>>به گزارش ایرنا، هفته گذشته در جریان >>حفاری شرکت برق در خیابان چهارباغ پایین اصفهان، بقایای اسکلت انسانی و قطعات سفالی کشف شد که نشان‌دهنده شواهد گورستان تاریخی آب پخشان بود. این حفاری بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی انجام شده بود و اکنون متوقف است تا با نظارت کارشناسان میراث ادامه یابد.
قبرستان تاریخی «آب‌بخشان» در دهه‌های گذشته در جریان توسعه شهری از بین رفته است و بقایای آن زیر لایه‌های شهری قرار دارد.
علیرضا جعفری‌زند روز یکشنبه در گفت و گو با >>ایرنا افزود: اصفهان لایه‌لایه از تاریخ ساخته شده و شناسایی و صیانت از این لایه‌ها به توجه بیشتر نهادهای متولی نیاز دارد.
وی با تاکید بر گستره‌ی گورستان‌های تاریخی اصفهان گفت: این شهر در دوره‌های مختلف اسلامی دارای گورستان‌های متعددی بوده که اکنون بخش زیادی از آن‌ها در زیر خانه‌ها و خیابان‌های امروزی مدفون شده‌اند.
جعفری زند با اشاره به گورستان «آب‌بخشان» افزود: طبق نوشته‌هایی از جهانگردانی همچون شاردن، حتی گفته می‌شود قبر حافظ ابونعیم اصفهانی، محدث و مورخ قرن پنجم نیز در آنجا قرار داشته است اما احداث خیابان چهارباغ پایین در دوره پهلوی، باعث ناپدید شدن آن در لایه‌های شهری جدید شد.
به گفته این باستان شناس، محدوده گورستان آب‌بخشان از شرق خیابان چهارباغ پایین تا نزدیکی بیمارستان «امین» امتداد داشته و خانه‌هایی که امروزه در این ناحیه قرار دارند، عملاً بر بقایای همین گورستان تاریخی ساخته شده‌اند.
جعفری زند افزود: در غرب همین خیابان نیز گورستان دیگری به نام «قبله دعا» قرار داشته که با مقبره شیخ ابومسعود رازی، محدث و دانشمندان قرن سوم هجری هم‌جوار بوده است.
به گفته وی، ۲ گورستان، «آب‌بخشان» و «قبله دعا» به یکدیگر بسیار نزدیک بوده‌اند و اکنون بسیاری از منازل مسکونی بر بستر آن‌ها واقع شده‌اند.
جعفری زند با اشاره به ویژگی‌های تاریخی شهر اصفهان یادآور شد: اصفهان در طول قرون متمادی بارها ویران و بازسازی شده و همین عامل سبب شکل‌گیری لایه‌های متعددی از تاریخ در بستر آن شده است، این لایه‌ها تنها شامل گورستان‌ها نیستند بلکه شواهد تمدنی، بقایای معماری و آثار فرهنگی دیگر نیز در نقاط مختلف شهر یافت می‌شوند.
وی با اشاره به برخی از نمونه‌های کشف‌های باستانی در حین پروژه‌های عمرانی گفت: یکی از این نمونه‌ها، کشف سنگ‌قبرهای مربوط به دوره تیموری در گذر سعدی ( یکی از ورودی‌های مهم میدان نقش جهان) یا اسکلت‌هایی است که در جریان کف‌سازی بازار شفا به دست آمدند.
جعفری زند تاکید کرد: پراکندگی یا نبود سنگ قبر لزوماً به معنای کم‌اهمیت بودن یک محل نیست و قطعات پراکنده سفال یا بقایای دیگر، می‌توانند سرنخ‌هایی برای شناسایی لایه‌های مهم باستانی باشند.
وی افزود: در برخی دوره‌های تاریخی مانند جنگ یا قحطی، گورهای دسته‌جمعی در مناطق مختلف شهر ایجاد می‌شده که ممکن است در حفاری‌های اتفاقی نمایان شوند، از همین رو بررسی علمی و میدانی دقیق باید در اولویت قرار گیرد.
جعفری زند با تاکید بر اینکه هرگونه فعالیت عمرانی در مناطق دارای سابقه تاریخی، حتی اگر استعلام رسمی هم انجام نشده باشد، نیازمند حضور کارشناسان متخصص میراث فرهنگی است تا تشخیص دهند که آیا آثار به دست آمده دارای ارزش باستانی هستند یا خیر، گفت: این حضور تخصصی به‌ویژه در بافت‌هایی مانند چهار باغ پایین، که لایه‌های متعددی در آن نهفته است، ضروری است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان پیشتر با تاکید بر توقف عملیات حفاری شرکت برق در خیابان چهارباغ پایین اصفهان که منجر به کشف بقایای انسانی و قطعات سفالی شده، گفته بود: عملیات حفاری شرکت برق در محدوده میدان شهدا تا چهارراه تختی اصفهان، بدون هماهنگی با اداره کل میراث فرهنگی و صرفاً با مجوز شهرداری انجام شده بود.
به گفته سید روح الله سیدالعسگری، این حفاری با عمق یک تا یک و نیم متر برای جایگزینی کابل‌های فرسوده با کابل‌های جدید انجام و در حین آن، بقایای اسکلت انسانی و قطعاتی از سفال به دست آمده که نشان دهنده اهمیت تاریخی این محدوده است.
معاون میراث فرهنگی محدوده‌ای که عملیات حفاری در آن انجام شده را محل قبرستان قدیمی «آب‌بخشان» اعلام کرده بود؛ قبرستانی که تا اوایل قرن چهاردهم شمسی آثاری از آن باقی بود، اما در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ در جریان خیابان سازی و ساخت و سازهای اطراف به‌طور کامل از بین رفت.
به گزارش ایرنا، قبرستان « آب بخشان » یا « مردبان » که در برخی منابع « آب پخشگان » نیز نوشته شده یک گورستان کهن در اصفهان در محدوده اطراف « میدان شهدا» است که طبق برخی منابع تا سال ۱۳۱۴ قبرستان وسیعی بوده اما در سال ۱۳۱۴ و در هنگام احداث میدان شهدا و خیابان‌های منتهی به آن یعنی چهارباغ پایین، ابن سینا، فروغی، کاوه و مدرس به طور کامل از بین رفته و به خیابان، مدرسه، درمانگاه، منازل مسکونی و مغازه تبدیل شده است.
گورستان قبله دعا نیز یکی از گورستان‌های قدیمی اصفهان در قسمت غربی گورستان آب بخشان واقع شده بود. این گورستان مربوط به اواخر دوره صفوی و دوره قاجاریه بود و تا سال ۱۳۷۰ وجود داشت. در حال حاضر، دبیرستانی در محل این گورستان ساخته شده است. «قبله دعا» پیش از دوره صفوی، محل برگزاری نماز جمعه اصفهان بوده است. با از بین رفتن این گورستان، برخی قبور و بقعه‌های آن همچنان باقی بود به گونه‌ای که شواهد ی>>کی از این بقعه ها در جوار یک سقاخانه که در سال ۱۴۰۲ تخریب شد، از بین رفت.