سرگرمی یا آسیب؟ چگونه استفاده از موبایل کودکان را مدیریت کنیم؟
در دنیای امروز، تلفن همراه و تبلت‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره، چه بزرگسالان و چه کودکان، تبدیل شده‌اند. این ابزارها دسترسی به اطلاعات، ارتباطات و سرگرمی‌های بی‌نظیری را فراهم می‌کنند، اما استفاده بیش از حد از آنها می‌تواند پیامدهای منفی بر رشد و تعاملات اجتماعی کودکان داشته باشد.
در عصر دیجیتال امروز، موبایل و تبلت تبدیل به ابزارهایی آشنا در دستان کوچک کودکان شده‌اند. از بازیهای رنگارنگ تا ویدیوهای آموزشی، صفحه‌نمایش‌ها دنیایی از سرگرمی و دانش را به کودکان ارائه میدهند. اما آیا این ابزارها تنها یک سرگرمی بی‌ضرر هستند یا می‌توانند آسیب‌هایی جدی به رشد جسمی، ذهنی و اجتماعی کودکان وارد کنند؟
به گزارش ایرنا، در دنیای امروز، تلفن همراه و تبلت‌ها به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره، چه بزرگسالان و چه کودکان، تبدیل شده‌اند. این ابزارها دسترسی به اطلاعات، ارتباطات و سرگرمی‌های بی‌نظیری را فراهم می‌کنند، اما استفاده بیش از حد از آنها می‌تواند پیامدهای منفی قابل توجهی بر رشد، سلامت و تعاملات اجتماعی کودکان داشته باشد و نگرانی‌های بسیاری را در جامعه ایجاد کرده است.
این نگرانی‌ها شامل آسیب‌های جسمی مانند مشکلات بینایی و دردهای ستون فقرات، تا مشکلات روانی مانند کمبود توجه و تمرکز و ایجاد اختلال در روابط اجتماعی می‌شود.از سوی دیگر، این ابزارها می‌توانند در یادگیری، کشف و رشد خلاقیت کودکان نیز نقش مهمی ایفا کنند. این دو جنبه متضاد استفاده از تلفن همراه و تبلت، چالش مدیریت این ابزارها را برای والدین دوچندان می‌کند.
مطالعات مختلف نشان میدهند که استفاده بیش از حد از این ابزارها می‌تواند منجر به کاهش تعاملات اجتماعی، مشکلات خواب، کمبود تمرکز و حتی افزایش اضطراب و افسردگی در کودکان شود. در عین حال، این ابزارها می‌توانند به عنوان ابزاری آموزشی و سرگرم‌کننده مورد استفاده قرار گیرند، منجر به کشف و رشد خلاقیت و یادگیری شوند. با این حال، عدم تعادل و مدیریت نامناسب استفاده از تلفن همراه و تبلت می‌تواند پیامدهای جدی و طولانی مدتی برای کودکان داشته باشد.
طبق گزارش Common Sense Media، تقریباً نیمی از کودکان ۸ سال و کمتر، تبلت مخصوص به خود را دارند و به طور متوسط حدود ۲.۲۵ ساعت در روز را پای صفحات نمایش دیجیتال می‌گذرانند. آیا فکر نمی‌کنید والدین در انجام مسئولیت‌های خود کوتاهی می‌کنند؟ فقط به این دلیل که آنها کج‌خلقی می‌کنند، به آنها اجازه می‌دهید تلویزیون تماشا کنند، از تلفن یا تبلت بیش از اندازه استفاده کنند.
در این مصاحبه سعی کرده ایم، به بررسی تأثیرات مثبت و منفی استفاده از تلفن همراه و تبلت در کودکان و راهکارهایی برای مدیریت سالم آن و همچنین اهمیت تعادل و ایجاد محدودیت‌های منطقی در استفاده از این ابزارها بپردازیم.
در این خصوص با دکتر سعید صادقی استاد دانشگاه و روانشناس بالینی کودک و نوجوان به گفت وگو پرداختیم.
استفاده کودکان از وسایل دیجیتال
دکتر صادقی در خصوص جذابیت وسایل دیجیتال برای کودکان گفت: امروزه به خاطر تغییراتی که در شکل آموزش و نظام آموزش علمی در همه جهان صورت گرفته، کودکان از سنین پایین کودکی با وسایل دیجیتال آشنا می شوند و سخت خانه ای پیدا می شود که در آن وسایل دیجیتالی مانند؛ اسمارت فون یا تلفن هوشمند نباشد. وسایل دیجیتال به خاطر جذابیت‌های صوتی و بصری بالایی که دارند مانند؛ صداهای مختلف، نورهای گوناگون، توجه همه بچه‌ها رو جلب می‌کنند این جلب توجه حتی از ماه‌های اول بعد از تولد صورت میگیرد.
جلب توجه کودکان به وسایل دیجیتالی باعث می شود که به مرور زمان کودکان به این وسایل علاقمند شده و چنانچه والدین آگاه نباشند و میزان استفاده آنها را مدیریت نکنند، ممکن است استفاده کودکان به شکل افراطی و آسیب زننده تبدیل شود. گروه سنی یکی از ویژگی‌های بسیار مهمی است که زمانی که در مورد استفاده وسایل دیجیتال صحبت می‌کنیم، می توان میزان استفاده را بر مبنای آن تقسیم بندی کرد.
استفاده کودکان زیر ۲ سال از وسایل دیجیتال اکیدا ممنوع
این استاد دانشگاه استفاده کودکان زیر ۲ سال از وسایل دیجیتال را ممنوع دانست و گفت: بر اساس گفته انجمن اطفال آمریکا، انجمن اطفال کانادا، سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت نیوزلند آلمان و خیلی از کشورهایی که نظام پیشرویی در زمینه پیشگیری از استفاده افراطی کودکان از وسایل دیجیتال دارند و فقط فکر درمان نیستند، اکیداً توصیه کرده اند که استفاده از وسایل دیجیتال به هر نوعی و با هر هدفی برای بچه زیر ۲ سال ممنوع است.
غذا دادن به کودکان با کمک موبایل ممنوع، لباس عوض کردن کودک لجباز ممنوع و به صورت کلی باید کودکان زیر دو سال را از کلیه وسایل دیجیتال دور نگه داشت. علت این ممنوعیت این است که؛ مغز کودک و مهارت‌های انتزاعی او به اندازه کافی رشد نکرده است ، او به شدت حساس و نسبت به تجربیات اجتماعی انعطاف پذیر است.
ما روانشناسان در همه جای دنیا توصیه می کنیم که بچه تجربه‌های طبیعی داشته باشد؛ مادرش او را در آغوش بگیرد، لمسش کند، تماس چشمی با او برقرار کند، با او حرف بزند و اجازه دهد بچه برخی از کارهایش را خودش انجام دهد . نه اینکه هنگامی که او را پارک می برند یک موبایل به دست او بدهند تا به چیزی دست نزند. همه بچه‌ها باید همه وسایل بی خطر را لمس کنند، ببینند، تجربه کنند، تا حواسشان رشد پیدا کند. این در حالی است که استفاده از وسایل دیجیتال کاملا آسیب زننده است و باعث انزوا اجتماعی و مشکلات حسی می‌شود و سبب می شود که بچه از نظر حرکتی و کلامی تکاملش به درستی انجام نگیرد. در بچه‌های زیر ۲ سال هوش باید در تعامل طبیعی و کلاسیک با محیط اطراف شکل بگیرد.
استفاده بیش از حد از وسایل دیجیتال می‌تواند منجر به انزوا، مشکلات حسی و تأخیر در رشد حرکتی و کلامی کودک شود.
با توجه به توضیحات گفته شده؛ والدینی که بچه صفر تا دو سال دارند باید اینگونه فکر کنند که ۱۰۰ سال پیش به دنیا آمده اند و هیچ وسیله دیجیتالی در زندگیشان نیست. چگونه باید روز بچه را پر کنند! آیا می‌خواهند با سشوار به بچه غذا دهند؟ آیا قراره با تلویزیون آرامش کنند نه؟
گریه و بی‌قراری بچه طبیعی است و این مادر است که باید سعی کند تا او را آرام کند. این آرام کردن مادر موجب می شود که بچه مهارت پیدا کرده و خود مادر نیز آن اعتماد به نفس لازم را پیدا کند که من بلدم نیاز بچه‌ام را پاسخ دهم. تا اینکه مدام با در اختیار قرار دادن یک وسیله دیجیتال صورت مسئله را پاک کند. هر چه بچه بزرگتر می شود مادر دنبال راهکارهای بیرونی بیشتری می گردد که به نحوی بچه را آرام کند و این فکر را که وسایل دیجیتال تنها وسیله‌ای هستند که جلوی بی‌قراری و نق زدن کودک را میگیرد از بین می برد . این تعامل کاملاً در رابطه والد و کودک تاثیر می‌گذارد.
استفاده کودکان ۲ تا ۵ سال از وسایل دیجیتال
این روانشناس بالینی کودک و نوجوان در خصوص استفاده کودکان ۲ تا ۵ سال اظهار داشت: بهتر است کودکان در این رده سنی نیز از وسایل دیجیتال استفاده نکنند، اما اگر والدین علاقه مند هستند که کودکشان را با وسایل دیجیتال آشنا کنند، حداکثر روزی یک ساعت برای بچه ۲ تا ۵ سال و آن یک ساعته تحت شرایط خاص باید صورت گیرد.
شرایط خاص این است که والد همراه کودک بنشیند آن کارتون را ببیند و برایش توضیح دهد. چون کودک مهارت انتزاعی ندارد. مثلاً این چیپسه بال در می‌آورد و پرواز می‌کند. نمی‌تواند متوجه تخیل شود. خیلی توان یادگیری بالایی ندارد. مادر باید بنشیند توضیح دهد و بچه را درگیر کند. یعنی در آن یک ساعتی که بچه از وسایل دیجیتال استفاده می‌کند. باید تعامل اجتماعی با یک فرد بزرگسال را داشته باشد.
استفاده کودکان بالای ۵ سال از وسایل دیجیتال
دکتر سعید صادقی میزان استفاده کودکان بالای ۵ سال از وسایل دیجیتال را حداکثر ۲ ساعت در روز اعلام کرد و ادامه داد: با توجه به دستورالعمل‌های بین‌المللی این کودکان می‌توانند حداکثر روزی ۲ ساعت از وسایل دیجیتال استفاده کند. این وسایل می‌تواند؛ موبایل، تبلت، تلویزیون یا گیم و... باشد. والدین باید ترجیحاً محتوایی را انتخاب کنند که مناسب سن کودک باشد.
با توجه به دستورالعمل‌های بین‌المللی کودکان بالای ۵ سال می‌توانند حداکثر روزی ۲ ساعت از وسایل دیجیتال استفاده کند.
بعضی محتواها سرعت خیلی بالایی دارند. برای مثال شما کارتونی را نگاه می‌کنید که در هر دقیقه ۶۰ صحنه عوض می‌شود و به اصطلاح FAST- PACED است. این کارتون‌ها بر روی مهارت‌های شناختی مانند توجه و تمرکز بچه‌ها اثرات مخربی دارد. بنابراین آن دو ساعتی که کودک می‌تواند از وسایل دیجیتال استفاده کند والدین باید بر روی محتوا آن مطالعه داشته باشد. والدین باید جستجو کنند که محتوای مناسب کودک برای این سن چه محتوایی است.
به طور کلی کودکان باید برنامه هایی را تماشا کنند که سرعت گذر اتفاقات در آن سریع نباشد. علاوه براین در این سنین بهتر است کودکان برنامه‌هایی را ببینند که کمتر تخیلی باشد هر چقدر برنامه ها واقعی‌تر باشد، کودک می‌تواند چیزهای بهتری از آن یاد بگیرد.
زبان آموزی با وسایل دیجیتال طوطی وار است
این استاد دانشگاه معتقد است، مطالعه بسیار قوی نداریم که نشان دهد که اگر برای یک کودک 2 ساله روزی ۶ یا ۷ ساعت فیلم غیر از زبان مادری پخش شود و یا برنامه تکراری ببیند آیا زبانش به صورت معناداری رشد پیدا می‌کند یا خیر؟. البته ممکن است چند کلمه یاد بگیرد اما از آن در بافت استفاده نمی‌کند. مثل یادگیری طوطی واری است.
اگر والدی به زبان آموزی فرزندش علاقمند است باید خودش هم درگیر شود. باید به جای آنکه کودک را روزی چندین ساعت درگیر وسایل دیجیتال کنند، بچه را کلاس زبان بگذارند، به مهدهای چند زبانه بفرستند بدین صورت کودک همانطور که لغت یاد میگیرد، تعامل با هم سنین را نیز یاد می‌گیرند، مدیریت هیجانات را یاد میگیرد و از تجربیات اجتماعی محروم نمی‌شوند.
رابطه استفاده افراطی از وسایل دیجیتال و عدم تمرکز
دکتر سعید صادقی در خصوص رابطه استفاده افراطی از وسایل دیجیتال و مشکلاتی مانند عدم تمرکز، شبه اوتیسم و ... ادامه داد: ما جدیداً مراجعین زیادی داریم که تا 2 سالگی از وسایل دیجیتال استفاده می‌کردند و مشکلات توجه تمرکز و مهارت‌های اجتماعی پیدا کرده اند و علائم شبه پیش فعالی و شبه اوتیسم دارند.
اکنون در دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده علوم شناختی و مغز دانشگاه شهید بهشتی آزمایشگاه حیوانی است که موش‌هایی را به صورت افراطی مقابل وسایل دیجیتال گذاشته و کاملاً علائم شبه اوتیسم و شبه پیش فعالی در آنها دیده شده است. در کلینیک توانبخش شناختی و مغز دانشگاه شهید بهشتی نیز مطالعات انسانی انجام و مشاوره‌هایی در این خصوص ارائه شده است.
اعتیاد به وسایل دیجیتال
این روانشناس بالینی کودک و نوجوان همچنین اظهار داشت: بعضی وقت‌ها کودکان مواجهه افراطی دارند یعنی بیش از دو ساعت از وسایل دیجیتال تا پیش از ۷ سالگی استفاده می‌کنند. گاهی اوقات بچه ۵ یا ۶ ساعت موبایل بازی می‌کند یا کارتون‌های تکراری و طولانی می‌بیند و مواجهه افراطی با آنها دارد. امروزه همه مجامع علمی این مسئله را پذیرفته اند که افرادی که استفاده افرادی از این وسایل دارند به نوعی دچار اعتیاد رفتاری هستند.
اگر جلوی بازی اینترنتی افراطی کودکان در سنین پایین گرفته نشود احتمال اعتیاد به بازیهای کامپیوتری در نوجوانی افزایش می‌یابد.
در کتاب دستمایه های روانشناسیdsm-۵ که راهنمای تشخیصی اختلال روانی ایت و روانشناسان از طریق آن اختلالات روانشناسی را شناسایی می کنند. در چند سال گذشته اختلالی بنام اینترنت گیم ادیکشن یعنی اعتیاد به بازیهای اینترنتی اضافه شده است. این اختلال تا چند سال پیش در این کتاب نبوده است اما اکنون در کنار اعتیادهای شناخته شدهای مختلفی مانند افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر و... این اختلال نیز دیده می شود.
اگر والدین به درستی مدیریت نکنند و از سنین پایین جلوی بازی اینترنتی افراطی کودک را نگیرند و تعادلی بین زندگی واقعی و زندگی مجازی آنها برقرار نکنند، این بچه ها که از سنین پایین روزی چندین ساعت بازی رایانه ای انجام میدهند کاملا مستعد است که در نوجوانی درگیر این نوع اعتیاد شوند.
مقابله با اعتیاد به بازیهای اینترنتی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت است
این استاد دانشگاه معتقد است مقابله با اعتیاد به بازی های اینترنتی برنامه ریزی بلندمدت می طلبد. والدین باید برنامه ریزی کنند که اکنون که مدارس تمام شده روز بچه چگونه بگذرد، اگر مادر شاغل نیست، برنامه ای بریزند، بیرون بروند، نقاشی بکشند، اشکال ندارد تلویزیون و موبایل و تبلت هم در برنامه باشد، اما باید با مدیریت از آن استفاده کرد.
استفاده درست از وسایل دیجیتال، کسب مهارت‌های تعامل اجتماعی سالم و آماده‌سازی کودک برای زندگی اجتماعی سالم، از اهمیت بالایی برخوردار است.
چه اشکالی دارد که اگر شما نوجوانی دارید که مدرسه و امتحانش تمام شده در زمان تعطیلات به مغازه پدر، دایی و... برود و در مکانیکی کار کند و.. ممکن است حجم کاری که انجام میدهد زیاد نباشد و کمک جدی برای پدر یا مادرش به حساب نیاید ولی همین که در این سه ماهه در اجتماع مشغول است، زندگی به او مهارت می آموزد و او را برای زندگی در دنیای واقعی آماده می کند.
اعتیاد به اینترنت به یکباره در یک سن بوجود نمی آید بلکه به مرور از کودکی شکل می گیرداین شروع به نوجوان یاد میدهد که چگونه با مشتری رفتار کند، چگونه صحبت کند و به این صورت او برای آینده تجهیز می شود تا در شرایطی که در تنگنا است بتواند از پس شرایط برآید و آرام آرام تجربه های واقعی را بدست آورد. این خیلی بهتر از این است که روزی ۱۰ ساعت از وسایل دیجیتال استفاده کند. این نوجوان در شرایط واقعی بزرگ و بزرگتر می شود و اختلالات خلقی کمتری پیدا می کند.
اعتیاد به اینترنت به یکباره در یک سن بوجود نمی آید بلکه به مرور از کودکی شکل گرفته است. این اعتیاد نتیجه یک سبک زندگی است. شمایی که بچه را از کودکی عادت داده اید تا روزی ۵ یا ۶ ساعت از موبایل و تبلت و PS استفاده کند نمی توانید توقع داشته باشید به یک سنی که برسد دکمه خاموش به همه آنها بزنید تا درسش را برای کنکور بخواند. این عادات در طول زمان شکل می گیرد.
یاد گرفتن اینکه چگونه روز بچه با تعاملات اجتماعی پر شده باشد یک مدیریت درست می خواهد و یک زندگی تحول مدارانه است که به آینده کودک مرتبط است.
