نظر بدون سانسور کارشناس صداوسیما درباره نوجوانان!
دانشجو: احسان شاه‌قاسمی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در اظهاراتی، به نقد وضعیت نسل نوجوان کشور پرداخت و گفت: من نگفتم که دچار اعوجاج شده‌اند، بلکه گفتم نوجوانان ما احمق هستند؛ احمق‌ترین نسل نوجوانی که ایران تاکنون داشته، نسل فعلی است. من یک واقعیتی را بیان کردم که به نظر من تند هم نیست؛ زیرا تقریباً هر کسی که با نوجوانان سر و کار دارد، همین نظر را دارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه سه‌شنبه شب در برنامه تلویزیونی جام‌جم با موضوع «آیا نوجوانان تلویزیون می‌بینند؟» تصریح کرد: من با معلمان زیادی صحبت می‌کنم و آنها هم با من هم‌عقیده‌اند. البته نه فقط در ایران، بلکه این وضعیت در بسیاری از نقاط جهان وجود دارد. سه کتاب معتبر در این زمینه منتشر شده که یکی از آنها در ایران هم ترجمه شده است؛ کتاب «احمق‌ترین نسل» از آقای بارلین، «آدم‌های سطحی» نوشته نیکولاس کار و «نسل اضطراب» اثر جاناتان هایت.
شاه‌قاسمی تأکید کرد: من خود معلم نوجوانان هستم و با بسیاری از آنان کار کرده‌ام؛ بچه‌های ما باهوش هستند، اما از امکانات خود استفاده نمی‌کنند و این معنای «احمق» بودن است. احمق با کودن فرق دارد؛ کودن کسی است که بهره هوشی پایینی دارد، اما نوجوانان ما باهوش‌اند ولی احمق‌اند، چون استعدادهایشان را هدر می‌دهند.
وی با اشاره به صحبت‌های اخیر دکتر رنانی تصریح کرد: برخلاف آنچه گفته شده که ضریب هوشی ایرانیان پایین است، بچه‌های ما از بسیاری از همتایان خود در جهان باهوش‌ترند. این نژادپرستی نیست؛ اما احمق کسی است که با وجود داشتن ماشین ۱۰۰ میلیاردی، آن را برای کار در تاکسی اینترنتی استفاده می‌کند؛ یعنی استفاده نادرست از امکانات.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران گفت: نوجوانان امروز هدف ندارند، ناراحت‌اند و حتی دلیل ناراحتی خود را نمی‌دانند. بسیاری از نوجوانان ایرانی در رفاه زندگی می‌کنند؛ برخلاف نوجوانان آمریکایی که از ۱۲ یا ۱۳ سالگی کار می‌کنند، اما نوجوان ایرانی باز هم احساس ناراحتی دارد و حتی با داشتن آیفون نیز باز هم دست به خودکشی می‌زند.
شاه‌قاسمی تصریح کرد: نوجوان ایرانی از او هدفش را می‌پرسی می‌گوید می‌خواهد به کره جنوبی برود و با اعضای بی‌تی‌اس ازدواج کند؛ این یعنی فرد احمق است. این توهین نیست بلکه توصیف یک گروه اجتماعی است.
وی گفت: شبکه‌های اجتماعی، فرصت‌طلبان و تعداد کمتری از نادانان را پرورش داده‌اند که این نسل را آگاه‌ترین و شجاع‌ترین نسل معرفی می‌کنند. این نسل حتی اگر بخواهد حکومتی را براندازد، جرئت حضور در خیابان را ندارد و فقط فحاشی می‌کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: این سخن را به عنوان یک معلم مستقل که به لایک و رأی نوجوانان نیازی ندارد، بیان می‌کنم. تا فرصت هست، باید با صداقت با این نسل برخورد کرد و فریب شعار‌های کاذب را نخورد. من امید زیادی به دستگاه‌های رسمی ندارم و امیدم به خود نوجوانان است؛ بلند شوید و زندگی خود را نجات دهید.
امروز دو عامل بقای تاریخی‌مان، یعنی شجاعت و هوش نوجوانان را از دست داده‌ایم
وی گفت: گرچه فحاشی‌های زیادی به من می‌شود، اما پیام‌های بسیاری از نوجوانان دریافت کرده‌ام که نشان از خودآگاهی نسلی دارد. ما ایرانیان همیشه در طول تاریخ به طرز معجزه‌آسایی زنده مانده‌ایم و بار‌ها ویران شده‌ایم، اما باز برخاسته‌ایم و منطقه را مدیریت کرده‌ایم. امروز هر دو عامل بقای تاریخی ما یعنی شجاعت و هوش نوجوانان را از دست داده‌ایم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه نوجوانان ایرانی از امکانات زیادی برخوردارند، خاطرنشان کرد: آنها رفاه دارند، اما هدف ندارند. همیشه ناراحتند و نمی‌دانند علت ناراحتی‌شان چیست. به تصورشان اگر آیفون نداشته باشند مشکل دارند، اما حتی وقتی والدین برایشان آیفون می‌خرند باز هم دچار افسردگی می‌شوند و دست به خودکشی می‌زنند.
شاه‌قاسمی افزود: چندی پیش مصاحبه‌ای از دکتر رنانی منتشر شد که مدعی بود ضریب هوشی ایرانیان پایین‌تر است؛ در حالی که هر کسی که با دانشگاه‌ها و دانشجویان خارجی کار کرده باشد، می‌داند که جوانان ایرانی از هوش بالایی برخوردارند و این موضوع به هیچ وجه ریشه در نژادپرستی ندارد.
وی گفت: هدف من توهین به نوجوانان نیست بلکه صادقانه تلاش می‌کنم آنها را آگاه کنم. متأسفانه عده‌ای از فعالان شبکه‌های اجتماعی و برخی روشنفکران، نوجوانان را آگاه‌ترین و شجاع‌ترین نسل معرفی می‌کنند، اما این نسل حتی در اعتراضات جسارت حضور در خیابان را ندارد و تنها به ناسزاگویی در فضای مجازی بسنده می‌کند.
شاه‌قاسمی با انتقاد از برخی روایت‌ها درباره اعتراضات سال ۱۴۰۱ تصریح کرد: از تیر ۱۴۰۱ من و تعدادی از دانشجویانم در دانشگاه تهران کارزاری را آغاز کردیم تا به نوجوانان بگوییم که به جای پرستش گروه‌های کره‌ای همچون بی‌تی‌اس، مسیر خود را پیدا کنند. در این مدت به‌طور علمی و با داده‌کاوی نشان دادیم که هواداری از گروه بی‌تی‌اس از همان زمان رو به افول بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: ما بدون هیچ بودجه و امکانات دولتی، تنها با پژوهش و تولید محتوا تلاش کردیم تا نگاه نوجوانان را تغییر دهیم و نتایج این تحقیقات را منتشر کردیم. اگر کسی واقعاً نوجوانان را دوست دارد، باید صادقانه با آنها صحبت کند و واقعیت را بگوید که پرستش سلبریتی‌های خارجی، بیراهه رفتن است.
شاه‌قاسمی با بیان اینکه بسیاری از نوجوانان امروز به جای تلاش برای نجات خود، مشکلات را بهانه می‌کنند، اظهار داشت: اگر کسی منتظر است تا شرایط برایش مهیا شود، گرفتار احمقانه‌ترین نوع زیست شده است. باید از این فضای رفاه‌زدگی و مصرف‌زدگی خارج شوند و مسئولیت زندگی خود را بپذیرند.
وی افزود: گاهی به من انتقاد می‌کنند که چرا این‌گونه تند صحبت می‌کنم، اما تجربه من نشان داده است که این صراحت بسیار مؤثر است. در دوره‌ای از من خواسته شد در مناظره‌ای درباره موضوع کی‌پاپ شرکت کنم. ابتدا مخالفت کردم، اما در نهایت پذیرفتم تا هواداران این جریان ببینند که پاسخ‌های علمی و منطقی برای نقد این فضا وجود دارد.
برای نوجوانان غیرمذهبی برنامه منسجمی نداریم
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به ضعف برنامه‌سازی برای برخی گروه‌های نوجوانان گفت: ما درباره اینکه صدا و سیما برنامه خوب نساخته، مفصل صحبت کردیم. کار‌هایی بود که می‌شد انجام داد ولی انجام نشد. به عنوان مثال ما تعدادی نوجوان داریم که مذهبی نیستند، اما ملی‌گرا هستند؛ حتی وقتی می‌خواهند در ایام هفت آبان به سر مزار کوروش بروند، با برخورد مواجه می‌شوند. واقعیت این است که برای نوجوانان غیرمذهبی هیچ برنامه منسجمی نداریم. تمام اهداف موجود معطوف به نوجوانان مذهبی است و این نقص جدی است.
شاه‌قاسمی گفت: برخی از مدیران صدا و سیما هنوز فکر می‌کنند اگر مسئله‌ای را در رسانه ملی نگوییم، یعنی این مسئله در جامعه وجود ندارد. انگار مردم تابع رسانه‌اند و با شنیدن یا نشنیدن یک موضوع رفتارشان تغییر می‌کند. این نگاه سبب می‌شود در لایه‌های برنامه‌سازی ضعف شکل بگیرد. برخی مسئولان ارشد که حتی خانواده‌های خودشان هم از فضای کره‌ای بی‌اطلاع‌اند، برای فرهنگ نوجوانان تصمیم می‌گیرند.
وی ادامه داد: برخی می‌گویند چرا ما مثل شبکه‌های منطقه نمی‌توانیم برنامه‌هایی مثل «عشق ابدی» بسازیم. در پاسخ باید گفت اصلاً صدا و سیما نباید و نمی‌تواند هر محتوایی را بازتولید کند. اما می‌تواند بهترین بخش فرهنگ ایران را تقویت کند. ما نمی‌توانیم بی‌تی‌اس بسازیم؛ حتی اگر موسیقی کره‌ای را مجانی هم به ما بدهند باز نمی‌توانیم اجرا کنیم. کار صدا و سیما تقویت فرهنگ اصیل ایرانی است.
شاه‌قاسمی گفت: نوجوانان امروز ما سیاسی‌اند. من مدت‌ها در کتابخانه ملی روزنامه‌های دانش‌آموزی سال‌های ۵۷ تا ۵۹ را بررسی کردم و دیدم که نوجوانان حتی سراغ مارکس و مباحث فلسفی می‌رفتند. ولی اکنون به نظر می‌رسد عده‌ای از سیاستگذاران ترجیح می‌دهند بچه‌ها دنبال سرگرمی‌های سطحی بروند.
وی افزود: نتیجه این غفلت را در سال ۱۴۰۱ دیدیم؛ نوجوانی که چیزی برای گفتن ندارد و صرفاً فحاشی می‌کند. اگر نماینده‌ای از این نسل وجود دارد که می‌تواند خواسته‌های نوجوانان را بیان کند، معرفی کنید.
شاه‌قاسمی با اشاره به ظرفیت عظیم فرهنگی ایران گفت: ما یکی از معدود کشور‌هایی هستیم که فرهنگی هزارساله داریم. اشعار و متونی داریم که امروز هم خواندنی‌اند. موسیقی ایرانی اگر به درستی آموزش داده شود، نوجوانان بی‌تی‌اس را مسخره می‌کنند. باید موسیقی و خوانندگی را وارد مدارس کنیم.
سواد رسانه‌ای در کشور ما به پروژه‌ای پرهزینه و بی‌نتیجه تبدیل شده است
وی تصریح کرد: سواد رسانه‌ای در کشور ما عملاً به یک پروژه پرهزینه و بی‌نتیجه تبدیل شده است. میلیارد‌ها تومان در این پروژه ریخته شده ولی خروجی خاصی ندارد. به جای این پروژه‌ها باید اردو‌های فرهنگی و برنامه‌های تربیتی واقعی برای نوجوانان برگزار شود.
شاه‌قاسمی افزود: بودجه هست، اما درست هزینه نمی‌شود. گاهی وزارت ارشاد در ترجمه کتاب‌ها سانسور‌هایی می‌کند که خود بچه‌ها در اینترنت با بدتر از آن مواجه‌اند. وقتی ترجمه کتابی را سانسور می‌کنیم، چون فکر می‌کنیم نوجوان فاسد می‌شود، آیا نمی‌دانیم بچه‌ها در فضای مجازی چه محتوایی می‌بینند؟
رئیس مرکز کودک و نوجوان سیما: غفلت از نسل نوجوان یک فاجعه تاریخی است
محمدصادق باطنی، رئیس مرکز کودک و نوجوان سیما در ادامه این برنامه در سخنانی با انتقاد از نحوه مواجهه جامعه با نسل نوجوان، گفت: وقتی ما مشکلات‌مان را نمی‌شناسیم و برای آنها راه‌حلی نداریم، نمی‌توانیم مدعی عقلانیت باشیم. عقلانیت یک مفهوم نسبی است و ممکن است نوجوانان نیز همین سؤال را از ما بزرگ‌تر‌ها بپرسند که شما چقدر عاقل هستید. حتی ممکن است برخی از نوجوانان بگویند پدر و مادر‌های ما احمق‌ترین پدر و مادر‌های تاریخ‌اند.
وی با اشاره به چالش‌های مفاهمه نسلی افزود: من واژه «احمق» را تازه شنیدم، اما در کتاب‌هایی که درباره نوجوانان نوشته شده، از تعابیری مانند گودزیلا، غول بیابانی و اژد‌ها هم استفاده شده است. این کدگذاری نسلی از یک جایی شروع شد؛ نسل ایکس، نسل تلویزیون، تا رسیدیم به نسل زد، و حالا نسل بتا، نسلی که در عصر هوش مصنوعی زندگی می‌کند.
باطنی ادامه داد: متأسفانه ما به‌جای اینکه زبان این نسل را کشف کنیم، آنها را با برچسب‌هایی مثل «نسل ناشناخته»، «مشکل‌دار» و ... کنار می‌گذاریم. در حالی‌که در قرآن، خداوند می‌فرماید: «و ما أرسلنا من رسولٍ إلا بلسان قومه». حتی پیامبران هم به زبان قوم خودشان فرستاده شدند. ما در رسانه ملی مسئولیم زبان نسل نوجوان را بفهمیم.
رئیس مرکز کودک و نوجوان سیما تصریح کرد: در سال‌های گذشته بار‌ها شنیده‌ایم که مقام معظم رهبری تأکید کردند تمرکز ویژه‌ای بر حوزه نوجوان صورت گیرد. اما متأسفانه در عمل، شاهد بزرگ‌ترین غفلت‌ها در این زمینه بوده‌ایم.
وی با اشاره به تجربه کره‌جنوبی و موفقیت جهانی گروه BTS گفت: کره جنوبی از دهه ۹۰ میلادی برای توسعه فرهنگی‌اش برنامه‌ریزی کرد. ۳۵ سال ناامید نشد و مداوم تلاش کرد. اما ما در ایران نه تنها نتوانسته‌ایم برنامه‌ریزی کنیم، بلکه حتی حاضر نیستیم بودجه یا توجه کافی به نوجوانان اختصاص دهیم.
باطنی گفت: وقتی سفره‌ای رنگین می‌شود، اما نوجوان در پایین سفره جایی ندارد، دچار یک غفلت تاریخی شده‌ایم. ما یا باید عمیقاً وارد عمل شویم و نوجوان را برگردانیم به پای این سفره، یا با نادانی تمام بگوییم او احمق است و ولش کنیم.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صداوسیما: نسل نوجوان را کنار گذاشته‌ایم
محمدصادق باطنی، رئیس مرکز کودک و نوجوان سازمان صداوسیما، با تأکید بر عدم توجه کافی به نسل نوجوان، گفت: ما نسل نوجوان را کنار گذاشته‌ایم؛ بدون اینکه زبان آنها را بفهمیم یا تلاشی برای درکشان بکنیم. بسیاری از بزرگ‌تر‌ها حاضر نیستند زحمت کشف این زبان را بکشند و با برچسب‌هایی مانند «احمق» آنها را حذف می‌کنند.
وی افزود: عدم مفاهمه میان نسل‌ها یک بحران واقعی است. امروز نوجوانان ما، نسل زد، با رمزگذاری‌های مبهمی نام‌گذاری می‌شوند که نشان از ناتوانی بزرگ‌تر‌ها در فهم آنها دارد. نسل ایکس، زد، بتا؛ اما هیچ‌گاه نخواستیم واقعا بفهمیم آنها کی هستند.
باطنی با اشاره به نحوه برنامه‌ریزی فرهنگی کره‌جنوبی برای نسل نوجوان گفت: کره از دهه ۹۰ میلادی برای رسیدن به موج هالیو برنامه‌ریزی کرد، شکست خورد، اما ادامه داد. امروز گروه‌هایی مانند بی‌تی‌اس نماد یک برنامه‌ریزی فرهنگی چند ده‌ساله هستند.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صداوسیما در ادامه به محتوای فرهنگی داخلی اشاره کرد و گفت: در زمانه‌ای که نوجوانان ما تشنه محتوا هستند، بسیاری از تولیدات فرهنگی ما آشغال‌اند. ما حتی از پخش یک اثر نوجوانانه هم می‌ترسیم. نه می‌سازیم، نه پخش می‌کنیم، نه اعتماد داریم.
وی همچنین افزود: نوجوان امروز نیاز به امید دارد، نیاز به شنیده شدن دارد. ما هنوز نمی‌دانیم چقدر بودجه فرهنگی دقیقاً به نوجوان اختصاص یافته است. فقط می‌گوییم نگرانشان هستیم، اما هزینه نمی‌کنیم. مقام معظم رهبری بار‌ها تأکید کرده‌اند که تمرکز بر حوزه نوجوان ضروری است. اما این تأکید در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی ما بازتاب نیافته است.
باطنی درباره موفقیت گروه‌های موسیقی کره‌ای همچون بی‌تی‌اس گفت: بی‌تی‌اس فهم دقیقی از لطافت دخترانه دارد. این گروه توانسته امید، تنوع و مخاطب‌فهمی را سرلوحه آثار خود قرار دهد. همین باعث شده نوجوانان ما با آن ارتباط بگیرند. من ارزشی‌داوری نمی‌کنم، اما توصیف می‌کنم؛ آنها فهمیده‌اند نوجوان امروز چه می‌خواهد.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صداوسیما در پایان خاطرنشان کرد: اگر نسبت به این نسل غفلت کنیم، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، متوجه شویم که فاصله‌ای جبران‌ناپذیر میان ما و آنها شکل گرفته است. ما فقط دو راه داریم: یا با تمام توان برای بازگرداندن نوجوان به سفره فرهنگی تلاش کنیم، یا بگوییم ولش کن، از دست رفت.
وی در ادامه با اشاره به تجربه گفت‌و‌گو با نوجوانان علاقه‌مند به کی‌پاپ، گفت: بسیاری از این نوجوانان می‌گویند که از گروه‌هایی مانند BTS هویت گرفته‌اند. این جمله‌ای مشترک در صحبت‌هایشان است؛ آنها در این گروه‌ها خودشان را پیدا کرده‌اند.
وی افزود: کره جنوبی بیش از سی سال است که در زمینه فرهنگ، به‌طور هدفمند و برنا
مه‌ریزی‌شده سرمایه‌گذاری کرده است. این کشور نه‌تنها هزینه‌های فرهنگی را بی‌هدف صرف نکرد، بلکه با طراحی جامع، آزمون و خطا و اصلاح مسیر، توانست محصول فرهنگی خود را جهانی کند.
باطنی ادامه داد: در سال ۲۰۱۹ تنها گروه BTS سه‌دهم درصد تولید ناخالص ملی کره را تأمین کرده و از هر ۱۱ گردشگر این کشور، یک نفر به‌دلیل علاقه به این گروه سفر کرده است. این ارقام، حاصل یک جریان مستمر فرهنگی است که با دقت طراحی شده است.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صداوسیما با اشاره به موفقیت جهانی BTS گفت: این گروه دو سال پیاپی در جشنواره Teen Choice Awards آمریکا به‌عنوان محبوب‌ترین گروه موسیقی نوجوانان انتخاب شد. اما تأثیر آنها فقط محدود به غرب نیست؛ در روستایی در شمال‌غرب کشور با دختری صحبت کردم که می‌گفت از این گروه کره‌ای هویت گرفته است.
باطنی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: ما در شرایطی قرار داریم که نوجوان ایرانی با حجم بالای محتوای فرهنگی جهانی مواجه شده، اما تولید محتوای متناسب داخلی برای او ناکافی یا غیرجذاب بوده است. نتیجه‌اش این است که او به سمت محتوای خارجی رفته و در آن خودش را یافته.
وی با انتقاد از عملکرد رسانه‌های داخلی، به‌ویژه صداوسیما، افزود: نوجوان امروز دچار نوعی آریتمی رسانه‌ای شده است؛ یعنی به‌واسطه تنوع مصرف و تکثر محتوا، توان تمایز و تشخیص را از دست داده است. این فقط یک مسئله رسانه‌ای نیست، بلکه یک بحران تربیتی است.
رئیس مرکز کودک و نوجوان صداوسیما تأکید کرد: ما نمی‌خواهیم بگوییم BTS خوب است یا بد. مسئله این است که آنها توانسته‌اند زبان نسل امروز را بفهمند و با آنها ارتباط برقرار کنند. ما چه کرده‌ایم؟
باطنی در پایان گفت: اگر می‌خواهیم نوجوان ایرانی پای سفره هویت دینی و ملی خودش بنشیند، باید بتوانیم با او هم‌زبان شویم. این کار تنها با تولید مستمر، باکیفیت و برنامه‌ریزی‌شده محتوای فرهنگی ممکن است. ما ناگزیریم به کنشگری تربیتی، و مسیر آن از مصرف فرهنگی می‌گذرد.
