ارادت اقوام نگارستان ایران به محرم در هشت آیین ثبت‌شده
به گزارش خبرگزاری برنا از گرگان ، محرم در گلستان، فقط یک ماه نیست؛ آیینهای است از قرن‌ها باور، ارادت و سنت‌های ریشه‌دار که از دل مردم برخاسته و نسل به نسل منتقل شده است. اینجا، در سرزمین قومیت‌های گوناگون و فرهنگ‌های هم‌نشین، عشق به حسین (ع) نه‌فقط در اشک و نوحه که در آیین و مراسمی پُر رمز و راز جلوه‌گر می‌شود.
از نخستین روزهای محرم، فضای شهرها و روستاهای گلستان رنگ و بوی عزا به خود می‌گیرد. صدای طبل‌ها، ناله نوحه‌سرایان، علم‌ها و طوق‌های برافراشته و عطر اسپند و نذری، نوید آغاز ایامی معنوی و پرشور را می‌دهد. مردمان این دیار، هر یک با شیوه‌ای خاص، در سوگ شهیدان کربلا می‌گریند و آیین‌هایی برگزار می‌کنند که برخی از آن‌ها به‌عنوان میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده‌اند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان با اشاره به اهمیت آیینهای عاشورایی در حفظ هویت فرهنگی منطقه گفت: هویت فرهنگی و مذهبی بخشی از زندگی مردم گلستان است که در مراسم آیینی و معنوی به‌ویژه ایام محرم به‌روشنی دیده می‌شود.
فریدون فعالی بابیان اینکه تاکنون هشت آیین مذهبی مرتبط با محرم از گلستان در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است، افزود: برگزاری این آیین‌ها در شهرهایی همچون گرگان، کردکوی، گالیکش، مینودشت، رامیان، بندرگز و دیگر مناطق استان، علاوه بر حفظ سنت‌ها، به توسعه گردشگری مذهبی نیز کمک می‌کند.
او افزود: مراسم محرم درواقع بازسازی و یادآوری واقعه خونین کربلاست و ما با زنده نگه‌داشتن این آیین‌ها، هم به حفظ هویت تاریخی خود کمک می‌کنیم و هم در معرفی فرهنگ دینی و آیینی مردم استان گام برمی‌داریم.
به گفته این مقام مسئول، مراسمی همچون «چهل‌منبر»، «نخل پا»، «حسن‌حسین‌خوانی» و «بنی‌اسد» صرفاً یک شکل عزاداری نیست، بلکه آیینی است آمیخته با اعتقادات، نمادها و روایت‌هایی که هرکدام ریشه در باورهای عمیق مردمی دارد.
مریم منصوری، کارشناس میراث‌فرهنگی ناملموس استان گلستان نیز ضمن معرفی هشت آیین ثبت‌شده، توضیح داد: یکی از شاخص‌ترین آیین‌ها، مراسم طوق‌بندان است که از روز چهارم تا دهم محرم در محلات قدیمی شهر گرگان برگزار می‌شود. در این آیین، طوق‌ها به‌عنوان نماد عزای حسین (ع) با تشریفاتی خاص آراسته‌شده و مردم با نذورات و ذکر و نوحه در آن شرکت می‌کنند.
او درباره دیگر آیین مهم گرگان گفت: مراسم چهل‌منبر یا پامنبری که در غروب تاسوعا برگزار می‌شود، یکی از آیینهای معنوی خاص در این منطقه است. طبق این رسم، مردم با روشن کردن شمع در پای چهل‌منبر، حاجات خود را از حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) طلب می‌کنند.
منصوری افزود: در شهرستان رامیان، آیین سینه‌زنی کمر به کمر به‌عنوان نمادی از اتحاد و ارادت مردم به اهل‌بیت برگزار می‌شود. عزاداران با حلقه‌ای متحد به دور میدان امام علی (ع) حرکت می‌کنند؛ نمادی از ولایت و همبستگی حول محور امامت.
این کارشناس میراث ناملموس همچنین بیان کرد: در شهرستان کردکوی نیز آیین نخل پا ازجمله رسوم قدیمی است که ظهر عاشورا در روستای بالاجاده برگزار می‌شود. در این مراسم، نماد تابوت شهدا به شکل نخل باشکوه خاصی حمل می‌شود.
او افزود: مراسم حسن‌حسین‌خوانی که در شهرستان‌های گالیکش و مینودشت و برخی روستاها ازجمله فارسیان فرنگ و القجر برگزار می‌شود، آیینی نمایشی ـ روایی است که از هفتم محرم آغازشده و تا ظهر عاشورا ادامه دارد و در آن روایت‌هایی از مصائب امام حسین (ع) توسط افراد محلی خوانده می‌شود.
منصوری درباره آیین بنی‌اسد نیز گفت: این مراسم در روز یازدهم محرم در بندرگز برگزار می‌شود. در آن، مردم نمادین به خاک‌سپاری شهدای کربلا می‌پردازند؛ نمایشی نمادین اما بسیار تأثیرگذار از غم بازماندگان حادثه عاشورا.
یکی دیگر از آیین ثبت‌شده در این فهرست، «دسته‌چوبی» است که شب دوازدهم محرم در محلات تاریخی گرگان برگزار می‌شود. به گفته منصوری، در این مراسم، مردان با چوب‌هایی در دست به‌صورت منظم به سینه می‌زنند؛ نمادی از خشم و حزن هم‌زمان برای فاجعه کربلا.
او همچنین با اشاره به آئین عاشورایی «صبح روسیاه» افزود: این آئین در نیمه‌های شب عاشورا و پیش از طلوع خورشید برگزار می‌شود، تجلی سوگواری مردم گلستان برای مظلومیت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران ایشان است و مرثیه معروف این آئین، شماتت خورشید است که چرا طلوع می‌کنی درحالی‌که قرار است امروز حسین (ع) و فرزندانش به شهادت برسند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان در بخش پایانی سخنانش تأکید کرد: ما تلاش داریم با مستندسازی، ثبت و معرفی بیشتر این آیین‌ها، هم از فراموشی آن‌ها جلوگیری کنیم و هم از ظرفیت آن‌ها در توسعه گردشگری فرهنگی و مذهبی استفاده کنیم.
فعالی افزود: امید است با همکاری هیئت‌های مذهبی، نهادهای فرهنگی و مردم، بتوانیم نسل جوان را با این میراث ارزشمند پیوند دهیم و آن‌ها را در پاسداشت آیینهای عاشورایی مشارکت دهیم.
استان گلستان، با تنوع قومیتی و مذهبی خود، هرساله در ایام محرم میزبان گردشگرانی از نقاط مختلف کشور است. این حضور، جلوه‌ای دیگر از نقش آیینهای مذهبی در پیوند اجتماعی و فرهنگی مردم به نمایش می‌گذارد.
در این ایام، چهره شهرها سیاه‌پوش می‌شود، نوای نوحه در کوچه‌ها طنین‌انداز است و دل‌ها به یاد غربت کربلا می‌تپد. این میراث، صرفاً آیینی برای سوگواری نیست؛ روایت عشق است، استمرار هویت است و زنده‌نگه‌داشتن خط سرخی است که از عاشورا تا امروز ادامه دارد.
