نیروگاه هسته‌ای تهدید است یا فرصت؟
به گزارش اقتصادنیوز روزنامه اعتماد نوشت: امنیت انرژی یکی از ارکان توسعه پایدار است و انرژی هسته‌ای، به عنوان منبعی پایدار و کم‌کربن، نقش کلیدی در تأمین برق کشورهای در حال توسعه دارد. ایران و ترکیه با هدف کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، تنوع‌بخشی به منابع انرژی و تقویت توانمندی‌های علمی و صنعتی، به توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای روی آورده‌اند.
با این حال، مسیر توسعه هسته‌ای در این دو کشور تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند شرایط ژئوپلیتیکی، سیاست خارجی، زیرساخت‌های علمی و همکاری‌های بین‌المللی تفاوت‌های اساسی داشته است.این نوشتار به بررسی تطبیقی سیاست‌ها، چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای توسعه انرژی هسته‌ای در ایران و ترکیه می‌پردازد.
ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه‌ای، توسعه انرژی هسته‌ای را برای تقویت جایگاه استراتژیک خود دنبال می‌کنند. اگرچه ایران سابقه طولانی‌تری در برنامه‌های هسته‌ای دارد، ترکیه در سال‌های اخیر با بهره‌گیری از فرصت‌های بین‌المللی و مدل‌های نوین سرمایه‌گذاری پیشرفت عملیاتی بیشتری داشته است. آغاز برنامه هسته‌ای ایران به دهه 1950 تحت برنامه «اتم برای صلح » با همکاری امریکا و ساخت نیروگاه بوشهر از دهه 1970 توسط شرکت زیمنس آلمان آغاز شد.
توقف پروژه پس از انقلاب 1357 و جنگ ایران و عراق و همکاری با روسیه در دهه 1370 برای تکمیل پروژه و بهره‌برداری نیروگاه در سال 1390 پس از 36 سال تأخیر و با هزینه 5-11 میلیارد دلار به پایان رسید. ظرفیت فعلی نیروگاه بوشهر 1000 مگاوات (2% از تولید برق کشور) می‌باشد. صرفه‌جویی سالانه 1.6 میلیارد مترمکعب گاز و 10 میلیون بشکه نفت از مزایا و تحریم‌های بین‌المللی، وابستگی به سوخت روسیه، هزینه بالای استخراج اورانیوم داخلی (260 دلار بر کیلو) از چالش‌های آن است.
ساخت واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر و هدف‌گذاری رسیدن به ظرفیت 20,000 مگاوات تا سال 1420 از برنامه‌های آتی ایران است. برنامه هسته‌ای ترکیه با مطالعات هسته‌ای از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد، اما تا دهه ۲۰۱۰ پروژه عملیاتی نداشت. در ۲۰۱۰، قرارداد ساخت نیروگاه آکوئیو (۴۸۰۰ مگاوات، معادل 10 درصد نیاز برق ترکیه) با روسیه (Rosatom) امضا شد در این پروژه از مدل سرمایه‌گذاری BOO (ساخت، مالکیت، بهره‌برداری توسط روسیه) استفاده شد که مزایایی از قبیل: عدم نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه توسط ترکیه، کاهش ریسک تحریم‌ها و مشکلات فنی، تضمین خرید برق با نرخ ثابت برای ۱۵سال، صرفه‌جویی سالانه ۲.۵ میلیارد دلار در واردات گاز و آموزش ۲۴۸ دانشجو در رشته‌های هسته‌ای در روسیه را به همراه داشت.
آغاز ساخت اولین واحد پروژه آکوئیو در سال 2018 و دریافت سوخت هسته‌ای و راه‌اندازی فاز اول در سال 2023 با هزینه کل ۲۰ میلیارد دلار (اولین پروژه بزرگ هسته‌ای ترکیه) اتفاق افتاد. این پروژه با هزینه بالای ساخت و وابستگی به فناوری روسیه به اتمام رسید. تأمین 20 درصد از برق کشور از انرژی هسته‌ای، همکاری با چین و کره‌جنوبی برای تنوع‌بخشی به فناوری و صرفه‌جویی ۷ میلیارد دلار سالانه با کاهش وابستگی به گاز وارداتی تا 2050 و ساخت دو نیروگاه جدید در سینوپ و تراکیه از اهداف آتی و بلندمدت ترکیه می‌باشند.
چالش‌ها و تهدیدها
یکی از جدی‌ترین موانع توسعه صنعت هسته‌ای ایران، تحریم‌های گسترده‌ای است که به دلیل مسائل سیاسی و برنامه غنی‌سازی وضع شده‌اند. ایران برای تأمین تجهیزات پیشرفته و قطعات حساس با محدودیت‌هایی روبه‌رو است. اجرای پروژه‌ها بدون حمایت مالی خارجی فشار زیادی بر بودجه دولت وارد کرده است. همچون تمامی برنامه‌های هسته‌ای، دغدغه آلودگی و مدیریت پسماندها نیز مطرح است.
در پروژه آکوئیو، ترکیه تمامی فرآیندها را به شرکت روسی واگذار کرده که این موضوع ممکن است در بلندمدت وابستگی سیاسی و استراتژیک ایجاد کند. برخی گروه‌های داخلی با احداث نیروگاه در سواحل دریای مدیترانه مخالفت کرده‌اند. ترکیه هنوز توان توسعه مستقل نیروگاه‌های هسته‌ای را ندارد و به‌شدت به طرف خارجی متکی است.
فرصت ها
نیروی انسانی متخصص با وجود دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی پرظرفیت، زیرساخت‌های ایجادشده مانند نیروگاه بوشهر و پروژه‌های در حال احداث پایه‌ای برای توسعه آتی و ذخایر معدنی اورانیوم به عنوان منابع تأمین پایدار سوخت از فرصت‌های پیش روی ایران است.جذب سرمایه‌گذاری خارجی با مدل BOO به ترکیه اجازه داده بدون هزینه مستقیم، صاحب نیروگاه شود. افزایش توان ژئوپلیتیکی با تبدیل شدن به تولیدکننده هسته‌ای و برنامه‌ریزی منسجم ترکیه برای توسعه انرژی هسته‌ای با نقشه راه مشخص از فرصت‌های ترکیه است.
راهبردهای پیشنهادی
گسترش همکاری‌های راهبردی با چین، روسیه و کشورهای مستقل، استفاده از مدل‌های نوین تأمین مالی مانند BOT و BOO، توسعه زیرساخت‌های تحقیق و آموزش فناوری هسته‌ای و شفاف‌سازی در سیاست‌های هسته‌ای جهت جلب اعتماد بین‌المللی از راهبردهای پیش رو می‌باشد.
نتیجه‌گیری
ایران و ترکیه تفاوت‌هایی در مسیر توسعه دارند، کشورایران دارای پیشینه طولانی‌تر اما با چالش‌های سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی و ترکیه با استفاده از مدل‌های نوین سرمایه‌گذاری و همکاری‌های بین‌المللی موثر (به ویژه با روسیه) با هم متفاوت هستند.کشور ایران با کسری 20000 مگاواتی برق روبه‌روست و نیازمند 30 میلیارد دلار برای ایجاد زیرساخت و رفع ناترازی است و این درحالی است که صندوق ذخیره ارزی توان لازم را ندارد. راهکارهای پیشنهادی برای ایران در کوتاه‌مدت: بهینه‌سازی نیروگاه‌های موجود، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت مصرف انرژی و در میان مدت: توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، گسترش نیروگاه‌های بادی، جلب مشارکت بخش خصوصی و تکمیل پروژه‌های هسته‌ای در دست اجرا و در بلندمدت: تکمیل چرخه سوخت هسته‌ای و توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای نسل جدید (SMR) تجویز می‌شود.
راهبردهای ساختاری برای ایران: جذب سرمایه‌گذاری خارجی، کاهش وابستگی به فناوری‌های وارداتی، به‌کارگیری مدل‌های مشارکتی (مانند BOO) و تقویت دیپلماسی انرژی می‌توانند راه‌گشا باشند.
انرژی هسته‌ای به عنوان ضرورتی برای امنیت انرژی ایران، نیازمند ترکیب راهکارهای کوتاه، میان و بلندمدت است. الگوبرداری از تجربیات موفق (مانند ترکیه) و تأکید بر خودکفایی همراه با جذب فناوری روز و تنوع‌بخشی به منابع انرژی لازمه کار می‌باشد. این رویکرد یکپارچه می‌تواند بحران انرژی کشور را مدیریت و آینده انرژی ایران را تضمین نماید.
