‌پذیرد و «مستقیم» بودن این نشست از سوی تهران تأیید نشده. فارن پالیسی ۴ آوریل در مطلبی نوشت که این می‌تواند یک نمایش دیپلماتیک باشد—ترام‍پ عاشق بردهای سریع رسانه‌ای است، مثل دیدارش با کیم جونگ اون در ۲۰۱۸ که پر سر و صدا بود، اما عمق نداشت.
از سوی دیگر، واشنگتن پست هشدار داد که اگر مذاکرات جدی باشد، ممکن است به جدال بکشد—مثل دیدار ترام‍پ و زلنسکی که به تنش لفظی کشید. ایران با ۱۸۲ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصد (گزارش آژانس) و تهدید لاریجانی (۳۱ مارس) به ساخت بمب اتم، دست به عصا عمل می‌کند. آمریکا هم برنامه هسته‌ای، موشکی و نیابتی‌ها را هدف گرفته. اندیشکده کارنگی طی روزهای اخیر در گزارشی نوشته بود نتیجه هر مذاکرات احتمالی به این بستگی دارد که آیا ترام‍پ انعطاف نشان می‌دهد یا مثل همیشه «همه یا هیچ» می‌خواهد.
چه می‌شود؟
کارشناسان پیش‌بینی‌های متفاوتی دارند. موسسه رند کورپوریشن هم دوم آوریل نوشت اگر مذاکرات شکست بخورد، اسرائیل تا تابستان به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله می‌کند—هدف عقب انداختن برنامه است، نه تغییر رژیم. اکونومیست هم معتقد است ترام‍پ دنبال توافقی است که بتواند «برجام خودش» بنامد، اما بعید است ایران زیر بار شروط سنگین برود.
در صورت توافق، تحریم‌ها ممکن است کم شود و ایران غنی‌سازی را محدود کند، اما تنش منطقه‌ای باقی می‌ماند. اگر شکست بخورد، مکانیسم ماشه تا اکتبر فعال می‌شود و ایران زیر فصل هفتم می‌رود—فشاری که به گفته فایننشال تایمز می‌تواند اقتصادش را فلج کند، هرچند چین و روسیه تا حدی کمک کنند. کاهش قیمت دلار و طلا در ایران (گزارش‌ها از ۸ آوریل) هم نشان می‌دهد بازار به این خبر خوش‌بین است، ولی پایداریش معلوم نیست.
این مذاکرات چه فرمالیته باشد چه جدی، نقطه عطفی است. ترام‍پ با قبض و بسط‌های معاملاتی همیشگی‌اش—تهدید بمباران و وعده جشن—شرایط را به بوته آزمایش گذاشته است. ایران زیر فشار ۲۲ سال مذاکره و تهدید، شاید تاکتیکی عقب بکشد ولی نشان داده است تسلیم نمی‌شود. تا ۱۲ آوریل و بعد از آن دنیا در انتظار یک جرقه در مراودات ایران و آمریکاست؛ یا دیپلماسی یا تنش.
