به گزارش خبرنگار سیاست خارجی >>ایرنا، «همکاری کامل» ترکیب تازه و مشترک میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تروییکای اروپا و آمریکا برای تشدید فشار بر جمهوری اسلامی ایران است؛ تکرار یک راه رفته، بی‌نتیجه و البته هزینه‌افزا برای آن‌ها و جامعه بین‌الملل. بازی تازه آغاز شده علیه فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای تهران گرچه بنیان عقلایی و منطقی ندارد اما می‌تواند بسیاری از معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی را دستخوش تغییرات غیرقابل بازگشت کند.
برای فهم این بازی و سناریوهای طراحی شده برای آن، باید به آخرین قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران در آذرماه سال گذشته بازگردیم، جایی که حتی «رافائل گروسی» مدیرکل این نهاد هم پس از بازگشت از ایران این قطعنامه را عاقلانه یا دستکم منصفانه نمی‌دانست. قطعنامه‌ای که مدیرکل را ملزم به تهیه «گزارش جامع» درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نحوه همکاری تهران با آژانس می‌کرد. نتیجه این التزام همین گزارش جامعی است که ۱۰ خرداد بخشی‌هایی از آن در رسانه‌های غربی منتشر شد.
هم درخواست تدوین این گزارش و هم محتوای آن با توجه به همکاری‌های گسترده ایران و آژانس، سیاسی است اما چنین اهرمی برای آغاز پرده دوم از بازی طراحی شده، ضروری به نظر می‌رسد.
پرده دوم از نیمه زمستان سال گذشته آغاز شد، جایی که «دونالد ترامپ» بار دیگر به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا به کاخ سفید بازگشت؛ این‌بار با سیاستی متفاوت که در ظاهر متناقض می‌نمود. امضای فرمان بازگشت فشار حداکثری علیه ایران و نامه به مقامات عالی کشور به فاصله دو ماه از آن، تهدید به بمباران ایران همزمان با تاکید بر گفت‌وگو با تهران از تناقضاتی بود که در ابتدا عجیب به نظر می‌رسید اما با آغاز مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و برگزاری پنج دور از آن و تکرار مواضعی که خط قرمز تهران است، به نظر می‌رسد این تناقضات هم برای فشار بیشتر بر ایران و در تداوم سناریوی نخست بوده است.
بازیگر سوم این بازی یعنی تروئیکای اروپا گرچه همیشه در میدان آن بوده اما حضور پررنگ این سه کشور در ماه‌های اخیر و تهدید به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نشان می‌دهد که آن‌ها برخلاف تمام ادعاهای خود تصمیم گرفته‌اند ضلع سوم فشار بر تهران باشند.
در نهایت و در هفته‌های اخیر، در تداوم فشار این سه ضلع مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارشی منفی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران تدارک می‌بیند تا در نشست روز دوشنبه این هفته شورای حکام منتشر شود، آمریکا و مقامات کاخ سفید مصرانه معتقدند که تهران باید برنامه غنی‌سازی خود را متوقف سازد و اروپا هم در پی ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت و بازگشت به سال ۲۰۰۵ است.
گزارش جامع آژانس که گروسی مدعی بی‌طرفانه بودن آن است، مدعی شده که میزان اورانیوم غنی‌شده ایران با غنای ۶۰ درصد نسبت به پاییز سال گذشته ۱۳۳.۸ افزایش داشته و این سطح از غنی‌سازی یک «گام فنی کوتاه» تا سطح ۹۰ درصد (موسوم به سطح تسلیحاتی) محسوب می‌شود. در این گزارش همچنین پرونده مختومه‌ای چون ادعای وجود «مکان‌های غنی‌سازی اعلام نشده» در ایران بار دیگر مفتوح شده و تهران مجددا متهم شده که در این زمینه با آژانس همکاری نداشته است.
این گزارش مبنای یک قطعنامه احتمالی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم خواهد بود که آمریکا و سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان آن را تدوین و برای نخستین بار در ۲ دهه گذشته مدعی خواهند شد که قصورهای متعدد ایران از سال ۲۰۱۹ در پایبندی به تعهدات خود در زمینه همکاری کامل و به موقع با آژانس درباره مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در چندین محل در ایران، مصداق عدم پایبندی به تعهدات مندرج در توافقنامه پادمان است.
این ادعاها در حالی مطرح می‌شود که سازمان انرژی اتمی یادداشتی توضیحی و البته تفصیلی درباره هریک از ادعاهای مطرح شده، منتشر و تأکید کرده است که عدم وجود هرگونه مدرکی دال بر انحراف به سمت اهداف نظامی، مجدداً ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تأیید می‌کند.
>>واکنش ایران به گزارش آژانس و فشارهای غرب
تمام این سناریوها و بازیگران آن بر اساس آنچه در اظهارات آن‌ها قابل درک است؛ تلاش برای برچیدن برنامه غنی‌سازی ایران است اما سوال اینجاست که آیا این سناریو ممکن خواهد بود، یا تکرار سعی بیهوده پیشین است؟ آنچه از سخنان مقامات ایران شفاف و قاطع روشن است، پاسخ سوال را ناممکن نشان می‌دهد. چهار روز پس از انتشار بخش‌هایی از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تکرار ادعاهای پیشین علیه ایران و اظهارات مقامات آمریکا درباره ضرورت پایان غنی‌سازی در ایران، رهبر معظم انقلاب در بیانات مراسم بزرگداشت ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی تصریح کردند: صنعت عظیم هسته‌ای بدون غنی‌سازی عملاً بی‌فایده است و آمریکا و رژیم صهیونیستی بدانند برای تحقق هدف اصلی خود یعنی جمع کردن صنعت هسته‌ای در ایران، هیچ غلطی نمی‌توانند بکنند.
«سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه و «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی هم پس از بیانات رهبری بر تداوم با صلابت دانش و صنعت هسته‌ای در ایران تاکید کردند. همزمان با افزایش فشارهای سیاسی علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران و افزایش احتمال صدور قطعنامه در نشست آتی شورای حکام، عراقچی به صراحت درباره تبعات این رویکرد به سه کشور اروپایی هشدار داد و گفت: اتهام‌زنی نادرست به ایران مبنی بر نقض پادمان‌ها — آن هم بر اساس گزارش‌هایی سست و سیاسی‌شده — آشکارا با هدف ایجاد بحران صورت می‌گیرد. در حالی‌که اروپا در آستانه‌ی یک اشتباه راهبردی بزرگ دیگر قرار دارد، سخن من را به یاد داشته باشید: ایران در برابر هرگونه نقض حقوق خود، واکنشی قاطع نشان خواهد داد. مسئولیت کامل و انحصاری بر عهده‌ی بازیگران بی‌مسئولیتی است که برای وارد کردن خود، به هر کاری دست می‌زنند.
رئیس دستگاه دیپلماسی هفته گذشته در قاهره مصر با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دیدار کرد و درباره آسیب‌های رویکرد این نهاد در قبال ایران هشدار داد. عراقچی همچنین در سفر منطقه‌ای خود به مصر و لبنان در گفت‌وگوهای رسانه‌ای با شبکه‌های خبری این دو کشور مواضع جمهوری اسلامی ایران درباره موضوع هسته‌ای و غنی‌سازی را بار دیگر به صورت مشخص و شفاف تشریح کرد:
۱-غنی‌سازی اورانیوم اصلی‌ترین مورد اختلاف در مذاکرات ایران و آمریکاست اما این موضوع یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای دانشمندان ایرانی است که بهای سنگینی چون جان دانشمندان خود را برای آن داده و در هیچ شرایطی از آن عقب‌نشینی نخواهد شد.
۲-توان دفاعی ایران بالاست اما برنامه هسته‌ای تهران چون بر پایه دانش بومی بنا شده و با بمباران از بین نمی‌رود.
۳-گزارش اخیر آژانس نقاط ضعف متعدد داشت و غیرمنصفانه بود، ایران از آن ناراضی است و این موضوع را نیز مستقیماً به گروسی اعلام کرده است. آژانس باید یک نهاد فنی و تخصصی باقی بماند و نباید تحت تأثیر فشارهای سیاسی کشورها قرار گیرد. رافائل گروسی به من اطمینان داد که آژانس بر مسائل فنی و تخصصی متمرکز است و اجازه نمی‌دهد خواسته‌های سیاسی برخی کشورها در گزارش‌هایش وارد شود.
۴-ایران هیچ‌گونه تمایلی به دستیابی به سلاح هسته‌ای ندارد، چراکه این مسئله ریشه در باورهای ما دارد و به فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بازمی‌گردد که تصریح کرده‌اند داشتن چنین سلاحی حرام است و از آنجا که ما یک کشور دینی هستیم، عدول از این فتوا برای ما غیرممکن است.
۵-باور دارم که پنجره دیپلماسی همچنان باز است و امکان واقعی برای یافتن راه‌حل از طریق مذاکره وجود دارد.
«کاظم غریب‌آبادی» معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه هم در واکنش به گزارش جامع مدیرکل درباره نحوه همکاری و فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران یادآور شد: آژانس برای اعمال فشار بر ایران مواردی را که مربوط به ۲ دهه پیش است، مطرح کرده که خوراک لازم برای برخی کشورهای سوءاستفاده‌گر که فضای سیاسی را بر شورای حکام آژانس حاکم کنند، تهیه می‌کند. ایران دربرابر این اقدامات سکوت نکرده و پاسخ ما بسیار جدی‌تر و قاطع‌تر از رویکرد سیاسی طرف مقابل خواهد بود.
اظهارات علنی مقامات جمهوری اسلامی در واکنش به پرده‌های فشار طراحی شده علیه ایران شفاف‌تر و قاطع‌تر از آن است که بتوان نشانه‌ای هرچند کم‌رنگ از تمایل تهران برای عبور از خط قرمز مذاکراتی خود در آن‌ها دید. در هر بار تکرار درخواست غرب برای پایان غنی‌سازی در ایران، مسئولان ایران با قاطعیت آن را رد می‌کنند اما پرسش مهم این است که چنین گفت‌و شنودی تا چه زمانی قابلیت تداوم خواهد داشت؟ تهران پاسخ خود به درخواست مکتوب آمریکا را به زودی ارائه خواهد داد و با توجه به آنچه دریافت کرده، آنچه تحویل خواهد داد، از آنچه در بالا آمده متفاوت نخواهد بود. با وجود این واقعیات تداوم مذاکرات غیرمستقیم بستگی کامل به رویکرد آمریکا دارد.
>>نسخه‌ای که برای ایران جواب نخواهد داد
رابطه چهل ساله جمهوری اسلامی ایران با آمریکا، اروپا و نهادهایی چون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فرازونشیب‌های متعددی تجربه کرده اما نکته‌ای عجیب در این رابطه وجود دارد که آن را در چرخه‌ای ناتمام از خصومت و دشمنی گرفتار کرده است؛ این نکته ایستادگی طرف غرب در برابر واقعیت وجودی جمهوری اسلامی ایران و درک ماهیت آن است، ماهیتی که اجازه تسلیم شدن دربرابر زیاده‌خواهی‌ها را نمی‌دهد و این تسلیم را به‌نوعی بی‌هویت شدن خود می‌داند. برچیدن صنعتی که تهران برای دستیابی به آن هزینه‌ای گزاف داده، آن را حق خود می‌داند از جنس همان زیاده‌خواهی‌هاست. از سوی دیگر تهران به سبب اطمینان از صلح‌آمیز بودن برنامه خود، هرگونه ادعا علیه این برنامه را مغرضانه و به دور از اصول انصاف و عقل می‌داند و از این رو پذیرش چنین ادعاهایی و پایان دادن به برنامه خود را عین بی‌خردی تفسیر کرده و از آن پرهیز می‌کند.
با وجود این توصیفات غرب و آمریکا اگر با انگیزه «به مرگ گرفتن» برای «رضایت به تب» بر توقف غنی‌سازی در ایران اصرار می‌کنند، بهتر است این استراتژی را با توجه به موضع قاطع ایران اصلاح کنند. برای ایران مفهومی فراتر از مرگ در حراست از دستاوردهای خود وجود دارد. افزایش فشارها چه با قطعنامه در شورای حکام، چه با فعال‌سازی مکانیسم ماشه و چه در تکرار ادعاهای متن مکتوب ویتکاف، در این موضوع ویژه راهی به توافق نخواهد برد و حتی ممکن است، این راه را مسدود کند.