به گزارش خبرنگار کتاب >>ایرنا، ساعاتی که کودکان غزه به دست صهیونیست‌ها به شهادت می‌رسند، در روزهایی که آمار شهدا در فلسطین هر دقیقه افزایش پیدا می‌کند، به نقد و بررسی کتاب «ریشه» نوشته محمد کرمزاده و تصویرگری مریم فاضلی پرداخته شد. این کتاب بعد از ۱۴ سال تجدید چاپ شده و به دلیل تغییر کامل تصاویر آن در سال ۱۴۰۴ به عنوان چاپ اول منتشر شده است.
گزارش نشست نقد و بررسی کتاب «ریشه» در دو بخش منتشر شد، بخش نخست را می‌توانید>> اینجا بخوانید و این دومین و آخرین بخش گزارش است. پیش از این ستاره نجفیان در بررسی کتاب به سخت فهم بودن کتاب برای کودکان و تصویرگری آن نقد کرده بود. او معتقد است کودکان کتاب‌هایی را که داستان ندارد اما با تصاویر بسیار صمیمانه، ساده، جذاب و زیبا، البته دو بعدی، سیاه و سفید با محتوای طنز و سرگرم‌کننده است، را ترجیح می‌دهند.
همچنین عظیم طهماسبی به دیدگاهی که در ایران در مساله کشتار مردم غزه شکل گرفته است اشاره کرد، به گفته او با اینکه گروه‌هایی که از اخلاق دفاع می‌کنند، چشم خود را بر این فاجعه انسانی بسته اند اما معدود افرادی که از مردم غزه دفاع کردند، حق گفتند و حرف ناروا شنیدند.
در ادامه بخش پایانی این میزگرد با حضور سیدعارف علوی مدیر بخش کودک و نوجوان(شکوفه) انتشارات امیرکبیر، ستاره نجفیان منتقد ادبی و همسر نویسنده کتاب، عظیم طهماسبی مترجم و پژوهشگر ادبی و ساجده جعفری کارشناس محتوایی شکوفه را می‌خوانید.
>>ما و دیگر کشورها مشغول زندگی هستیم
آیا درست است که کودکان را با مسائل خشنی مانند جنگ و کشتار مواجه کنیم؟ آیا اقدام در این موضوع بر عهده بزرگسالان نیست؟
طهماسبی: در فلسطین بیش از ۱۸ هزار کودک کشته شده است، این عدد را اگر در موقعیت قابل فهم بیانگارید و فکر کنید که ۱۸ هزار چه تعداد است، این کشتار فوق تصور می‌شود؛ در حالی که مرگ یک کودک انسان را آزار می‌دهد. آیا این اتفاق اینقدر مهم نیست که درباره کودکان فلسطینی صحبت کنیم؟ نه اینکه شعاری، بلکه کاملا لطیف و خلاصه درباره آن‌ها بیان شود. نباید کودک ما فردی را که پشت قتل این کودکان است بشناسد؟ بدون اینکه کودک را به مسائلی ببریم که مختص سن و سال او نیست. معرفی همین کتاب‌ها می‌تواند پیش زمینه‌ای باشد برای آگاه‌سازی کودکان درباره آنچه در فلسطین اتفاق می‌افتد.
کشتار غزه بزرگترین جنایت قرن بیست و یکم و شاید بزرگترین جنایت کودک‌کُشی در تاریخ چند سده است
از سال ۱۹۱۷ که جیمز آرتور بالفور قراردادی ساخت تا وطنی برای صهیونیست‌ها درست کنند، مسائل فلسطینی‌ها شروع شد البته پیش از این هم مسائلی مطرح بود و رفته رفته ادامه داشت. در سال ۱۹۴۷ گروه‌های ترور صهیونیستی شروع به ترور و کشتار مردم کردند و در سال ۱۹۶۷ جنگ ۶ روزه اتفاق افتاد و صهیونیست‌ها سرزمین‌های بیشتری از فلسطینی‌ها را گرفتند تا به اینجا رسیدیم که بزرگترین فاجعه قرن ۲۱ اتفاق افتاده است. این بزرگترین جنایت قرن بیست و یکم و شاید بزرگترین جنایت کودک‌کُشی در تاریخ چند سده است در حالی که ما و دیگر کشورها مشغول زندگی هستیم.
اگر در مورد فلسطین قرار باشد کاری انجام شود، بهترین روش «رساندن صدای آن‌ها به کشورهای مختلف» است. بهترین کار، ترجمه آثار فلسطینی‌ها به دیگر زبان‌ها است، زیرا آن‌ها بهتر صدای خود را بازتاب می‌دهند. ما بسیاری از مسائل را از دور لمس نکردیم و درک عمیقی از آن‌ها نداریم، البته که می‌توانیم بنویسیم و به مسائل فلسطین بپردازیم، اما فرد باید هنرمند باشد تا بتواند تجربه‌ای مانند آن‌ها را حس کند یا مانند آن‌ها بنویسد. در بحث مضامین آثار فلسطینی یکی «ارائه اتفاق‌های روزمره» در فلسطین تحت اشغال است، کودک فلسطینی چطور زندگی می‌کند، انتفاضه یک و دو با کودکان شکل گرفت زیرا از مدرسه برمی‌گشتند و به سمت صهیونیست‌ها سنگ پرتاب می‌کردند، در آن روزها چه اتفاق‌هایی افتاد؟
مردم فلسطین همواره به امید روز بازگشت به خانه‌هایشان هستند و به همین دلیل کلید قدیمی آن خانه‌ها را با خود همراه دارند
موضوع دیگر «تاکید بر حق بازگشت» است، اگر خانه فلسطینی‌ها به زور گرفته شود و بعد دفترخانه‌ها این مساله را به شکل رسمی تصویب کنند که پایان ماجرا نیست، مردم فلسطین همواره به امید روز بازگشت به خانه‌هایشان هستند و به همین دلیل کلید قدیمی آن خانه‌ها را با خود همراه دارند. موضوع دیگر «حفظ هویت فرهنگی» فلسطین است این اقدام می‌تواند توسط نمادهای مختلف فلسطین انجام شود، مانند درخت زیتون، رقص دبکه فلسطین و سرودهایی که می‌خوانند.
مساله دیگر «آگاه سازی نسل جدید» است، ما هم در قبال انتقال درست تاریخ به نسل جدید وظیفه داریم، پدر و مادر در این مسائل نقش کلیدی دارند. اگر به کودکان حس هویت ملی و میهنی داده نشود، کودک در این فضای درندشتی که با هوش مصنوعی می‌تواند به همه دنیای واقعی و مجازی متصل باشد، هیچ توجهی به تعلقاتش نخواهد داشت و «کودکِ ناکجا» می‌شود. این کودک درک درستی نسبت به میهنش نخواهد داشت. همچنین پرورش حس همدردی و حفظ حافظه جمعی در ادبیات مقاومت مهم است.
فلسطین بیش از چهارهزار سال تاریخ دارد، در این جنگ روایت‌ها ما چه داریم بگوییم؟ چند اثر می‌توانیم در این زمینه ترجمه کنیم؟
>>نویسندگان فلسطینی سکوت نمی‌کنند
به نظر شما توجه جامعه ایران به انتشار کتاب و دیگر کالاهای فرهنگی مرتبط با بی‌عدالتی به خصوص آنچه در نوار غزه اتفاق می‌افتد، چیست؟
طهماسبی: همبستگی با سایر کودکان در هر منطقه مساله مهم است. نویسندگان فلسطین اگر جایی از جهان اتفاق بدی می‌افتد آن را می‌نویسند و با این دلیل که اقتصاد فلسطین ضعیف است، سکوت نمی‌کنند؛ فلسطینی‌ها زیر آتش جنگ، مسائل دیگر کشورها را نادیده نگرفتند. ما در ایران مشکلات متعددی داریم اما به قول عقلا، «اثبات شی نفی ما عدا نمی‌کند» یعنی اگر از یک مساله دفاع کردیم، به معنی نادیده گرفتن دیگر مسائل نیست. حرف عجیبی است که گفته می‌شود در ایران مشکلات زیادی داریم و چرا در این شرایط به فلسطین پرداخته شود؟ مساله اینجا است که آن‌ها درباره خودشان و مسائل ایران هم چیزی نمی‌گویند و صحبت نمی‌کنند و سکوت می‌کنند.
مردم در جامعه ایران باید به دور از سیاست و به شکل خودجوش از فلسطین بگویند، اگر گردهمایی‌ها و راهپیمایی‌های حکومتی درباره فلسطین را کنار بگذاریم، می‌توانیم به جذب مردم برای این مساله مهم فکر کنیم. البته باید درنظر داشت که روشنفکران در این مراسم‌های دولتی شرکت نمی‌کنند و معمولا این اقدامات در جامعه بازتابی ندارد. اگر برای گردهمایی در حمایت از مردم غزه طرح ندهند و نقشه نکشند، می‌بینید که مردم ما نسبت به مساله فلسطین جدی‌تر می‌شوند و روحیه مقاومت به شکل صحیح و مردمی و به دور از سیاست‌ها مشاهده خواهد شد.
>>کتاب «ریشه» به زبان عربی منتشر شد
گفتید این کتاب را نزدیک ۲۰ سال پیش همراه کرمزاده نوشتید، اگر می‌خواستید این کتاب را باتوجه به شرایط امروز و خشونتی که در این کشور اعمال می‌شود؛ بنویسید، چقدر کتاب متفاوتی تالیف می‌شد؟
نجفیان: از سال قبل که احساس کردیم کتاب می‌تواند مفید باشد، آن را به عربی ترجمه کردیم تا در حوزه کاری کرمزاده این را هم قرار دهیم. ما لزومی به تغییر محتوا ندیدیم و احساس کردیم که باید ترجمه شود زیرا کتاب کودک است و کلمات تراشیده شده است و احساس می‌شود به لحاظ محتوایی نه می‌توان از آن کم یا به آن اضافه کرد. انتشارات امیرکبیر از عربی هم استقبال کرد و چاپ شد.
آیا برای این کتاب تبادل مالکیت فکری کردید یا به رایگان در اختیار جهان قرار دادید؟
علوی: در نظر داریم که تبادل مالکیت فکری کتاب را انجام بدهیم و کشورهای عربی به این کتاب توجه دارند، توجه به کتاب‌های فلسطینی بیشتر از قبل شده است، در نتیجه حق مالکیت فکری کتاب‌های بیشتری در این زمینه خریداری می‌شود.
>>غزه نقشه صهیونیست‌ها را بر باد داد
انتشار کتاب چقدر می‌تواند به جلب توجه مردم به این مساله کمک کند؟
علوی: به نظرم داستان فلسطین در حقیقت به ریشه رسیده‌است، هدف صهیونیست‌ها این است که کشور فلسطین فراموش شود، ما باید عکس این سیاست را اجرا کنیم. البته می‌بینیم ماجرای غزه باعث شد این نقشه صهیونیست‌ها بر باد برود و این روزها فلسطین در دنیا مطرح است، و صهیونیست‌ها از بین رفته‌اند. عرب‌ها و فلسطینی‌ها نسبت به این مساله حساس‌تر شده‌اند و ما مسئولیم که برای کودکان کتاب تولید کنیم و برای کل دنیا بفرستیم.
این در حالی است که طی بیش از ۴۰ سال ناشران در حوزه کودک و نوجوان کمتر به مساله غزه پرداخته اند.
در بحث فلسطین اتحادیه آزادگان عالم شکل می‌گیرد و این مساله معیاری است برای راستی‌آزمایی روشنفکر و کارهایی که کرده است
>>کتاب «ریشه» نمی‌تواند انتخاب کودکان ما باشد
در ارزیابی کتاب‌هایی که در بازار نشر امروز وجود دارد، به نظر شما مفاهیم در کتاب‌ها به درستی به کودکان منتقل می‌شود؟
نجفیان: فکر می‌کنم کتاب «ریشه» نمی‌تواند انتخاب کودکان ما باشد. این ماییم که می‌توانیم ذهن کودکان را پرورش بدهیم.
جعفری: فکر می‌کنم نباید همه مسائل را با هم مقایسه کنیم کتاب «ریشه» به شکل مفهومی به فلسطین می‌پردازد و کار را برای خانواده‌هایی که نمی‌دانند چطور این مساله را برای کودکان بازگو کنند، ساده می‌کند. فکر می‌کنم این کتاب با این تصویرگری به این شکل و خط‌های شکسته می‌تواند آگاهی‌بخش باشد و می‌تواند در سبد خانواده قرار بگیرد و این مسئولیت پدر و مادر است که اینها را به کودک آموزش دهند.
طهماسبی: در مورد فلسطین باید نگاه جهانی داشت و نگاه ایران‌محور جواب نمی‌دهد. نباید به روشنفکر انگ بزنیم، باید توجه داشت در ایران فقط یک نوع روشنفکر نداریم بلکه طیف‌های متنوعی هستند. این در حالی است که افرادی که از اخلاق می‌گویند و تریبون دارند و ممکن است با حکومت زاویه داشته باشند، وقتی بدترین کار غیراخلاقی انجام می‌شود سکوت می‌کنند. در بحث فلسطین اتحادیه آزادگان عالم شکل می‌گیرد و این مساله معیاری است برای راستی‌آزمایی روشنفکر و کارهایی که کرده است.