زنگ خطر جمعیت ایران در آستانه پیری؛ رشد جمعیت کشور به ۰.۷۲ درصد رسید
در حالی‌که سی‌ام اردیبهشت‌ماه به عنوان «روز ملی جمعیت» در تقویم رسمی کشور ثبت شده، تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران از کاهش قابل توجه نرخ رشد جمعیت کشور به ۰.۷۲ درصد حکایت دارد؛ عددی که زنگ خطر‌های جمعیتی را بلندتر از همیشه به صدا درآورده است. این در حالی است که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد جمعیت کشور تا سال ۱۴۲۸ به اوج خود می‌رسد و پس از آن سیر نزولی خواهد داشت.
به گزارش اقتصادآنلاین، بررسی‌های آماری مرکز آمار ایران نشان می‌دهد نرخ رشد جمعیت کشور در دوره ۱۴۰۵–۱۴۰۰ به ۰.۷۲ درصد کاهش یافته است. این رقم در دوره ۱۳۹۵–۱۳۹۰ حدود ۱.۲۴ درصد و در دوره ۱۴۰۰–۱۳۹۵ برابر با ۰.۹۸ درصد بود که نشان از روند نزولی پیوسته در رشد جمعیت دارد.
عبور از مرز هشدار جمعیتی
به گزارش اقتصادآنلاین، کاهش نرخ رشد جمعیت به زیر یک درصد، نشانه‌ای روشن از ورود ایران به مرحله پایدار گذار جمعیتی است. عواملی مانند افزایش سن ازدواج، کاهش تمایل به فرزندآوری، تحصیلات بالاتر در میان زنان، و تحولات سبک زندگی، نقش مهمی در این روند دارند. پیامد این وضعیت، پیر شدن جمعیت، کاهش نیروی کار جوان و افزایش هزینه‌های اجتماعی دولت خواهد بود.
سایه کرونا بر پیش‌بینی‌های جمعیتی
بازنگری در پیش‌بینی‌های جمعیتی با توجه به پیامد‌های همه‌گیری کووید-۱۹ در دستور کار مرکز آمار ایران قرار گرفت. این بازنگری شامل اصلاح سناریو‌های باروری و مرگ‌ومیر بر اساس داده‌های سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ بود. سناریو‌های مهاجرتی، اما بدون تغییر باقی ماندند.
رسیدن به اوج جمعیت در سال ۱۴۲۸
بر اساس گزارش مرکز آمار، جمعیت ایران در سال ۱۴۲۸ به اوج خود، حدود ۹۴.۵۶ میلیون نفر، خواهد رسید و از اوایل دهه ۱۴۳۰ روند کاهش را آغاز می‌کند. این بدان معناست که ایران تنها حدود دو دهه دیگر فرصت دارد تا از ظرفیت جمعیتی فعلی خود بهره ببرد.
به گزارش اقتصادآنلاین، در حال حاضر، ایران در دوره موسوم به «پنجره جمعیتی» قرار دارد؛ دوره‌ای که بیشترین درصد جمعیت در سنین فعالیت اقتصادی است. استفاده نکردن بهینه از این فرصت، می‌تواند منجر به وابستگی بیشتر کشور به نیروی کار وارداتی یا افت شدید بهره‌وری شود. تجربه کشور‌های مشابه نشان می‌دهد که این دوره بسیار محدود و حیاتی است.
توزیع نابرابر جمعیت در استان‌ها
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۴، نزدیک به ۵۱ درصد از جمعیت کشور در هفت استان متمرکز خواهند بود و از هر ۱۰۰ نفر، حدود ۱۷ نفر در تهران و ۸ نفر در خراسان رضوی زندگی می‌کنند. استان سیستان و بلوچستان با نرخ رشد ۲.۰۳ درصد، بیشترین رشد را دارد، در حالی‌که خراسان شمالی با منفی ۰.۱۵ درصد در انتهای جدول قرار گرفته است.
بر این اساس، به نظر می‌رسد این شکاف عمیق در رشد جمعیت میان استان‌ها، نشان‌دهنده تمرکز توسعه در نقاط خاص کشور است. پیامد این تمرکز می‌تواند افزایش مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساخت‌های شهری و کاهش کیفیت خدمات عمومی در کلانشهر‌ها باشد. سیاست‌های توسعه‌ای باید در جهت توزیع متوازن منابع و فرصت‌ها اصلاح شوند.
شهرنشینی و کاهش بعد خانوار
در سال ۱۴۰۴، حدود ۷۷ درصد جمعیت کشور در نقاط شهری زندگی خواهند کرد. همچنین بعد خانوار (تعداد متوسط افراد در یک خانوار) به ۳.۱ کاهش یافته است که پایین‌تر از سال ۱۳۹۵ است.
افزایش جمعیت شهری و کاهش بعد خانوار، تغییرات سبک زندگی را نمایان می‌کند. خانواده‌های کوچک‌تر نیازمند سیاست‌های اجتماعی جدید، به‌ویژه در حوزه مسکن، سلامت و خدمات سالمندان هستند. افزایش شهرنشینی بدون زیرساخت کافی، می‌تواند فشار‌های اقتصادی و اجتماعی را در آینده تشدید کند.
افزایش سهم سالمندان در جمعیت
برآورد‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۴، از هر ۱۰۰ نفر جمعیت ایران، ۸ نفر در گروه سنی ۶۵ سال و بیشتر قرار دارند. این نسبت در سال ۱۳۹۵ برابر با ۶ نفر بوده است. استان گیلان با ۱۱.۶ درصد بیشترین و سیستان و بلوچستان با ۳.۳ درصد کمترین سهم سالمندان را دارا هستند. بر اساسا این گزارش تعداد خانوار‌های کشور از ۲۴.۲ میلیون در سال ۱۳۹۵ به ۲۸ میلیون در سال ۱۴۰۴ رسیده است. این در حالی‌ست که در همین بازه زمانی، بعد خانوار از ۳.۳ به ۳.۱ نفر کاهش یافته است. این آمار‌ها نشان‌دهنده تغییر الگوی زندگی ایرانیان از خانواده‌های گسترده به هسته‌ای است.
مرکز آمار ایران تأکید دارد که تمام پیش‌بینی‌های ارائه‌شده، پس از سرشماری سال ۱۴۰۵ بازنگری خواهند شد. با توجه به روند فعلی، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی در حوزه جمعیت، سلامت، آموزش و اشتغال باید متناسب با ساختار در حال تغییر جامعه ایرانی بازتنظیم شود.
