زهرا، مادر دو کودک خردسال از تجربه شب‌های آژیر می‌گوید
روزنامه هفت صبح: در دل شب‌هایی که آژیر پدافند در آسمان شهر می‌پیچد و مردم در سایه اضطراب و نگرانی زندگی می‌کنند، خانه می‌تواند همچنان جایی برای آرامش، امنیت و همدلی باشد. اگرچه شرایط بحرانی مانند حملات موشکی، ترس از آینده و فشار روانی شدیدی به خانواده‌ها وارد می‌کند، اما با رعایت چند اصل ساده و علمی، می‌توان فضای خانه را از ترس خالی کرد و به پناهگاهی برای جان و روان اعضای خانواده تبدیل ساخت.
زهرا، مادر دو کودک خردسال از تجربه نخستین شب‌های آژیر می‌گوید: «بچه‌ها با شنیدن صدا گریه می‌کردند و از من می‌پرسیدند چه خبر شده. من خودم هم ترسیده بودم، اما سعی کردم آرام بمانم. فهمیدم اگر من بلرزم، بچه‌ها دو برابر می‌ترسند.» این جمله ساده اما واقعی، تصویری روشن از نقش والدین در مدیریت فضای روانی خانه در شرایط بحرانی است.
امیر، پدر خانواده‌ای پنج‌نفره، نیز از تأثیر فشار روانی می‌گوید: «اعصاب همه ما به هم ریخته است. هر بحث کوچکی می‌تواند تبدیل به دعوا شود. احساس می‌کنم همه‌مان داریم در حالت آماده‌باش زندگی می‌کنیم.» روان‌شناسان تأکید می‌کنند که بروز اضطراب، پرخاشگری یا بی‌حوصلگی در شرایط جنگی و بحران، واکنش‌هایی طبیعی است. اما نحوه مواجهه با این احساسات، تعیین می‌کند که آیا خانواده از هم فرو می‌پاشد یا منسجم‌تر می‌شود.
تکنیک‌هایی برای آرام‌سازی فضای خانه؛ شنیدن احساسات بدون قضاوت
مهم‌ترین گام، گوش دادن فعالانه به اعضای خانواده است. وقتی کودکان، همسر یا والدین احساس ترس یا نگرانی می‌کنند، نباید با جملاتی مثل «نگران نباش» یا «اتفاقی نمی‌افته» آن را بی‌اهمیت جلوه داد. بهتر است گفته شود: «من هم گاهی می‌ترسم. این طبیعی است. اما با هم می‌گذرانیم.» این نوع همدلی، احساس حمایت و نزدیکی ایجاد می‌کند.
حفظ برنامه‌های روزمره
حتی در شرایط بحرانی، تداوم برنامه خواب، غذا، بازی و درس برای کودکان اهمیت زیادی دارد. نظم زندگی روزمره حس کنترل را افزایش می‌دهد و اضطراب را کاهش می‌دهد. اگر زندگی کاملاً بی‌برنامه شود، ذهن کودکان و بزرگ‌سالان آشفته‌تر خواهد شد.
تمرین تکنیک‌های آرام‌سازی
تمرین‌هایی مثل نفس عمیق کشیدن (روش ۴-۷-۸) کمک می‌کند سیستم عصبی آرام شود. این تمرین شامل دم به مدت ۴ ثانیه، نگه داشتن نفس برای ۷ ثانیه و بازدم به مدت ۸ ثانیه است. می‌توان این تمرین را به شکل بازی به کودکان آموزش داد.
مدیریت مصرف اخبار
اخبار پرتنش اگر بی‌وقفه دنبال شوند، اضطراب را چند برابر می‌کنند. پیشنهاد می‌شود خانواده‌ها فقط دو بار در روز و از منابع معتبر اخبار را دنبال کنند. از پخش پیوسته خبرهای ناگوار در خانه به‌ویژه در حضور کودکان خودداری شود.
برنامه‌ریزی برای بحران
داشتن یک کیف کمک‌های اولیه، دانستن مکان پناهگیری و آموزش نقش‌های مشخص به هر فرد در خانواده باعث می‌شود اعضا حس کنند کنترل شرایط در دست آن‌هاست. کودکان نیز در این فضا احساس امنیت بیشتری می‌کنند.
فاصله گرفتن از افراد مضطرب و شایعه‌ساز
در روزهای ناآرام، برخی افراد ناخواسته نقش منبع اضطراب را بازی می‌کنند. تماس با افرادی که مدام شایعه منتشر می‌کنند یا فضای ذهنی دیگران را مشوش می‌کنند، باید محدود شود. در عوض ارتباط با افراد منطقی و آرام‌ساز، به حفظ تعادل روانی خانواده کمک می‌کند.
بازخوانی خاطرات مقاومت ملی
مرور خاطرات پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها از روزهای جنگ تحمیلی، به کودکان و جوانان یادآوری می‌کند که کشور ما بارها بحران را پشت سر گذاشته است. از صدای آژیر گرفته تا مدرسه رفتن در شرایط بمباران، این روایت‌ها حس غرور، امید و پایداری را منتقل می‌کند.
چرا این روش‌ها مؤثرند؟
مطالعات روان‌شناسی نشان داده‌اند که گوش دادن، همدلی و ایجاد ثبات در زندگی روزمره، کلیدهای کاهش استرس خانوادگی‌اند. در عین حال، مشارکت جمعی در تصمیم‌گیری، فعالیت‌های ساده مثل بازی‌های دسته‌جمعی یا حتی پختن یک غذای ساده در کنار هم، روحیه خانواده را بالا می‌برد.
سازمان بهزیستی نیز اعلام کرده آماده ارائه خدمات مشاوره‌ای و مددکاری به خانواده‌ها در این شرایط است. بهره‌گیری از این خدمات می‌تواند در کاهش فشار روانی مؤثر باشد. در پایان باید گفت، خانواده تنها جایی است که در برابر ناآرامی‌های بیرونی می‌تواند آرامش‌بخش باقی بماند. با کمی دقت، همدلی و آگاهی می‌توان در دل شب‌های پراضطراب، چراغ امید و آرامش را در خانه روشن نگه داشت.
