به گزارش روز سه شنبه >>ایرنا، آیت الله سید مجتبی نورمفیدی در نشست تخصصی «روش تبدیل گزاره‌های فقهی به هنجارهای اجتماعی در سیره امام خمینی(ره) پیش از انقلاب»، که در قم برگزار شد افزود: فرآیند هنجارسازی در اندیشه امام خمینی(ره) یک فرآیند پیچیده، چندوجهی و طولانی بود. بررسی دقیق این فرآیند درس‌های ارزشمندی برای امروز و آینده دارد و نیازمند تأمل در چگونگی حفظ و تطبیق هنجارها با شرایط کنونی است.
وی با تأکید بر ارزش‌ها و نقش شخص امام خمینی(ره) به عنوان هنجارساز، چگونگی تولید و اصلاح گزاره‌های بنیادین کلامی و فقهی را کلید تحول اجتماعی در ایران دانست و گفت: امام راحل فراتر از اتکا به هنجارهای موجود، با بهره‌مندی از صلاحیت‌های علمی و ویژگی‌های شخصیتی، توانست ارزش‌های الهی را به هنجارهای جامعه تبدیل کند و بدین ترتیب بنیان‌های نظم اجتماعی نوینی را پیش از انقلاب بنا نهاد.
وی تصریح کرد: روش‌های هنجارسازی می‌توانند مشترک باشند، اما آنچه روش امام را متمایز می‌کند، ارزش‌های حاکم بر خودِ فرآیند هنجارسازی و محوریت شخص «هنجارساز» یعنی امام راحل است. ایشان به جای اتکای صرف به هنجارهای موجود، به «تولید و اصلاح گزاره‌های» بنیادین کلامی و فقهی پرداختند که صلاحیت‌ها، ویژگی‌های شخصیتی ممتاز و اقدام های اولیه ایشان در این زمینه، اساس تحول جامعه بود.
نورمفیدی ادامه داد: رسالت اصلی رهبران الهی و پیامبران، هنجارسازی و شکل‌دهی نظم اجتماعی بر پایه ارزش‌های الهی است، بنابراین هرگاه صاحبان آرمان‌های بزرگ ایده‌ای مطرح می‌کنند، باید آن را در قالب قواعد پایدار در جامعه نهادینه کنند.
وی اضافه کرد: در منظومه فکری امام خمینی(ره)، ارزش‌ها و آرمان‌ها تنها در سطح ذهنی باقی نماند، بلکه به رفتارهای اجتماعی و هنجارهای عمومی تبدیل شد. این نگرش ریشه در شخصیت امام به عنوان رهبر روحانی تربیت‌یافته مکتب اهل بیت(ع) و نقش تاریخی و دینی روحانیت دارد؛ نقشی که امام برای آن مأموریتی عمیق قائل بود.
نورمفیدی با اشاره به صلاحیت‌های علمی و عملی امام خمینی گفت: ایشان در خانواده‌ای دین‌دار و در مکتب اهل بیت(ع) تربیت یافت و نزد برجسته‌ترین اساتید زمان، مراتب عالی فقه، تفسیر و عرفان را کسب کرد، تا جایی که جایگاه علمی او بی‌بدیل بود.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه، شخصیت امام خمینی(ره) را در بُعد عملی نیز برجسته توصیف نمود و افزود: امام از جوانی با تهذیب نفس و مراقبت‌های رفتاری و تقید به سلوک اخلاقی، الگویی روشن برای اطرافیان بود. ویژگی‌های شخصیتی ایشان، از آغاز نهضت تا دوران رهبری انقلاب، همواره کمال، شهامت و استقامت را نشان می‌داد.
وی افزود: صداقت در رفتار و گفتار امام(ره) یکی از ویژگی‌های مهم ایشان بود. امام خمینی(ره) هرگز مردم را فریب نداد و مسئولان را به صداقت فرا می‌خواند. آنچه می‌گفت، ریشه در باور عمیق قلبی‌اش داشت؛ چراکه خود نخستین مؤمن به آرمان‌هایش بود و این ایمان، سخنان و رفتار او را اثرگذار می‌کرد. اصول و مبنای دعوت ایشان از قرآن و نهج‌البلاغه گرفته شده بود.
وی اقدام های امام(ره) در ایجاد هنجارهای اجتماعی را در دو مرحله تولید گزاره‌ها و تبدیل آنها به هنجارهای اجتماعی تقسیم کرد و افزود: امام(ره) تنها به تغییر برخی هنجارهای موجود اکتفا نکرد، بلکه به تولید و اصلاح گزاره‌های بنیادین کلامی و فقهی نیز پرداخت که گام مهمی در هنجارسازی بود.
نورمفیدی به اصلاح گزاره‌های کلامی مانند جهان‌بینی الهی، توحید، جایگاه انسان، ارتباط توحید و حکومت اسلامی، پیوند دین و سیاست، جامعیت دین و مساله امامت و ولایت فقیه اشاره کرد و گفت: امام فقه را از محدوده فردی به ساحت اجتماع و امت اسلامی ارتقا داد؛ امری که پایه اصلی هنجارسازی ایشان بود.
وی عنوان کرد: درباره فریضه امر به معروف و نهی از منکر نیز، امام معتقد بود که اگر اجرای آن نیازمند مشارکت جمعی است، باید به یک عمل جمعی و وظیفه همگانی تبدیل شود. این نگرش، تکلیف فردی را به مسئولیت اجتماعی و وظیفه امت اسلامی ارتقا داد.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر توجه به زمان و طولانی بودن فرآیند هنجارسازی را از نکات مهم در این امر بر شمرد و اظهار کرد: امام به خوبی آگاه بودند که هنجارسازی یک فرآیند طولانی‌مدت، زمان‌بر و تدریجی است. ایشان با درک اینکه تبدیل یک ایده و ارزش به رفتار عمومی و هنجار اجتماعی نیازمند صبر و استقامت است، از اوایل دهه ۴۰ شمسی وارد این عرصه شدند و به تدریج اقدام های خود را گسترش دادند.
نورمفیدی ارتباط با نخبگان و گروه‌های مرجع جامعه را از ضروریات هنجارسازی ارزش‌ها بر شمرد و یادآور شد: یکی دیگر از راهبردهای امام در هنجارسازی، برقراری ارتباط موثر با نخبگان و گروه‌های مرجع جامعه بود. ایشان از طریق شاگردان خود نامه‌هایی را برای علمای بلاد ارسال و در سطوح بالاتر نیز با مراجع تقلید ملاقات و نشست‌هایی برگزار می‌کردند. این ارتباطات به منظور جلب حمایت و همراهی قشرهای تاثیرگذار جامعه برای پیشبرد اهداف هنجارسازی صورت می‌گرفت.
وی شناسایی دردها و همراهی با مخاطبان را یکی از راه‌های از بین بردن ناهنجاری دانست و افزود: امام خمینی(ره) بر اهمیت شناسایی دردهای جامعه و همراهی و همدردی با مخاطبان تاکید داشتند. ایشان معتقد بودند که برای از بین بردن یک ناهنجاری و جایگزین کردن یک ارزش، ابتدا باید ناهنجاری‌ها و دردهای جامعه را به خوبی شناخت و سپس به مخاطبان فهماند که تغییرات پیشنهادی به نفع آنها خواهد بود. این رویکرد همدلانه، نقش مهمی در جلب اعتماد عمومی و تسهیل در فرآیند هنجارسازی داشت.
وی توجه به نسل جوان در ایجاد و تبدیل ارزش‌ها به هنجار اجتماعی را مهم برشمرد و اضافه کرد: امام خمینی(ره) توجه ویژه‌ای به نسل جوان و نوجوان به عنوان موتور محرکه تغییرات اجتماعی داشتند. ایشان جوانان را پرانرژی، امیدوار به آینده، متحرک و بی‌باک می‌دانستند و نقش کلیدی برای آنها در فرآیند هنجارسازی قائل بودند. این توجه به نسل جوان، یکی از دلایل حمایت گسترده این قشر از انقلاب اسلامی بود.